Serada Sebze Yetiştiriciliği

Seralarda sebze üretimi tek ürün yetiştiriciliği yada çift ürün yetiştiriciliği şeklinde gerçekleştirilir. Tek ürün (uzun dönem) yetiştiriciliği, üretim yılı içerisinde tek
bir üretim anlamına gelir, bu üretim şeklinde ısıtma yapmak gerekir. Çift ürün (kısa dönem) yetiştiriciliği ise bir üretim yılında sonbahar ve ilkbahar olmak üzere iki
kez yetiştiricilik yapılması anlamına gelir. Isıtma giderlerinden tasarruf sağlamak
amacıyla tercih edilen bu yetiştiricilik şeklinde çok soğuk aylarda sera boş bırakılmakta; sonbahar üretiminde üretimin sonlarına doğru, ilkbahar üretiminde ise üretimin başlarında seradaki bitkileri dona karşı korumak gerekli olabilmektedir.

Domates sıcaktan hoşlanan ancak aşırı sıcağı sevmeyen bir bitkidir. Gelişmesinin farklı evrelerinde farklı sıcaklıklara ihtiyaç duyar. Domates tohumlarının çimlenmesi için en uygun sıcaklık 16-29°C’dir. Fide döneminde hava sıcaklığı ışık yoğunluğuna bağlı olarak gece 12-15°C, gündüz 18-20°C arasında olmalıdır. Bu devrede düşük sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır, ilk çiçek salkımı oluşumu da gecikir; yüksek sıcaklıklar ise az ışık varsa boya kaçmış, kuvvetsiz fide elde edilmesine yol açar. Domates yetiştiriciliğinde özellikle tozlaşma ve döllenme olaylarının yani meyve tutumunun meydana gelebilmesi için sıcaklık kritik bir faktördür ve yeterli sayıda ve canlılıkta çiçek tozunun oluşması için sıcaklık 10°C’nin altına düşmemelidir. Ayrıca bu dönemde sera içi gece ve gündüz sıcaklıkları arasında 6-7°C’den fazla olmamak şartıyla sıcaklık farkı istenir. Sera domates yetiştiriciliğinde meyve tutumu aşamasında ideal gece sıcaklığı 13-18°C, gündüz sıcaklığı 19-24°C olmalıdır. Sıcaklığın alt ve üst sınırı gece 10-20, gündüz 18-30°C’dir. Meyvede rengi oluşturan likopen 21-24°C’de oluşur. Likopen 10°C’nin altında ve 30°C’nin üzerinde sentezlenmediği için meyvelerde homojen bir kızarma görülmez, meyveler sarı renkte kalırlar.

CO2 gübrelemesi ilk gerçek yaprağın görülmesinden itibaren havalandırmaların sürekli açık kalması nedeniyle CO2 gübrelemesinin imkânsız hale geldiği döneme kadar sera atmosferinde CO2 düzeyi 1000 ppm olacak şekilde yapılabilir.

Seraya dikimden 7-10 gün sonra bitkiler askıya alınır. Bitkiler dikim sıralarının üstünden paralel olarak geçirilen askı tellerine plastik iplerle bağlanarak askıya alınır.

Domates bitkisinin büyüme ucunun kesilip büyümenin durdurulmasına uç alma denir. Domates yetiştiriciliğinde uç alma üretimi sonlandırmak ve birim alanda istenen salkım sayısını sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Üretimin bitirilmesi istenen tarihten 2 ay önce bitkinin büyüme ucu son salkım üzerinden 2 yaprak bırakılarak kesilir.

Özelikle iri meyveli domates çeşitlerinde, meyve tutumu sırasında sıcaklıkta meydana gelen ani değişiklikler, özellikle düşük sıcaklıklar nedeniyle meyvelerin çiçek burnu kısmında yara dokuları ve mantarımsı yapıda delikler oluşur. Meyve irileşmeye devam ettiğinde, bozuk şekilli olduğu görülür

Bitkinin güneşe bakan, yapraklar ile korunmayan tarafında ve doğrudan güneş ışığı ile temas eden bölgelerinde olgun veya yeşil domates meyvelerinin üzerinde, derimsi bir yapı şeklinde ölü dokulardan oluşmuş güneş yanıkları meydana gelebilir. Güneş yanıklığını engellemek için aşırı yaprak budaması yapılmamalıdır.

Bazı çeşitlerde vegetatif gelişme devresinde yüksek sıcaklık ve düşük ışık şiddetinin nedeni ile bazen meyve salkımlarının sap kısmında, salkımın gövdeye bağlandığı yerin hemen önünden kırılmalar görülür. Salkım ve sap tutucular ile bu bozukluk giderilebilir.

