ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI

Orta Bizans Döneminde kilise mimarisinde yaygın olarak kullanılan plan tipi Kapalı Yunan Haçı'dır. Diğer şıklarda bulunan 'Homilye' el yazması, 'Sekiz Destekli Tip' Makedonya Sülalesi Dönemi'ne ait plan tipidir. 'Balık ve Haç Motifi' ise sanatta kullanılan Hıristiyanlık sembolleridir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Kronolojik sıralamaya göre öncelikle Abbasi Halifeliği son bulmuş, 1068 yılında IV. Romanos Diogenes  tahta çıkmıştır. 1071 yılında Doğu Anadolu’da Malazgirt'te savaş yapılmıştır. 1075 yılında başkenti İznik olan Anadolu Selçuklu Devleti kurulmuştur. Doğru cevap E şıkkıdır.

843 İkonaklast Döneminin sonudur. 1071 yılında Malazgirt Savaşı olmuş, 1096'da 
I. Haçlı Seferi ortaya çıkmış ve 1204-1261 yılları arasında Latin istilası gerçekleştirilmiştir.

Bizans tarihinde her tür dinsel tasvirin kaldırılması için girişilen çatışmalarla geçen dönem İkonaklazma dönemidir. Diğer şıklar farklı gelişmelerin yaşandığı dönemlerdir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Soruda özellikleri açıklanan Makedonya Rönesansı el yazması Paris Mezmuru'dur. Dönemin dikkati çeken bir diğer eseri Yeşu Rulosu'dur. Palatina Şapeli resim sanatının çarpıcı etkisini yansıtan mozaiklerdir. Ioannes Skylitzes Kroniği 12.yüzyılın el yazmaları arasında bulunur. Topkapı Sarayı Kitaplığında korunan önemli bir yazma ise Oktateukh dur. Doğru cevap A şıkkıdır.

Seramik yüzeylerin sıvı geçirgenliğini azaltmak hem de dekoratif etki sağlamak için kullanılan ince ve akışkan cam hamura 'sır' adı verilir. 'Fildişi', el sanatları türlerinden biri, 'Sgrafitto' , 'Lüster' ve 'Champleve' Bizans seramik sanatında kullanılan teknikler arasında yer alır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Orta Bizans Döneminde üretilen kumaşlarda görülen insan başlı, aslan gövdeli mitolojik yaratık 'sfenks' olarak adlandırılır. 'Grifon'; kartal başlı, aslan vücutlu mitolojik yaratıktır. 'Ejder', büyük yılan ejderha anlamında kullanılır. 'Sır' ve 'Lüster' ise seramik sanatında kullanılan tekniklerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Bizans Karanlık Dönemi sonunda bilinen en erken tarihli sivil yapısı, Anadolu
yakasında Bostancı semtinde bulunan Bryas Sarayı’dır. Nea Moni Kilisesi, Konstantin Lips Manastırı, Hasios Lukas Kilisesi dini mimari eserleri arasında yer alır. Sekiz desenli tip ise mimari plan tipidir. Doğru cevap C şıkkıdır.

'Fresko', Bizans Dönemi resim sanatı tekniklerinden biridir. 'Sır', seramik yüzeylerin sıvı geçirgenliğini azaltmak hem de dekoratif etki sağlamak için kullanılan ince ve akışkan cam hamurdur. 'Solidus', Bizans altın sikke birimidir. 'Sfenks' ve 'Grifon' ise hayali yaratık figürüdür. Doğru cevap B şıkkıdır.

Orta Bizans Dönemine damgasını vurmuş Kapalı Yunan Haçı Planlı kiliselerden tarihi bilinilen en eskisi 907 tarihli İstanbul Konstantin Lips Manastırı’nın (Fenari İsa Camii) Kuzey Kilisesi’dir.

Demre Aziz Nikoalos Kilisesi ve Konstantinopolis Hagia Eirene Kilisesi ise Kubbeli bazilikalardandır. Karaman Binbirkilise, 1. No.lu Bazilika ise Tonoz Örtülü Bazilika grubuna girmektedir. Efes, Selçuk Ayasuluk tepesinde yer alan Aziz Ioannes Bazilikası ise Transeptli Bazilikalardandır.

Komnenoslar döneminde 12. yüzyılda, Bizans imparatorlarının başkentte yedi yüz yıldır yaşadıkları eski İmparatorluk (Büyük) Sarayı terk edilmiş ve Blakhernai’deki daha küçük bir saraya taşınılmıştır. Türk devrinde Tekfur Sarayı denilen yapı Haliç’e hâkim bir yerde, surlara bitişik olarak inşa edilmiştir.

I. Konstantinos Dönemi 306-337 yılları arasıdır. M.S. 843-1204 yılları arasında, Erken Bizans Dönemi sonrasından 1204 Latin İstilasına kadar olan dönem genellikle ‘Orta Bizans Dönemi’ olarak anılır. Bizans İmparatorluğu yönetimi, 8. yüzyıl başında Herakleios Hanedanlığı’ndan İsauria Hanedanığı’na geçmiştir. I. Theodosius döneminde 391 yılında da paganizm yasaklanarak Hristiyanlık devlet dini olarak kabul edilmiştir. I. Theodosius Balkanlar’daki Vizigot saldırılarıyla mücadele etmiş ve ölümünden önce, 395 yıllında, Roma İmparatorluğunu Doğu ve Batı olmak üzere iki oğlu arasında paylaştırmıştır.

Pandandif, bir kubbeyi taşıyan kemerler ile kubbe kaidesinin arasını kapatan ve kare bir plandan kubbenin dairesel kaidesine geçmeyi sağlayan küresel üçgene verilen isimdir.

