ORTOPEDİK REHABİLİTASYON

Protez rehabilitasyonundaki başarı; amputenin yaşı, cinsiyeti, amputasyon nedeni, cerrahisi ve seviyesi, ampute edilen ekstremite sayısı, amputasyondan itibaren geçen süre, güdük şekli, güdük ağrısı, ödem, duyu, yara iyileşmesi, derinin durumu, fantom ekstremite hissi ve ağrısı, biyomekanik prensiplere uygun protez ve psikososyal durum gibi bir çok faktörden etkilenmektedir.

Gelişmiş ülkelerde amputasyona neden olan birinci faktör periferik vasküler hastalıklar iken ülkemizde ilk sırada travmalar yer almaktadır.

Periferik vasküler hastalıklar özellikle yaşlılarda amputasyonların en sık rastlanan ve rehabilitasyonu kısıtlayıcı nedenidir.

Konjenital amputasyonlar gelişmiş ülkelerde nadir görülmekle birlikte ülkemizde halen devam eden akraba evlilikleri ve özellikle doğuda gebelik takip bilincinin olmayışı nedeniyle ortaya çıkabilmektedir

Alt ekstremite amputasyonları tüm amputasyonların %80-85’ini oluşturmaktadır.

Amputelerde rehabilitasyon, hastanın fonksiyonel kapasitesini tekrar kazanmasına yönelik olarak yapılan fizyolojik ve psikolojik uygulamaları kapsayan bir süreçtir. Amputelerde rehabilitasyonun amacı; rahat, fonksiyonel ve dış görünümü estetik bir protezle amputeyi günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığa ulaştırarak amputenin evine, işine, sosyal yaşamına ve çevreye yeniden adaptasyonunu sağlamak ve yaşam kalitesini artırmaktır. Kişinin ampute olduktan sonra da gerekli destekleri alarak, yaşamın bütün alanlarında yer alabilmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Alt ekstremite amputasyonları tüm amputasyonların %80-85’ini oluşturmaktadır. 5830 ampute hastada yapılan bir çalışmada alt ekstremite amputasyonlarının dağılımı şu şekilde bildirilmiştir: %59 diz altı amputasyonu (transtibial), %35 diz üstü amputasyonu (transfemoral), %3 Syme amputasyonu, %2 kalça dezartikülasyonu, %1 diz dezartikülasyonudur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Preoperatif dönem, önceden planlanan bir amputasyon söz konusu olduğunda yaşanan dönemdir. Postoperatif iyileşme sürecinin tamamlanması hastadan hastaya değişmekle birlikte genel olarak ortalama 3 aylık süreyi gerektirir. Bu süre içerisinde postoperatif dönem tamamlanmış, hasta “Preprostetik Döneme” girmiştir. Preprostetik dönemde postoperatif uygulamalara devam edilir ve protez için gereken değerlendirmeler yapılır. Prostetik dönemde ampute yeniden değerlendirilir, genel fiziksel uygunluk, protezsiz fonksiyonel düzey ve güdüğün durumu gözden geçirilir.Ampute bireyler protez eğitimlerini tamamlayıp fonksiyonel bir seviyeye ulaştıktan sonra amputenin ailedeki rolüne, işine ve topluma entegre olacağı, yaşam boyu devam edecek olan “sosyal yaşama dönüş ve takip dönemi” başlar. Doğru cevap B seçeneğidir.

Dezartikülasyon: Eklem seviyesinden yapılan amputasyonlara denir.

Nöroma: Sinirin iyi huylu tümörüdür.

