ORTOPEDİK REHABİLİTASYON

Periferik vasküler hastalıklar genellikle 60 yaş üzerinde ve alt ekstremitelerde görülmektedir. Bu tutulumlarda ateroskleroza %50-70 oranında diyabet eşlik etmektedir.

Amputasyona neden olan travmalar arasında yer alan endüstriyel yaralanmalar,
trafik/tren/motorsiklet kazaları, doğal afetler, ateşli silah ve mayın yaralanmaları, tarıma yönelik kazalar ve elektrik yanıkları olarak görülmektedir.

Amputasyon psikolojik bir travmadır.  Baş edilmesi
oldukça zor bir durumdur. İlk tepki inanmama,
utanma, ceza olarak düşünme, muhtemel depresyon veya kişi kendisi için her şeyin bittiğini düşünmesidir.

Protez rehabilitasyonundaki başarı; amputenin yaşı, cinsiyeti, amputasyon nedeni, cerrahisi ve seviyesi, ampute edilen ekstremite sayısı, amputasyondan itibaren geçen süre, güdük şekli, güdük ağrısı, ödem, duyu, yara iyileşmesi, derinin durumu, fantom ekstremite hissi ve ağrısı, biyomekanik prensiplere uygun protez, psikososyal durum ve multidisipliner takım çalışması gibi bir çok faktörden etkilenmektedir.

Alt ekstremite amputasyon seviyeleri aşağıda sıralnmıştır:
1. Parsiyel Ayak Amputasyonları
a. Parmak Amputasyonları
b. Metatarsofalangeal Amputasyonlar
c. Transmetatarsal Amputasyonlar
d. Lisfranc Amputasyonu (Tarsometatarsal Amputasyon)
e. Chopart Amputasyonu (Midtarsal Amputasyon)

Alt ekstremite amputasyonları; vücut yapı ve fonksiyonlarında önemli değişikliklerle sonuçlanan, kişinin aktivitelerini kısıtlayan, sosyal ve mesleki yaşantısını tamamen etkileyen, aynı zamanda sosyal ve psikolojik açılardan da birçok durumla başa çıkmasını gerektiren, sağlığın bozulduğu ve sağlıkla ilgili
yaşam kalitesinin azaldığı, yaşam boyu çok yönlü bir uyum süreci gerektiren kalıcı yetersizliklerdir.

Fantom ağrısı  edinsel amputelerde %48,5 oranında bulunmuştur.

Olmayan bir ekstremitede var olan ağrı fantom ağrısı olarak tanımlanır.

Ülkemizde üst ekstremite amputasyon nedenlerinin ilk sırasında iş kazaları yer almaktadır

Preoperatif dönemde amputasyon kararı verilen hastanın genel gözlemi yapılır, hikâyesi ve demografik bilgileri alınır, ağrı, eklem hareket genişliği, kas kuvveti ve kısalıkları, solunumu ve fonksiyonel düzeyi değerlendirilir, hasta amputasyon ve protez konusunda bilgilendirilir

Üst ekstremite amputasyonlarında travmanın amputasyon nedenleri arasında birinci sırada olduğu, bunu kansere bağlı amputasyonların, doğumsal ekstremite kayıplarının ve diğer nedenlerin takip ettiği görülmektedir.

Protez rehabilitasyonundaki başarı; amputenin yaşı, cinsiyeti, amputasyon nedeni, cerrahisi ve seviyesi, ampute edilen ekstremite sayısı, amputasyondan itibaren geçen süre, güdük şekli, güdük ağrısı, ödem, duyu, yara iyileşmesi, derinin durumu, fantom
ekstremite hissi ve ağrısı, biyomekanik prensiplere uygun protez, psikososyal durum ve multidisipliner takım çalışması gibi bir çok faktörden etkilenmektedir.

Alt ekstremite amputelerinde rehabilitasyon uygulamaları
temel olarak 5 dönemde gerçekleştirilir;
1. Preoperatif Dönem
2. Postoperatif Dönem
a. Erken Postoperatif Dönem
b. Geç Postoperatif Dönem
3. Preprostetik Dönem
4. Prostetik Dönem
5. Sosyal Yaşama Geri Dönüş ve Takip

K0: Hareket yeteneği veya potansiyeli yok ya da yardımlı veya yardımsız transfer olabiliyor ve protez hayat kalitesini veya mobiliteyi değiştirmiyor.
K1: Sabit ritimde çeşitli düzeylerde hareket veya transfer için protezi kullanma yeteneği veya potansiyeli var, sınırlı veya sınırsız ev içi ambulasyon.

K2: Merdiven, basamak ve düz olmayan yüzeyler gibi düşük seviyeli çevre bariyerleriyle hareket potansiyeli ve yeteneğine sahip, tipik olarak sınırlı toplumsal ambulasyon.
K3: Değişken ritimde hareket yeteneğine ya da potansiyeline sahip, tipik topluluk içinde hareket ederler, pek çok çevre bariyerleriyle hareket edebilir, mesleki, terapötik veya egzersiz aktivitesi için protez ihtiyacı vardır.
K4: Yüksek düzeyde etki, stres veya enerji seviyelerinde temel hareket yeteneği için protez ile ambulasyon ihtiyacı vardır, çocuk, atlet veya aktif erişkinler için tipik protez kullanımı gereklidir.

Nöromalar amputasyondan sonra kesilen sinir uçlarında görülebilir. Aksonların güdük distaline doğru aşırı büyümesinden kaynaklanmaktadır

Üst Ekstremite Amputasyon Seviyeleri;
1. Parsiyel El Amputasyonları
a. Kısmi El Amputasyonları
b. Dijital Amputasyonlar
2. El Bileği Dezartikülasyonu
3. Dirsek Altı Amputasyonu (Transradial
Amputasyon)
4. Dirsek Dezartikülasyonu
5. Dirsek Üstü Amputasyonu (Transhumeral Amputasyon)
6. Omuz Dezartikülasyonu
7. Forequarter Amputasyonu

Syme Amputasyonu alt amputasyon seviyeleri arasında yer almaktadır.

Preprostetik dönemde;güdüğün şekillenmesi ve ödemin çözülmesi, normal eklem hareketlerinin devamlılığının sağlanması, postürün düzeltilmesi, bağımsızlık düzeyinin artırılması ve güdüğün desensitizasyonunun sağlanması amaçlanır. Güdükte amputasyonu takiben hipersensitivite olabilmektedir.

Kendine Bakım Aktiviteleri;
• Kazak giyme-çıkarma
• Kravat bağlama
• Saç tarama
• Diş fırçalama
• Tıraş olma
• Fermuar kullanma
• Ayakkabı bağlama-çözme

Üst ekstremite noksanlığı ile doğan bebeğe 6. aylarda pasif ve hafif bir protez ile vücut simetrisi ve imajı kazandırılarak postür bozuklukları engellenebilir.

Postoperatif dönemde rehabilitasyonun amaçları; yara iyileşmesini hızlandırmak, cerrahi kesi yerinde oluşan insizyonel ağrıyı ve fantom ağrısını kontrol etmek, ödem kontrolü ve güdüğün şekillenmesini sağlamak ve protez yapımı için ekonomik
kaynakların araştırılmasıdır.Ağrı, eklem hareket genişliği, kas kuvveti ve kısalıkları, solunumu ve fonksiyonel düzeyi değerlendirilmesi Preoperatif Dönemde yapılmaktadır.