ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI

Anadolu Selçukluları döneminde mühendislik bilgileri veren ''Otomato''isimli eseri El-Cezeri hazırlamıştır.

Mesnevi isimli eseri ile tanıdığımız büyük İslam mutasavvıfı Mevlana Celaleddin Rumi'dir.

Diyarbakır Kale cami Artukoğulları eseri değildir.

Divriği Ulu Cami'dir.

Diyarbakır Ulu Camiine Bağlı Zinciriye Medresesi Artuklular döneminde inşa edilmiştir.

Ortaçağ İslam Dünyasında akıl hastalarının tedavisi Bimarhanelerde yapılmaktadır.

Selçuklular Döneminde Anadolu'da tasavvuf ehli kişilerin barınma ve konaklama hizmetini gören yapılara Hanikah adı verilir.

Dıştan ongen prizma gövdeli içten daire planlı tek örnek olan Selçuklu Kümbeti Konya II.KılıçArslan kümbetidir.

Konya Alaeddin Cami ahşap minberi ''kündekari''tekniği bezemesi ile önemlidir.

Büyük Selçuklulardan Danişmend Taylu’nun oğlu Gümüştekin Ahmet Gazi, 1080 yılında Sivas’ı fethederek Danişmendli Beyliği’ni (1080-1178) kurmuştur.

Büyük Selçuklulardan Danişmend Taylu’nun oğlu Gümüştekin Ahmet Gazi, 1080 yılında Sivas’ı fethederek Danişmendli Beyliği’ni (1080-1178), 11. yüzyılın son çeyreğinde Ebû’l-Kâsım, Erzu-rum’u fethederek Saltuklu Beyliği’ni (11.yy son çeyrek-1202), emir Mengücek Ga-zi ise, Erzincan, Kemah ve Şebinkarahisar’ı fethederek Mengücekli Beyliği’ni (11.yy son çeyrek-13.yy son çeyrek), Çaka Bey, 1081 yılında fethettiği İzmir ve çevresin-de Çakalılar Beyliği’ni (1081-1093), aynı tarihlerde Efes’i fetheden Tanrıbermiş Bey, kendi adını taşıyan Tanrıbermişler Beyliği’ni kurdu.

Diyarbakır ve çevresinde İnaloğulları Beyliği kuruldu (1097-1183).  Artuk Bey’in oğullarından Muinûddin Sokman, 1101 senesinde Hasankeyf’e yerleşerek, Hasankeyf Artuklu Beyliği’ni kurdu (1101-1231). Artuklu Necmeddin İl-gazi, 1108 yılında Mardin’i alarak Mardin Artuklu Beyliği’ni (1108-1409), 1113 yılında Harput ve Palu taraşarını fetheden Artuklu Belek ise, Harput Artuklu Beyliği’ni kurdu (1113-1234)

Çakalılar Beyliği  batıda (Ege de) kurulan ilk türk beyliğidir.

Türkmen adı verilen konar göçer Oğuz süvarileriyle fethettikleri Anadolu’da, Selçuklu Dönemi uygarlığını biçimlendirdiler. Anadolu’ya Müslüman olarak gelen Türklerin, eski adet ve geleneklerini korudukları, özellikle ölüm gibi insanın çaresiz kaldığı durumlarda halkın yanı sıra Sultanların da eski matem usullerine uydukları görülmektedir. Sultan ve beyler eski geleneklere uyarak cenaze alaylarında(törenlerinde) başlarını açıyor, elbiselerini ters çevirerek giyiyor, saçlarını kesiyor ve atlarının eğerlerini ters yerleştiriyorlardı.

Bugünkü bilgilerimiz ışığında, Anadolu’da yazıldığı bilinen günümüze gelebil-miş ilk eser, Kayserili İbnü’l Kemal’in Danişmendli Beyliği’nin kurucusu Gümüşte-kin Ahmet Gazi (öl.1105) adına kaleme aldığı Farsça Keşfu’l-Akabe adlı eseridir.Bilinen tek nüshası İstanbul  Süleymaniye  Kütüphanesinde bulunmaktadır. Dört makaleden oluşur.

