ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI

Selanik kentinde 1312 ve 1315 yılları arasında Patrik Niphon tarafından kurulan Hagio Apostoloi (Kutsal Havariler) Kilisesi Geç Bizans döneminin güzel bir örneğidir.

Geç Bizans döneminde Dehlizli Tip olarak adlandırılan bu tipte mekân kare bir kule gibi kilisenin ana kitlesini aşarak yükselmekte ve üstünü yüksek kasnaklı bir kubbeyle örtmektedir.

Zeuxippus Seramikler:İnce ve zarif bir üretim grubudur. sarı ve hardal sarısı renklerde daha geç örneklerinde yeşil renkte sır kullanılan, karakteristik olarak kabın iç yüzeyinde merkezde iç içe konsantrik dairelerden oluşan bezeme yer alır.

Karat: Bir mücevherin (elmas, pırlanta, altın) ağırlığığnı ifade eden ölçü birimi, 1 karat 200 miligram ağırlığındadır.

Nikaia İmparatorluğu 1261’de başkent Konstantinoplis’in Latinlerin elinden alınarak, Bizans imparatorluğunun yeniden kurmuştur.

Başkent Konstantinopolis’te bu dönemde “Dehlizli Tip, Kapalı Yunan Haçı
Planlı, Tek Nef­li, Yonca Planlı” dini yapı tipleri görülmektedir.

Dini mimariden çok ev mima­risiyle ilişkili olan “portico facade” düzenlemesinin günümüze gelen Palaiologoslar dönemini tek örneği Konstantinopolis kent surlarına ba­ kan, “Tekfur Sarayı” denilen yapıdır.

Son dönemde bütün siyasi sıkıntılara
rağmen, sanatsal açıdan farklı bir zevkin hâkim olduğu görülür. Bu özel karakteri nedeniyle bazı
araştırmacılar, bu dönemin sanatını “Bizans Rönesansı” veya “Pa­ laiologoslar Devri Rönesansı”
olarak tanımlar

Geç Bizans döneminde, sarı ve hardal sarısı renklerde, daha geç örneklerinde ise yeşil renkte sır kullanılmış olan, karakteristik olarak kabın iç yüzeyinde merkezde iç içe konsantrik dairelerden oluşan bezemenin yer aldığı seramik üretim grubuna verilen isim, Zeuxippus Seramikleridir. Zeuxippus Seramikleri, ince ve zarif bir üretim grubudur.

Slip boyalı seramiklerde astar seramik yüzeyinin tamamını kaplamaz. Fırça yardımıyla ya da akıtılarak seramik üzerinde bezeme unsuru olarak kullanılır. Sgrafitto ise astar kazımadır. Püskürtme boyalı seramiklerde boya serbest bir şekilde dalgalı çizgiler ve noktalar oluşturacak biçimde uygulanır. Champleve ise geniş oymadır.

Başkentin Palaiologoslar Dönemi’ne ait en çarpıcı örnekleri Chora Manastırı Kilisesi’nde (Kariye Camii), 1315-21 yılları arasında İmparator II. Andronikos’un bürokratı olan Theodoros Metokhites’in tarafından yaptırılan sahneler, günümüze ulaştığı şekliyle yapının iç ve dış nartekslerinde yer alır.

Priskos, Psellos Skylitsez, Pakhymeres ve Niketas Khoniates ise tarih yazarlarıdır.

14. yüzyılın üçüncü çeyreği içinde, V. Ioannes’in (1341-1391) iktidarı döneminde altın sikkenin yerini, hyperpyron adını taşıyan gümüş sikke almıştır. Gümüş hyperpyron, aynı adı taşıyan önceki altın hyperpyron’un yarısı değerindeydi. Bu sikke “stavraton” olarak da bilinmektedir.

Follis ise 40 nummi değerinde bakır sikkeye verilen isimdir. Semissis, Solidus’un yarısıdır. Solidus’un üçte biri olan “tremissis” ise 1.52 gr ağırlığındadır. Hexagram ise Pers savaşları sırasında basılan gümüş sikkelere verilen isimdir.

13. yüzyıl Thessalonika sikkelerinde yer alan oldukça yabancı bir tip vardır. Bu sikkelerde imparatorlar kanatlı betimlenmiştir. Almanlardan ilham alınarak yapıldığı düşünülen bu tipteki tasvirlerin, dönemin “güzel söz” söyleyen imparatorları için kullanıldığı söylenebilir.

Diz Çökmüş, At Üzerinde, Ayakta ve Oturan İmparator betimlemeleri ise Palaiologos Hanedanı dönemi sikkelerinde görülen imparator tiplerinden bazılarıdır.

Dini mimariden çok ev mimarisiyle ilişkili olan “portico facade” düzenlemesinin günümüze gelen Palaiologoslar dönemini tek örneği Konstantinopolis kent surlarına bakan, “Tekfur Sarayı” denilen yapıdır.

Bryas ve Manganoi Sarayları Orta Bizans Döneminde kullanılmış olan saraylardandır. Büyük Saray, yüzyıla kadar kullanılmış olan İmparatorluk sarayıdır. Lausos Sarayı ise 5. yüzyıl başında yapılmış olan bir saraydır.

Başkentte “kapalı yunan haçı plan tipi”nin tek temsilcisi Pammakaristos Manastırı Kilisesi (Fethiye Camii) güney binasıdır.

Konstantinopolis Hagia Eirene Kilisesi,  Kubbeli bazilikalardandır. Hagios Andres Manastırı Kilisesi ve Lips Manastırı Kilisesi güney binası ise Dehlizli tipe girmektedir. Başkent Konstantinopolis’de görülen bir diğer yapı türüyse “yonca planlı tip”tir. Geç Bizans Dönemi örnekleri arasında, Panaghiotissa kilisesi bulunmaktadır.

Mistra tipi yapılar iki katlıdır. Alt kat bazilika, üst kat kapalı yuna haçı planlı olan bu tip, ilk kez Mistra’da görüldüğü için bu isimle adlandırılmaktadır. Anadolu’da tek örneği, Kırklareli Vize İlçesinde bulunan ve yaygın olarak Vize Ayasofya’sı (H. Sophia) diye bilinen camidir.

Demre Aziz Nikoalos Kilisesi ve Konstantinopolis Hagia Eirene Kilisesi ise Kubbeli bazilikalardandır. Karaman Binbirkilise, 1. No.lu Bazilika ise Tonoz Örtülü Bazilika grubuna girmektedir. Efes, Selçuk Ayasuluk tepesinde yer alan Aziz Ioannes Bazilikası ise Transeptli Bazilikalardandır.

VIII. Mikhael Palaeologos’un 1261’de Bizans tahtına geçmesinden, 29 Mayıs 1453 günü, Konstantinopolis’in, Osmanlılar tarafından fethine kadar geçen sürede Palaiologoslar Bizans tarihi ve sanatının son aşamasına adını veren bir ailedir.

856-1056 yılları Makedonya Sülalesi Dönemi’dir. 963-969, İmparator II. Nikephoros dönemidir. 408-413 yılları İmparator II. Theodosius zamanıdır. 364-378 ise İmparator Valens dönemidir.

Başkent Konstantinopolis’te Geç Bizans döneminde “Dehlizli Tip, Kapalı Yunan Haçı Planlı, Tek Nefli, Yonca Planlı” dini yapı tipleri görülmektedir.

Sekiz destekli Tip, Orta Bizans Makedonya Sülalesi Dönemi’nde (856-1056) özellikle Yunanistan ve Kıbrıs’ta tercih edilmiş bir kilise tipidir.