ÖRTÜ ALTI ÜRETİM SİSTEMLERİ

Ülkemizde de nüfus hızla artmış, araziler parçalanarak küçülmüştür. Nüfusun
bölgesel dağılımında da önemli değişiklikler ortaya çıkmış, tarımsal nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı 1923’de % 88 iken 2006 yılında % 26,8’e inmiştir. Sera
yetiştiriciliği, ülkemizde işsizliği azaltan, birim alandan daha fazla ürün alınmasını sağlayan, nüfusu kırsal kesimde tutarak çarpık kentleşmeyi engelleyen önlemlerden biridir. Sera yetiştiriciliği aşağıdaki yararları sağlamaktadır.
• Yetiştiriciliğin tüm yıla yayılmasıyla yılda birden fazla ürün alınması, dolayısıyla birim alandan elde edilen gelirde artış sağlanır.
• Seradan elde edilen ürünlerin pazara erken ya da geç çıkartılması sorunu
yoktur. Pazarda sürekli ürün bulunmaktadır.
• Birim alandan elde edilen verim ve ürün kalitesi artar.
• İşletmede sürekli iş olduğundan işgücü yönünden yıl boyunca büyük değişiklik olmaz. Tarımdaki mevsimlik işgücü gereksinimi süreklilik kazanır.
• Sera yapı elemanları ve ekipmanlarının üretimiyle ilgili yeni sanayi kollarının gelişmesine yardımcı olur.

Günümüzde seracılık, ısıtma ve soğutma giderlerinin düşük olduğu 30-40’ıncı
enlemler arasında kalan ülkelerde yayılmaktadır. Kırkıncı enlemin üzerine çıkıldığında ısıtma giderleri, 30’uncu enlemin altına inildiğinde ise soğutma giderleri
hızla yükselmektedir.

Ülkemizde sera tarımının başlangıcı diğer ülkelerle karşılaştırıldığında oldukça yenidir. Türkiye’de örtüaltı tarımı 1940’lı yıllarda kamu kuruluşları tarafından
Antalya ve İçel’de kurulan seralarla başlamıştır. Deneme ve araştırma amacıyla
kurulan bu ilk seralardan sonra sera tarımı, tarımda plastiğin kullanılmaya başladığı 1960’lı yıllardan itibaren yaygınlaşmış, zamanla Ege, Marmara ve Karadeniz
Bölgesi’ne yayılmıştır. Yetiştiriciliği yapılan ürünler başta sebze olmak üzere, kesme çiçek ve iç mekân bitkileri ile meyvedir. Örtüaltı üretim sistemlerinde yetiştiriciliği yapılan sebze türleri domates, hıyar, karpuz, biber, patlıcan, marul, fasulye,
kavun, kabak ve çilek, meyve türleri ise muz ve asmadır.

avun, kabak ve çilek, meyve türleri ise muz ve asmadır.
Ülkemizde 1990 yılında yaklaşık 35.000 ha olan örtüaltı alanı 2009 yılında
56.718,0 ha’a ulaşmıştır. Bu alanın 18.701,6 ha’ı alçak tünel (%33), 7.704,6 ha’ı yüksek tünel(% 13,6), 8.293,0 ha’ı cam (%14,6) ve 22.018,6 ha’ı plastik sera (%38,8)
alanlarından oluşmaktadır (Anonim, 2010)

Son yıllarda, pestisit kullanımını azaltması, geleneksel seralardan daha düşük maliyetle inşa edilebilmesi ve bitki mikrokliması üzerine etkilerinin az olduğuna inanılması nedeniyle, zararlıların (böceklerin) içeri girişinin engellendiği gölge evi
üreticiler tarafından yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Aynı zamanda, meyve
kalitesini artırması ve su kullanımını azaltması nedeniyle meyve yetiştiriciliğinde
de kullanımı giderek artmaktadır. Gölge evinde yetiştiriciliğin yararları aşağıdaki
gibi özetlenebilir.
• Gölgelemeyle optimum değerin üzerindeki solar radyasyondan korunma
sağlaması,
• Bitkileri rüzgâr ve doludan koruma,
• Termal koşulları iyileştirme,
• Böceklerin yapı içerisine girişini engelleme.

Genelde, yapı elemanlarından kaynaklanan gölgelemeyi önlemek için seranın
uzun ekseni doğu-batı yönünde yönlendirilir. Sera kurulacak yer 40’ıncı enlemin
üzerinde bulunuyorsa doğu-batı yönlendirmesine daha fazla önem vermek gerekir. Özellikle, Kuzey Yarım Küre’de bu şekilde yönlendirmeyle kış mevsiminde güneşten yararlanma olanağı artırılmış olur. Sera alın duvarının egemen kış rüzgârlarının estiği yöne yönlendirilmesiyle ısıtma giderleri de azaltılabilir. Sera uzun
ekseni, güneşlenme etkisinin az olduğu yerlerde doğu-batı, fazla olduğu yerlerde
kuzey-güney doğrultusunda olmalıdır. Çatı elemanlarının sera tabanında oluşturacağı sürekli gölgeleme etkisini gidermek için geniş açıklıklı ya da blok seraların
kuzey-güney yönünde yerleştirilmesi tercih edilir.
Sera yeri seçiminde dikkate alınması gereken belli başlı faktörler arasında ışık,
iklim koşulları, rakım, su kaynağı ve kalitesi, zararlı tehdidi, toprak ve topoğrafya,
yola bağlantı, kullanılabilir işgücü varlığı sayılabilir.