Kontraktür, eklemi çevreleyen kas, tendon, eklem kapsülü ve bağların çeşitli sebeplerden elastikiyetlerini kaybetmelerinden dolayı eklemin normal hareket açıklığını kaybetmesi veya eklem hareket açıklığının belirli yönlerde kısıtlanması olarak tanımlanabilir. Nöroma, sinirin iyi huylu tümörüdür. Kireçlenme, eklem kıkırdağının ilerleyici harabiyeti ve kaybıyla kendini gösteren bir hastalıktır. Kemik erimesi, kemiklerin hacimlerindeki mineral yoğunluğunun azalması zayıf ve kolay kırılır hale gelmesi hastalığıdır. Amputasyondan sonra sıklıkla karşılaşılan ve mekanizması tam olarak açıklanamamakla birlikte muhtemelen amputasyon bölgesindeki sinirlerin  kesilmesi ile ilişkili sensorial uyarıların merkezi sinir sistemine taşınmasından kaynaklandığı düşünülen problem, fantom hissi ve fantom ağrısı olarak adlandırılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ödemin giderilmesi ve güdüğün şekillenmesi amacıyla en yaygın kullanılan yöntem bandajdır. Bandaj uygulamasına amputasyondan iki hafta sonra, dikişler alındıktan sonra başlanmalıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Alt ekstremite amputasyon nedenlerini büyük oranda trafik kazaları ve periferik vasküler hastalıklar oluştururken ülkemizde üst ekstremite amputasyon nedenlerinin ilk sırasında iş kazaları yer almaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Prostetik dönemde ampute yeniden değerlendirilir, genel fiziksel uygunluk, protezsiz fonksiyonel düzey ve güdüğün durumu gözden geçirilir.

Alt ekstremite amputasyon nedenlerini büyük oranda trafik kazaları ve periferik vasküler hastalıklar oluştururken ülkemizde üst ekstremite amputasyon nedenlerinin ilk sırasında iş kazaları yer almaktadır.

Preoperatif dönemde amputasyon kararı verilen hastanın genel gözlemi yapılır, hikâyesi ve demografik bilgileri alınır, ağrı, eklem hareket genişliği, kas kuvveti ve kısalıkları, solunumu ve fonksiyonel düzeyi değerlendirilir, hasta amputasyon ve protez konusunda bilgilendirilir. Değerlendirme sonuçları ışığında hastaya amputasyon seviyesine göre; amputasyondan sonra kalacak güdük kasları başta olmak üzere üst ekstremite kaslarına, gövde  kaslarına, omuz kuşağı ve skapular kaslara kuvvetlendirme egzersizleri uygulanır, gevşeme yöntemleri öğretilir, postür ve solunum egzersizleri verilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bu dönemde; güdüğün şekillenmesi ve ödemin çözülmesi, normal eklem hareketlerinin devamlılığının sağlanması, postürün düzeltilmesi, bağımsızlık düzeyinin artırılması ve güdüğün desensitizasyonunun sağlanması amaçlanır

Preprostetik dönemde; güdüğün şekillenmesi ve ödemin çözülmesi, normal eklem hareketlerinin devamlılığının sağlanması, postürün düzeltilmesi, bağımsızlık düzeyinin artırılması ve güdüğün desensitizasyonunun sağlanması amaçlanır. Güdükte amputasyonu takiben hipersensitivite olabilmektedir. Desensitizasyon eğitimi ile güdükte oluşan hassasiyete yönelik duyu eğitimi verilir. Hastaya güdük hijyeni öğretilmeli, bağımsızlık düzeyi artırılmalı ve ekonomik durum/sosyal güvence ve hastanın beklentileri göz önünde bulundurularak protez tasarımı yapılmalıdır. Güdük-soket uyumunun kontrolü Prostetik Dönemde gerçekleşir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Amputeye güdük ve protez bakımı öğretilir. Her akşam güdüğün sabun ve ılık su ile yıkanarak kurulanması, protezin iç yüzeyinin nemli bezle temizlenmesi, güdük çorabı kullanan amputelere çorabın sabunla yıkandıktan sonra asılmadan, havlu üzerine yayılarak kurutulması gerektiği anlatılmalı, cilt tahrişlerine neden olmamak açısından güdük nemli iken protezin giyilmemesi söylenmelidir. Güdük, kremlenmemeli, kurutulmalıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bebeklere 18. ayda myoelektrik veya biyonik protezler uygulanabilir. Doğru cevap D seçeneğidir.