ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI

Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi

Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun kabulü

Hepsi.

Primitifler

Kaplumbağa Terbiyecisi

Mihri Müşvik Besim

Müstakiller

Birbirini dengeleyecek yeni bir üslup yaratmak

Dumlupınar Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı

1908’de II. Meşrutiyet’in ilanı ile başlayıp 1930’lar da sona eren dönem, Türk mimarlık tarihinde “Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi” olarak tanımlanmaktadır. Osmanlı Devletinin ortadan kalktığı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu bu yıllarda, Türk Ulusçuluğu düşüncesi, her alanda olduğu gibi mimaride de etkili olmuştur. Dönem bundan yola çıkılarak Milli Mimari Üslubu, Neoklasik Üslup, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarisi olarak da adlandırılmaktadır. Bu üslubun öncülüğünü Sanayi Nefise Mektebi hocalarından Mimar Vedat Bey ve Hendesei Mülkiye Mektebi hocalarından Mimar Kemalettin Bey yapmışlardır.

Tüm kentler içinde en önemli değişim Türkiye Cumhuriyetinin başkenti ilan edilen Ankara’da görülmektedir. Küçük bir Anadolu kasabasından yeni devletin başkentine dönüşen kentte çok geniş bir yapılaşma programı uygulanmıştır. Bu dönemin Ankara’daki ilk yapısı, 1917 yılında Hasip Bey’in tasarladığı, İttihat ve Terakki Cemiyeti için yapılan binadır. Yapı 1923 yılında yeni ulusun parlamento binası olarak kullanılmıştır. Binanın geniş ahşap saçakları, iyi oranlanmış pencereleri ve simetrik planı, Birinci Ulusal Mimarlık döneminin biçimsel özelliklerini yansıtmaktadır.

1927 yılında hizmete açılan Ankara Palas, Vedat Bey’in çeşitli anlaşmazlıklar sebebiyle İstanbul’a dönmesinin ardından Mimar Kemalettin Bey tarafından tamamlanmıştır. Birinci Ulusal Mimarlık döneminin tüm cephe özelliklerini taşımasının yanı sıra batılı tarzda tuvaletleri, banyo ve küvetleri, elektrik jeneratörü gibi özellikleriyle dikkat çekmiştir.

Bu binayı 1927-31 yılları arasında Holzmeister tarafından yapılan Milli Savunma Bakanlığı izlemiştir. Modern eğilim, Jansen’in 1928’de kazandığı Ankara Nazım Planı Yarışmasının ardından tam anlamıyla geçerlilik kazanmıştır. Clemens Holzmeister, Jansen planında yer alan Yönetim Mahallesini (kartel) planlamak ve buradaki bazı yapıları tasarlamakla görevlendirilmiştir. Genelkurmay Başkanlığı, Cumhurbaşkanlığı Köşkü, İçişleri Bakanlığı, Emniyet ve Jandarma Genel Müdürlüğü, Bayındırlık Bakanlığı, Ulus Merkez Bankası, Emlak ve Kredi Bankası binalarını tasarlamıştır. Bu işlerin sayısı, ölçeği ve doğası Holzmeister’i dönemin en güçlü mimarı haline getirmiştir. Bir Holzmeister tasarımının en karakteristik özellikleri, avlulu dikdörtgen biçimindeki planlar, U şeklindeki şemalar, simetrik planlar, cephe düzenlemeleri ve ek yeri bulunmaksızın uzanan bloklardır. Sanatçı, Modern Akımın erken döneminin Viyana Ekolüne göndermelerde bulunan bazı karakteristik öğelerde kullanmıştır.

İkinci Ulusal Mimarlık döneminin en önemli yapısının Atatürk’ün Ankara’daki Anıtkabiri olduğu söylenebilir. 1941 yılında bu yapı için uluslar arası bir yarışma düzenlenmiştir. Türk Mimarları Emin Onat ve Orhan Arda tarafından hazırlanan tasarım uygulamaya değer bulunmuş, inşasına 1944 yılında başlanan yapı 1953 yılında açılmıştır. Anıtkabir, çağdaş olduğu kadar, geleneksel mimarlıktan da izler taşıyan bir yapıdır.

Askeri okul çıkışlı olup sanatçı kimliklerini yurt içinde öğretmenlik yaparak geliştiren Fahri Kaptan, Ahmet Bedri, Hilmi Kasımpaşalı, Ahmet Ragıp, Hüseyin Giritli, Ahmet Münip, Salih Molla Aşki, Ahmet Ziya ve isimleri bilinmeyen bir grup ressam Batı etkisindeki resim sanatında “Pri­mi­tif­ler” olarak adlandırılmışlardır. Bu sanatçılar, Türkiye’de henüz doğada, açık havada resim yapma geleneği yerleşmediği için, doğadan çekilmiş fotoğraf­ları model alarak eserler üretmişlerdir.

Yılda bir kez temmuz ayında Galatasaray Lisesinde sergi düzenleyen “D” grubu sanatçıları, Batıda yayılan çağdaş sanat üsluplarını, Türk sanatına tanıtmış kübizm, konstrüktivizm ya da soyut üsluplarda ürettikleri yapıtlarla sergiler açmışlardır.

Cumhuriyet döneminde ilk anıt heykeller, bu konuda yetişmiş deneyimli Türk heykeltıraşı ve gerekli teknik kadro olmadığı için yabancılara sipariş edilmiştir. 1926 yılında İstanbul’da Sarayburnu’nda H. Krippel tarafından yapılan Atatürk Heykeli kent meydanlarını süsleyen ilk Anıt heykeldir.

Kamuya açık alanlara heykel dikilmesi geleneği, Batı’da Yunan Uygarlığından beri var olan bir gelenektir. İstanbul’da Osmanlı Sarayı çevresinde Batılı anlamda heykellerin ilk örnekleri Kanuni Sultan Süleyman’ın Mohaç Seferine (1526) katılan Sadrazam İbrahim Paşa’nın Budapeşte’den bazı heykelleri İstanbul’a getirmesi ve Sultan Ahmet Meydanı’na koydurması ile başlar.

1940 yılında öncülüğünü Sedad Hakkı Eldem’in yaptığı mimarlık dönemi "İkinci Ulusal Mimarlık" dır.