ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE ANADOLU UYGARLIKLARI

I. Theodosius döneminde 391 yılında da paganizm yasaklanarak Hıristiyanlık dini olarak kabul edilmiştir. I. Theodosius Balkanlar’daki Vizigot saldırılarıyla mücadele etmiş ve ölümünden önce, 395 yıllında, Roma İmparatorluğunu Doğu ve Batı olmak üzere iki oğlu arasında paylaştırmıştır. (Şekil 1.1) Böylece Doğu Roma yani Bizans İmparatorluğu ortaya çıkmıştır.

Arkeolojik açıdan M.S. 200 yılı öncesine tarihlenebilecek bir dini yapı henüz tespit edilmemiştir. Erken dönemlerde inanlardan birinin evi dini tören, akan suyun bulunduğu herhangi bir açık alan da vaf­tiz için kullanılmış olmalıydı. Nitekim Suriye’nin doğusunda, Fırat nehrinin kıyısındaki küçük bir kent olan Dura Europos’ta (Salihiye), arkeolojik açıdan da kanıtlanabilen bir ev kilise bulunmaktadır. 232/33 yılında kiliseye çevrilmiş bu ev, ibadet ve vaf­tiz odalarına yer veren ve o dönem yazılı kaynaklarında anlatılan tek örnektir

Bema; sadece din adamlarının girebildiği, naostan levhalar aracılığı ayrılmış, naos seviyesinden biraz daha yüksek döşemesi olan altar odası.

c. Kubbeli Bazilika: Örtü sistemi kubbe olan bazilikalardır. Bu yapılarda orta nefin orta bölümü kubbe ile örtülüdür. Bizans mimarisinde imparator Iustinianus (İ. S. 527-565) döneminde kubbe ön plana çıkmıştır. Bilinen en erken tarihli kubbeli bazilika Konstantinopolis’teki Hagios Polyeuktos’dur. Anadolu’da bilinen en iyi örnekleri; Alahan Doğu Bazilikası, Demre Aziz Nikoalos Kilisesi’dir. Başkent Konstantinopolis’te ise, Hagia Sophia (Şekil 1.4) ve Hagia Eirene Kilisesi’dir.

Bir dini yapı (kilise ya da mezar yapısı da olabilir) içten ve dışarıdan haç planını yansıtıyorsa buna, serbest haç planlı yapı denir. Kaynağı transeptli bazilikalar olan bu tip, Latin Haçı Planlı ve Yunan Haçı Planlı olmak üzere iki başlık altında incelenebilir

Başkent Konstantinopolis’in (İstanbul) antik bir kentten 4. ve 5. yüzyıllarda çok büyük boyutlu bir metropolise dönüşmesiyse kendine özgü bir özellik taşımaktadır. İmparator Konstantinos’un, 330 yılında açılışını törenlerle kutladığı Konstantinopolis’ten günümüze, çok az kalıntı gelmişse de biz, yine de bu kent hakkında yaklaşık bir fikir sahibi olabiliriz.

Bunlar Geç Antik Çağ’dan beri, Blakhernai Mevkii’ndeki küçük eklentiler dışında, kenti 1000 yıl, yani 1453 yılında Osmanlı fethine kadar koruyabilmiştir. Duvarlar hendek, ön duvar ve asıl duvar olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

Saraylar da özel saraylar ve imparator sarayları olmak üzere iki biçimde karşımıza çıkarlar.

Konstantinopolis’te İmparator Valens’in (364-378) yaptırdığı sukemeri önemli bir örnektir. Türk devrinde Bozdoğan Kemeri olarak adlandırılan eser, bugün Atatürk Bulvarı üzerinde uzanmaktadır.

İkona: etimolojik olarak Yunanca eiko fiilinden türetilen, ‘tasvir, suret’ anlamına gelen ikona, boya ile ahşap panel üzerine yapılan ve ibadet amacı da taşıyan dini konulu resimlerdir.

İlk ekümenik konsil, 325 yılında İznik'te toplanmıştır.

Hristiyanlığın Bizans tarafından resmi din olarak kabulü, 391 tarihinde gerçekleşmiştir.

Bir dinin törenlerine ve tapınma biçimine ilişkin kuralların tümü litürjidir.

Kiliselerde halkın ibadet ettiği, orta ve yan neflerden meydana gelen mekânı karşılayan terim naos'tur.

Kiborium, altarın önemini vurgulamak için, onun üzerini kaplayacak biçimde yapılmış, dört sütuna atılan kemerlere oturan, genellikle kubbeyle oluşturulmuş bölümdür.

İsa’nın çarmıha gerildiği yer ol­duğuna inanılan Golgota tepesinin yanına inşa edilen beş nefli bazilika, örtü sistemine ve mimari özelliklerine göre ahşap örtülü bazilikadır.

Bizans şehirciliğinde Antik Yunan'daki agora ile aynı işleve sahip mimari planın adı forumdur.

Mozaik tekniğiyle yapılmış bilinen en erken Bizans eseri, Roma Aziz Peter Kilisesi altındaki Julianus mezarının tonozunda bulunmaktadır.

Turulla, ökaristi ayinine başlamadan önce rahibin ellerini yıkaması için kullanılan malzemelerden biridir.

Bizans sikkelerinin başlangıç tarihi olarak kabul edilen sikke reformunu gerçekleştiren I. Anastasius, 491 tarihinde tahta çıkmıştır.