ÖRTÜ ALTI ÜRETİM SİSTEMLERİ

Örtüaltı yetiştiriciliği; bitkinin gereksinim duyduğu çevre koşullarının yapay yollar­la yaratılıp sürekli denetim altında tutulduğu, yıl boyunca üretimi olanaklı kılması nedeniyle birim alandan yüksek verim alınmasını sağlayan bir yetiştiricilik dalıdır.

Örtüaltı tarımı; sera ve alçak plastik tüneller altındaki üretimi kapsamaktadır. Alçak plastik tüneller; bir yetiştiricilik dönemi için inşa edilen, bitkileri düşük sı­caklık, rüzgâr, yağmur, dolu, kuş ve haşerelerden korumak amacıyla bitki sıraları üzerine yarım daire kesitli yerleştirilmiş iskeletlerin üzerinin yumuşak plastik ör­tülerle örtülmesi sonucu elde edilen yapılardır. Alçak plastik tünel altında yapılan bitkisel üretimde erkencilik amaçlanır. Seralar ise; iklim koşullarının açıkta bitki yetiştirmeye elverişli olmadığı dönemlerde, kültür bitkileri ile bunların tohum, fi­de ve fidanlarının ekonomik olarak üretilmesi, yetiştirilmesi, sergilenmesi ve ko­runmasını olanaklı kılan, uygun bir bitki gelişimi için ideal koşulları yaratmayı ve yıl boyunca üretim yapmayı amaçlayan, içinde hareket edilebilen yüksek sistemli yapılardır. Sera yapı elemanlarının görevi, iyi bir bitkisel üretim sağlamak ama­ cıyla, bütün yıl boyunca sera içi çevre koşullarının ekonomik olarak ve bitkilerin isteğine yakın bir biçimde sağlanmasıdır.

Ülkemizde sera tarımının başlangıcı diğer ülkelerle karşılaştırıldığında olduk­ça yenidir. Türkiye’de örtüaltı tarımı 1940’lı yıllarda kamu kuruluşları tarafından Antalya ve İçel’de kurulan seralarla başlamıştır. Deneme ve araştırma amacıyla kurulan bu ilk seralardan sonra sera tarımı, tarımda plastiğin kullanılmaya başla­dığı 1960’lı yıllardan itibaren yaygınlaşmış, zamanla Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgesi’ne yayılmıştır.

Ülkemizde 1990 yılında yaklaşık 35.000 ha olan örtüaltı alanı 2009 yılında 56.718,0 ha’a ulaşmıştır. Bu alanın 18.701,6 ha’ı alçak tünel (%33), 7.704,6 ha’ı yüksek tünel(% 13,6), 8.293,0 ha’ı cam (%14,6) ve 22.018,6 ha’ı plastik sera (%38,8) alanlarından oluşmaktadır.

Malç kullanılmasının yararları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Yabancı otların gelişmesini engelleyerek bitki besin maddelerinin bitkiler tarafından daha etkin bir şekilde kullanılmasını sağlar.

Toprak yüzeyinden oluşacak buharlaşmayı azaltarak topraktaki nemin tu­tulmasını sağlar ve tuz birikimini önler.

Ürünlerin toprakla temasını önlediğinden kayıpları önler, kaliteyi artırır.

Hastalık ve zararlılara karşı bitkiyi korur. Örneğin, yaprak galeri kurduyla mücadelede malç kullanımı etkili bir önlemdir.

Gölge evinde yetiştiriciliğin yararları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Genelde, yapı elemanlarından kaynaklanan gölgelemeyi önlemek için seranın uzun ekseni doğu­batı yönünde yönlendirilir. Sera kurulacak yer 40’ıncı enlemin üzerinde bulunuyorsa doğu­-batı yönlendirmesine daha fazla önem vermek gere­kir. Özellikle, Kuzey Yarım Küre’de bu şekilde yönlendirmeyle kış mevsiminde gü­neşten yararlanma olanağı artırılmış olur. Sera alın duvarının egemen kış rüzgâr­larının estiği yöne yönlendirilmesiyle ısıtma giderleri de azaltılabilir. Sera uzun ekseni, güneşlenme etkisinin az olduğu yerlerde doğu­-batı, fazla olduğu yerlerde kuzey­-güney doğrultusunda olmalıdır. Çatı elemanlarının sera tabanında oluştu­racağı sürekli gölgeleme etkisini gidermek için geniş açıklıklı ya da blok seraların kuzey­-güney yönünde yerleştirilmesi tercih edilir.

Sera yeri seçiminde dikkate alınması gereken belli başlı faktörler arasında ışık, iklim koşulları, rakım, su kaynağı ve kalitesi, zararlı tehdidi, toprak ve topoğrafya, yola bağlantı, kullanılabilir işgücü varlığı sayılabilir.

Sera kurulacak bölgede deniz, göl, akarsu gibi bir su kütlesinin bulunması o böl­gede ılıman bir iklimin egemen olmasına yol açmaktadır. Örneğin deniz kıyısında bulunan bölgelerde gece gündüz arasındaki sıcaklık farkı iç bölgelere oranla daha düşüktür.

Ağaçlar, dağlar veya diğer engeller özellikle sabah ve öğleden sonraları seralar­ da gölgeleme etkisi yapabilir.

Bazı bölgelerde yılın belirli zamanlarında bulut ve sis oluşumunun meydana gelebileceği unutulmamalıdır. Örneğin, bazı dağ sıralarının rüzgâr almayan yö­nüne bakan kuytu yerler veya sahile yakın alanlar bu açıdan iyi analiz edilmelidir.

Rüzgâr hızının yüksek olması sera ısısının emme yoluyla dışarıya çıkışını artı­rır. Dolayısıyla sera içinde arzu edilen sıcaklığın oluşturulabilmesi için daha fazla ısı enerjisi harcanmasına yol açar. Ayrıca, şiddetli rüzgâr sera yapı elemanlarına da zarar verebilir.

Gereksinim duyulan su miktarı sulanacak alanın büyüklüğüne, yetiş­tirilen bitki türüne, hava koşullarına, yılın hangi döneminde bulunulduğuna ve havalandırma veya ısıtma sisteminin çalıştırılıp çalıştırılmama durumuna göre değişiklik gösterir.

Seradan gelen yükler zemin tarafından taşındığından sera toprağının yük ta­şıma kapasitesi yeterli düzeyde olmalıdır. Yük taşıma kapasitesi olarak 2-­2,5 kg/ cm2 önerilmektedir.