Hıyar küçük ve yüzeysel bir kök yapısına sahiptir. 5-10 cm civarında kazık köke sahip olan hıyar bitkisinin normalde 30-50 cm kadar derinliğe ve 20-50 cm yanlara giden saçak kökleri vardır. Seralarda köklerin %60-70’i 10-20 cm derinlikte bulunur.

Yapraklar basit yaprak formundadır, 3-5 lobludur. Yaprak kenarları düz veya dişlidir. Sülükler de botanik bakımdan dumura uğramış (körelmiş) yapraklardır.

Optimal ışık gereksinimi 15000 lux’dur ve ışıklanma ihtiyacı 14 saattir. Tüm sera ürünlerinde olduğu gibi hıyar yetiştiriciliğinde ışık sıcaklık ilişkisi önemsenmeli, ışık az olduğu dönemlerde sıcaklık düşürülmeli, ışığın fazla olduğu dönemlerde yükseltilmelidir.

Hıyar bitkisi organik maddece zengin, iyi drene edilmiş, su tutma kapasitesi yüksek sıcak ve havadar toprakları sever. Asitliğe duyarlı olan hıyar bitkisi nötr ya da hafif alkali yapıdaki topraklardan hoşlanır. Optimum toprak pH’sı isteği 6.0-6.5’tur. Tuzluluğa çok hassastır.

Serada hıyar yetiştiriciliğinde çeşit seçerken yetiştirme dönemi yanında çeşitlerin verimlilik, erkencilik, hastalık ve zararlılara dayanıklılık durumları ve pazar istekleri de etkili olur.

Dikimden yaklaşık bir hafta sonra gövde üzerindeki sülükler uzamaya başlar ve sarılacak bir yer aramaya başlar. Bitki artık toprağa kök salmaya başlamıştır. Bu aşamada hakiki yapraklar da çıktığı için kotiledon yapraklarının görevi bitmiştir ve yapraklar tırnak ile kopartılarak temizlenir. Eğer temizlenmez ve bitki üzerinde kalırlarsa ileride kuruyacaktır ve hastalıklara yataklık yapabilir. Temizleme işleminden sonra askıya alma işlemi yapılır.

Seralarda yetiştirilen hıyar çeşitleri sadece dişi çiçek veren çeşitlerdir ve meyve gelişimi için döllenme gerekli değildir. Ancak bazen çok az sayıda da olsa erkek çiçek görülmektedir. Bunlar görüldüğünde hemen toplanmalıdır. Aksi halde erkek çiçeklerin neden olduğu döllenme sonucu gelişen ve pazar değeri olmayan şekli bozuk meyveler oluşur.

Hıyar gübrelemesi için mutlaka toprak analizi yapılıp, buna göre taban gübresi ve üst gübreleme programı hazırlanmalıdır. Hıyar bitkisinin 1 ton meyve üretimi için: 1050 g N, 916 g P2O5, 2340 g K2O, 139 g Mg, 58 g S, 1.91 g Fe, 1.21 g Zn, 0.98 g Mn, 0.87 g B, 0.52 g Cu’a ihtiyacı vardır.

Plastik serada tek ürün yetiştiriciliğinde 1 dekar seradan 14-25 ton, çift ürün yetiştiriciliğinde ilkbahar döneminde 11-20 ton, sonbahar döneminde 8-10 ton ürün alınabilmektedir

Partenokarp çeşitlerde bazen her çiçek meyve bağlamaz. Meyveler ufak iken yumuşayıp, sararır ve kurur. Üreticiler arasında “meyve silkmesi” meyve boğulması” diye tanımlanan bu durumun sebebi besin maddesi dengesizliği (aşırı azot) veya çok düşük/çok yüksek sıcaklıklardır.

Meyve Yarılmaları (Mantarlaşma): Sera şartlarında yetiştirilen hıyar meyvelerinde sıcaklık stresinden kaynaklanan eğri şekilli veya boyuna uzanan açık kahverengi ve meyvenin tümü veya bir yüzeyinde gelişen mantarlaşmış yarıklar görülür. Soğuk hava cereyanı, kısa süreli düşük sıcaklıklar, örtü yüzeyinin iç kısmında oluşan soğuk su damlacıklarının genç meyvelerin üzerine damlaması ile oluşur.

Sera hıyar yetiştiriciliğinde görülen en önemli hastalıklar mildiyö (Pseudoperonospora cubensis) ve külleme (Erysiphe cichoracearum ve Sphaerotheca fuliginea)’dir. Kök ur nematodları (Meloidogyne spp.) ile üst aksamda kırmızı örümcek (Tetranychus spp), beyazsinek (Trialeurodes vaporariorum, Bemisia tabaci), yaprak bitleri (Macrosiphum euphorbiae, Myzus persicae) yaprak galeri sineği (Liriomyza spp.) ve trips (Frankliniella occidentalis, Thrips tabaci) gibi zararlılar önemli sorunlara yol açmaktadır.