II. Kılıç Arslan Dönemi’nde ekonominin canlan-masıyla imar ve iskân hareketleri hızlanmıştır. 1170 yılında Aksaray’ı inşa ve imar eden II. Kılıç Arslan, 1196 yılında Safranbolu’yu alınca yaptığı gibi, imar etmek is-tediği bölgelere konar göçer Türkleri yerleştirmeye gayret etmiş ve Hıristiyan çiftçileri gruplar halinde değişik yerlere yerleştirerek üretimi arttırmaya çalışmıştır.

Anadolu’ya gelen yüksek tasavvufu temsil eden kişiler arasında, 1164 yılında İs-panya’da doğan, pek çok İslam kültür merkezini dolaştıktan sonra geldiği Kon-ya’da 1223 yılına kadar kalan, Vahdet-î Vücud anlayışını en yüksek seviyesine ulaştıran Muhyiddin Arabi’nin (öl.1241) özel bir yeri bulunmaktadır. Evlatlığı ve halifesi olan Konyalı mutasavvıf Sadreddin Konevi (öl.1274), Muhyiddin Arabi’nin eserlerini, yazdığı şerhlerle anlaşılır hale getirmiştir.

Öte yandan, kırsal kesimde doğmuş ve bu yerlerde kabul görmüş tasavvuf çevrelerinde yetişenlerin aralarında Ahmed Yese-vî, Hacı Bektaş-ı Velî gibi suŞlerin bulunduğu Yesevilik, Vefailik, Kalenderilik, Haydarilik gibi tasavvuf tarikatlerine mensup olanlar, Anadolu’nun yerel gelenek-leri ve eski putperest inançlarla sarmalanmış Hıristiyanlık anlayışıyla uyuşarak, hi-kaye ve rivayetlerin ağırlık kazandığı evliya hikayelerine ve efsanelere dayanan bir çeşit halk İslâmlığı oluşturmuşlardır

Selçuklu Devleti’nin son günlerinde Yunus Emre’nin parladığı görülür. Yunus Emre, 14. yüzyıl Türkçesi ile yazılmış, dini ve tasavvufi içerikli şiirleriyle meşhurdur. Yunus Emre’nin çağdaşı ve Türk divan edebiyatının ilk şairlerinden Gülşehri, 1301 yılında Kırşehir’de gökbilim esaslarını açıkladığı Farsça manzum Felek-nâme adlı eserini yazmıştır

Erken Dönem Türk Beyliklerinin günümüze gelebilen yapıları içerisinde, ilk sırayı cami ve mescitler almaktadır. Büyük Selçukluların inşa ettirdikleri Diyarbakır Ulu (1091-1092) ve Siirt Ulu (1129 onarım) Camii, Anadolu Türk döneminin en erken tarihli cami yapılarını oluştururlar.

Anadolu coğrafyasının imkanlarına bağlı olarak değişen özelliklerle Karahanlı ve Büyük Selçuklu türbe ve kümbetleri tarzında mezar yapıları inşa etmişlerdir. Kare, sekizgen, çokgen, daire planlı ya da eyvan biçimli olabilen bu yapılar genellikle iki katlıdır. Altta cesedin gömüldüğü mumyalık ya da cenezalik katı, üstte genellikle temsili bir sandukanın ve mihrap nişinin yer aldığı mescit ka-tı yer alır. Mescit katları, genellikle dışarıdan konik, ya da çok cepheli piramidal külâhlar içerisine alınmış kubbelerle örtülüdür. Kubbeleri dıştan saran ikinci örtüler, aşağıdan yukarıya doğru daralarak, tepede bir sivri uçla gökyüzünü işaret ede-rek sonuçlanırlar. Konik ya da piramidal külâhlı çift örtülüler genellikle kümbet, tek örtülüler türbe olarak adlandırılırlar.

Anadolu Selçuklu döneminde; tahsil görmüş, kendisine danışılacak düzeyde kültüre sahip öğretmenliklik yapabilen kişilere danişmend adı verilmekteydi.