Katakomp, Roma’da ilk Hristiyanların içinde toplanıp tapındıkları yeraltı mezarlarının genel adıdır. Şapel ise küçük kilise yapılarına denir. Martyrium ise İsa’nın yaşamı ile ilişkili bir olayın geçtiği bir yerde ya da bir din şehidinin mezarı üzerine inşa edilen Erken Hristiyan yapısıdır. Manastır ise dünya ile ilişkisini kesmiş Hristiyan din adamlarının yaşaması için, genellikle kırsal alanda yapılmış yapı ya da yapı topluluğudur. Baptisteriumlar ise Hristiyanlar için, içinde vaftiz töreni yapılan, genellikle de merkezi planlı dinsel yapılardır.

Sekiz destekli Tip, Orta Bizans Makedonya Sülalesi Dönemi’nde (856-1056) özellikle Yunanistan ve Kıbrıs’ta tercih edilmiş bir kilise tipidir. Yapılardaki orta nefin üzerini örten kubbe, sekiz destek üzerine oturmaktadır. Kubbeye geçişler genellikle tromptur.

Ahşap Örtülü, Tonoz Örtülü, Kubbeli ve Transeptli olarak sınıflandırılanlar ise Erken Bizans dönemi bazilikalarının örtü sistemine ve mimari özelliklerine göre sınıflandırmasına girmektedir.

Sfenks, insan başlı, aslan gövdeli mitolojik yaratığa verilen isimdir.

Grifon ise kartal başlı, aslan vücutlu mitolojik yaratıktır. Siren ise, baş kısmı kadın, belden aşağı kuş şeklindedir. Ejderha, yarasa kanatlı, ağzından ateş saçan dev efsanevi canavardır. Simurg ise, efsanevi bir kuştur.

Başı ve omuzlardan itibaren tüm vücudu örten bol giysiye maphorion denilmektedir.

Tunik ise dize kadar uzanan tek parça, geniş giysidir. Dalmatika ise Eteklere doğru iyice bollaşan, uzun ve geniş kollu giysidir. Paludemantum ise düz uzun ve mor askeri pelerindir. Genellikle zırhın üzerine giyilir. Khlamys ise büyük bir dikdörtgen kumaşın omuzda fibula yardımıyla tutturulmasıyla oluşan ve tüm vücudu örten pelerinlere verilen isimdir.

Orta Bizans Dönemi’nde maden sanatında, 9. yüzyıl ile birlikte, özellikle Makedonya Sülalesi’nin yönetime geçmesiyle başlayan dönemde (867-1056), sanatta yeni bir canlanma yaşanmıştır. Bu dönemde yeni bir teknikle üretilen eserler, erken dönemin gümüş hazinelerinin yerini almıştır. Bu yeni teknik, Bizans kuyumculuğunun doruk noktasına ulaştırdığı mine tekniğidir.

Ajur, delik işi olarak da bilinen bir süsleme tekniğidir. Dövme, döküm ve tornada çekme ise madeni eserlerin yapım tekniklerindendir.

Lüster, astar üzerine bakır renkli boya ile bezemeler yapıldıktan sonra seramik yüzeyin açık yeşil, sarı ya da şeffaf sırla kaplanmasıdır. 11. yüzyılın sonunda Bizans seramikleri İslam coğrafyasında üretilen seramiklerin etkisini gösterir. Lüster gibi tamamen İslam seramiği sayılabilecek seramiklerin de Bizanslı ustalarca taklitleri yapılmıştır.

Slip boyalı seramiklerde astar seramik yüzeyinin tamamını kaplamaz. Fırça yardımıyla ya da akıtılarak seramik üzerinde bezeme unsuru olarak kullanılır. Sgrafitto ise astar kazımadır. Püskürtme boyalı seramiklerde boya serbest bir şekilde dalgalı çizgiler ve noktalar oluşturacak biçimde uygulanır. Champleve ise geniş oymadır.

Deisis, Meryem ve Vaftizci Yahya’nın Kıyamet günü yargılanan insanlar için İsa’nın affedici olmasını diledikleri, mahşer sahnesinin merkezinde betimlenen üçlü bir kompozisyondur. Ortada İsa, iki yanında annesi Meryem ve Vaftizci Yahya yer alır.

Diptikon ise birbirine menteşe ile bağlı iki levhadan oluşan, Konsüller başa geçtiği zaman, diğer meslektaşlarına yeni görevine başladığını haber vermek için üretilen hediyedir. Ampulla ise içine kutsal yağın konduğu kaplara verilen isimdir. Ökaristinin kelime anlamı şükran demektir. Hıristiyan liturjisinin ana ayinidir. Röliker ise önemli dini kişilerin kemiklerinin muhafaza edildiği kutulardır.

Bizans altın sikke birimi olan “solidus”un ağırlığında, kalitesinde ve büyüklüğünde İmparator II. Nikephoros’a kadar (963-969) herhangi bir değişiklik olmamıştır. II. Nikephoros ise solidus’tan daha hafif tetarteron olarak adlandırılan sikkeyi tedavüle sokmuştur.

Follis ise 40 nummi değerinde bakır sikkeye verilen isimdir. Semissis, Solidus’un yarısıdır. Solidus’un üçte biri olan “tremissis” ise 1.52 gr ağırlığındadır. Hexagram ise Pers savaşları sırasında basılan yeni gümüş sikkelere verilen isimdir.

VIII. Mikhael Palaeologos döneminde 1261 yılında İznik İmparatoru Konstantinopolis’e girerek, başkenti, Latin İmparatorluğu’ndan geri almıştır. VIII. Mikhael Palaeologos’un Ayasofya’da ‘Roma İmparatoru’ olarak taç giymesiyle Bizans İmparatorluğu yönetiminde Palaeologos Hanedanı dönemi başlamıştır. 

Doğru Cevap: E seçeneğidir.