ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI

Bugünkü bilgilerimiz ışığında, Anadolu’da yazıldığı bilinen günümüze gelebil­miş ilk eser, Kayserili İbnü’l Kemal’in Danişmendli Beyliği’nin kurucusu Gümüş­ tekin Ahmet Gazi (öl.1105) adına kaleme aldığı Farsça Keşfu’l-Akabe adlı eseri­dir.

İbn­i Sina’nın etkisinde kalarak, kozmosun yapısını çift anlam ve yönler sem­ bolizmi üzerine oturtan ve İşraki felsefesini temellendiren İslâm dünyasının ye­tiştirdiği büyük düşünürlerden maktûl Suhreverdi (1153­1191), Selçuklu Döne­mi’nde Anadolu’ya gelmiş, Artuklu ve Selçuklu saraylarında kabul görmüştür.

Her beyti başlı başına kafiyeli ve başından sonuna kadar aynı vezinde olan manzumelere mesnevi denilmektedir.

Birbirine paralel kemer sıraları arasında kalan üstü örtülü geniş mekân birimlerine sahın denilmektedir.

Taş, tuğla, kerpiç gibi malzemelerden inşa edilmiş her türlü mimari öge kârgir olarak adlandırılmaktadır.

1224 yılında Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad Dönemi’nde yaptırıldığı kabul edilen Malatya Ulu Camii’nin de birkaç inşa dönemi geçirdiği anlaşılmaktadır.

Cephelerinden birinin yüksek bir kemerle doğrudan dışarıya açıldığı, diğer üç cephesi dışarıya kapalı olan genellikle tonoz örtülü mekânlara eyvan denilmektedir.

Ciltli kitapların arka kapaklarının uzantısı olan, katlanarak diğer kapağın altına sokulabilen, kitabın sayfalarını korumaya yarayan parçalara mikleb denilmektedir.

İpekli ve havsız kadife kumaşlara kemha denilmektedir.

Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyuna mensup Selçuklular tarfından 1040 yılında İran bölgesinde kurulan Selçuklu Devleti’ne, Selçuklu hanedanına bağlı kişilerin kurdukları diğer Selçuklu Devletleri ile karıştırılması için Büyük Selçuklu Devleti denilmektedir. Büyük Selçuklular, Kuzey Irak, Kuzey İran ve Horasan bölgelerine hakim olmuş, Suriye ve Anadolu Selçuklularını doğurmuş, Sultan Sencer’in (öl. 1157) vefatından sonra tarih sahnesinden çekilmişlerdir. Doğru cevap A'dır.

Evvelce Büyük Selçuklulara tabi olan Anadolu Selçukluları Sultan I. Mesud Dönemi’nde (öl.1155) tam bağımsızlıklarını elde ettiler. Avrupalılar, I. Mesud Dönemi’nden itibaren Anadolu’yu Türkiye adıyla adlandırdılar. Doğru cevap B'dir.

Anadolu’ya Müslüman olarak gelen Türklerin, eski adet ve geleneklerini korudukları, özellikle ölüm gibi insanın çaresiz kaldığı durumlarda halkın yanı sıra Sultanların da eski matem usullerine uydukları görülmektedir. Sultan ve beyler eski geleneklere uyarak cenaze alaylarında başlarını açıyor, elbiselerini ters çevirerek giyiyor, saçlarını kesiyor ve atlarının eğerlerini ters yerleştiriyorlardı. Doğru cevap C'dir.

Devrin mühendis ve mucidi El-Cezerî, Diyarbakır Artuklu hükümdarı Melik Nâsiruddîn Mahmud’un isteği üzerine, 1206 yılında geometri ve teknik aletleri konu alan, kısaca otomata adıyla bilinen Arapça Kitab fi Ma’rifet el-hiyel el-Hendesesiyye adlı minyatürlü bir kitap yazmıştır.Doğru cevap B'dir.

Her beyti başlı başına kafiyeli ve başından sonuna kadar aynı vezinde olan manzumelere mesnevi denir. Doğru cevap D'dir.

Birbirine paralel kemer sıraları arasında kalan üstü örtülü geniş mekân birimlerine sahın denilmektedir. Doğru cevap A'dır.

İslâm dünyasında, eğitimi düzenleyerek Nizamiye medreseleri olarak adlandırı­ lan ilk düzenli medrese yapılarını inşa ettiren Büyük Selçukluların ünlü veziri Nizam-ül Mülk’dür. Doğru cevap A'dır.

Selçuklu döneminin kapalı avlulu medrese kuruluşlarına benzer mimari özellikler taşıyan tasavvuf ehli için yapılmış yapıları, Horasan’da sufi hareketlerinin başladığı 8. yüzyılın sonlarından itibaren sufilerin evlerde toplanması nedeniyle Orta Asya ev mimarisine bağlanan özellikler taşırlar. İnzivaya çekilenlerin konaklama ve barınma işlevini yerine getiren küçük ölçeklilerine, Horasan’da olduğu gibi Selçuklu Dönemi’nde de hanikâh adı verilmektedir. Hanikâhlardan farklı olarak tasavvuf ehlinin konakladığı han benzeri büyük ölçekli korunaklı yapılara rıbat, hanikâhlarla irtibatlı olarak gelişen bir şeyh ve onun müridleri için inşa edilmiş, genel olarak konaklama, mescit ve toplantı mekânına sahip yapılara zaviye, zaviyelerin yanına şeyhin türbesinin de yapıldığı, eğitimin belli usullere bağlı olarak tarikatleştiği daha büyük kuruluşlara genel olarak tekke denilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Altta cenazelik, üstte mescit katı bulunan, mescit katlarının örtüsü ayrıca dışarıdan konik ya da piramidal külâh içine alınan mezar yapılarına kümbet denilmektedir. Doğru cevap B'dir.