Sera yetiştiriciliğinde, sulama, ısıtma, soğutma, nemlendirme, elde edilen ürünlerin temizlenmesi ve ilaçların seyreltilmesi gibi kültürel işlemlerde kullanılmak
üzere yeterli miktarda ve kaliteli bir su kaynağının bulunması oldukça önemlidir.
Su kaynağı olarak akarsular, göller gibi yerüstü su kaynaklarının yanında açılan
artezyen ve derin kuyularla yeraltı suyundan veya içmesuyu şebekesinden yararlanılabilir.

İklim Koşulları
Sera kurulacak bölgede deniz, göl, akarsu gibi bir su kütlesinin bulunması o bölgede ılıman bir iklimin egemen olmasına yol açmaktadır. Örneğin deniz kıyısında
bulunan bölgelerde gece gündüz arasındaki sıcaklık farkı iç bölgelere oranla daha
düşüktür.
Ağaçlar, dağlar veya diğer engeller özellikle sabah ve öğleden sonraları seralarda gölgeleme etkisi yapabilir.

Kimyasal Gübre Kullanılması Durumunda
SO4 < 240 ppm Fe < 5 ppm
Ca < 120 ppm Zn < 5 ppm
Mg < 24 ppm Mn < 2 ppm
K < 10 ppm B < 0.8 ppm
P < 5 ppm Cu < 0.2 ppm
NO3 < 5 ppm Mo < 0.02 ppm
Cl < 140 ppm

Kimyasal Gübre Kullanılması Durumunda
SO4 < 240 ppm Fe < 5 ppm
Ca < 120 ppm Zn < 5 ppm
Mg < 24 ppm Mn < 2 ppm
K < 10 ppm B < 0.8 ppm
P < 5 ppm Cu < 0.2 ppm
NO3 < 5 ppm Mo < 0.02 ppm
Cl < 140 ppm

Türkiye’de örtüaltı tarımı 1940’lı yıllarda kamu kuruluşları tarafından
Antalya ve İçel’de kurulan seralarla başlamıştır.

Beyazsinekler ve daha büyük böcekler tarafından bulaştırılan virüs hastalıklarının önlenmesi için 0,19-0,29 milimetre boyutunda gözlere sahip tüller kullanılmaktadır.

Yönlendirmede uygun çözümü bulmada sera kurulacak yerin enlem derecesi, sera tipi, çatı eğimi ve çatı tipi ile mevsim etkilidir

Sulama için maksimum su gereksinimi 10-60 lt/m2 arasındadır
(Anonim, 1994).

Malç kullanılmasının yararları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Yabancı otların gelişmesini engelleyerek bitki besin maddelerinin bitkiler
tarafından daha etkin bir şekilde kullanılmasını sağlar.
• Toprak yüzeyinden oluşacak buharlaşmayı azaltarak topraktaki nemin tutulmasını sağlar ve tuz birikimini önler.
• Ürünlerin toprakla temasını önlediğinden kayıpları önler, kaliteyi artırır.
• Hastalık ve zararlılara karşı bitkiyi korur. Örneğin, yaprak galeri kurduyla
mücadelede malç kullanımı etkili bir önlemdir.

Gölge evinde yetiştiriciliğin yararları aşağıdaki
gibi özetlenebilir.
• Gölgelemeyle optimum değerin üzerindeki solar radyasyondan korunma
sağlaması,
• Bitkileri rüzgâr ve doludan koruma,
• Termal koşulları iyileştirme,
• Böceklerin yapı içerisine girişini engelleme.

Sera kurulacak yer 40’ıncı enlemin
üzerinde bulunuyorsa

Sera yeri seçiminde dikkate alınması gereken belli başlı faktörler arasında ışık,
iklim koşulları, rakım, su kaynağı ve kalitesi, zararlı tehdidi, toprak ve topoğrafya,
yola bağlantı, kullanılabilir işgücü varlığı sayılabilir.

Taban suyu derinliğinin azalması, toprağın soğumasına, havasız kalmasına ve
bitki köklerinin hastalanmasına neden olacağından, taban suyu derinliğinin en az
1 m olması gerekir.

Seradan gelen yükler zemin tarafından taşındığından sera toprağının yük taşıma kapasitesi yeterli düzeyde olmalıdır. Yük taşıma kapasitesi olarak 2-2,5 kg/
cm2 önerilmektedir