ORTAÇAĞ-YENİÇAĞ AVRUPA TARİHİ

18. yüzyıl Avrupa’sında sanayi hamleleri küçük imalathanelerin kurulması ile başlatıldı. İmalathanelerdeki koşullar oldukça elverişsizdi, çalışma saatleri fazla, buna mukabil ücretler ise düşüktü. Ayrıca henüz bu imalathaneler 18. yüzyılın ilk yarısında hâlâ büyük kentlerde değil kırsal kesimlerde bulunuyordu. Bu durum, büyük oranda yüzyılın sonuna kadar da devam etti. Böylelikle, bu yüzyıl klasik üretim sistemleri ile yeni sistemlerin çatıştığı bir dönem oldu. Zira klasik üretim sisteminin en önemli unsuru olan loncalar, kendine has bir yapılanmaya ve üretim sistemine sahipti. İmalathanelerin açılması, loncaların dışında üretim yapan yerlerin ortaya çıkması ciddi itirazlarla karşılandı. 18. yüzyılın sonlarına doğru ise modern sanayileşmenin artması ile birlikte Avrupa’nın birçok ülkesinde loncalar kapatıldı. 18. yüzyılda ilk olarak İngiltere’de iplik üretiminde makineler kullanılmaya başlandı. Bu makineler su gücü ile çalıştırılıyordu ancak kuraklık dönemlerinde veya şiddetli kışlar yüzünden suyun donduğu dönemlerde kullanılamaz hâle geldiklerinden yeni enerji kaynakları arayışına gidildi. Bulunan en etkili çözüm ise buhar gücüydü. Bu yüzyılda en önemli enerji kaynağı kömüre ek olarak demir sanayiindeki yeni gelişmeler de sanayinin diğer kollarının gelişmesini sağladı.

Baron de Montesquieu, 1748’de “Kanunların Ruhu” adlı en önemli eserini tamamlamıştır. Düşünür bu eserinde her halk için geçerli tek bir siyasal rejimin mümkün olmadığını savunmuştur. Zira coğrafya, iklim vb. koşulların değişken olması yüzünden toplumlar farklı siyasal rejimler geliştirmişlerdir ve bunları tek bir şekle sokmak yanlış bir adım olacaktır. Montesquieu’ye göre siyasal rejimlerde de “doğal kanunlara” tâbi olmak ve onların sesine kulak vermek gereklidir.

Fransa’nın kurmak istediği ittifakta Lehistan, İsveç, Prusya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yer alması planlanıyordu. Bu ittifak kurulduğu takdirde hem Rusya etrafında bir düşman hattı oluşturulacak hem de Rusya’nın İngiltere ile irtibatı kesilmiş olacaktı.

Bu dönemde Çariçe, ülkedeki iç gümrükleri kaldırarak ticareti canlandırdı. Kömür ihracı arttı. Bu tedbirler sayesinde ekonomisi güçlenen Rusya’nın nüfusundaki artış da ülkeyi güçlendirdi. Nüfus artışı, 1756’da başlayacak Yedi Yıl Savaşları’nda ülkenin asker temininde zorluk yaşamamasını sağladı. Çariçe Elizabeth döneminde Rus eğitim tarihinde de önemli adımlar atıldı ve ülkenin ilk üniversitesi 1755’te Moskova’da kuruldu.

16 Ocak 1756’da İngiltere ile Prusya arasında Westminster Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile birlikte Avrupa’da “diplomatik devrim” başladı. Birinci Versay Antlaşması ile Avrupa’daki “Diplomatik Devrim”de ikinci dalga meydana geldi.

Aralık 1762’de artık Avrupa’da Yedi Yıl Savaşları fiilen sona ermişti. 10 Şubat 1763’te imzalanan Paris Antlaşması ile bu durum hukukî bir zemin kazandı. Bu antlaşma ile birlikte İngiltere’nin siyasî nüfuzu arttı ve Fransa’nın Kuzey Amerika ile Hindistan’daki sömürgelerini neredeyse tamamen ele geçirdi.

Yedi Yıl Savaşları’nda Fransa’nın nüfuzu oldukça azalmış, Avusturya savaşın getirdiği malî yük sebebiyle savaş sonrasında etkin bir dış politika takip etmekten giderek uzaklaşmış, savaşta Avusturya ve Rusya gibi iki büyük güçle mücadele etmek zorunda kalan Prusya da giderek Rusya’ya yaklaşmıştı. Bu şartlar Doğu Avrupa’da Rusya’nın giderek güçlenmesini sağladı ve II. Katerina bu şartları daha olumlu hâle getirmek adına “Kuzey Sistemi” adı verilen bir ittifaklar sistemi kurmaya çalıştı. “Kuzey Sistemi”ne İsveç, Lehistan, Danimarka, Prusya ve İngiltere dâhil edilecekti.

18. yüzyılda Avrupa nüfusunun giderek artmasındaki en önemli etkenlerden biri tarımdaki iyileştirmelerdi. Tarımda iyileştirme birkaç farklı şekilde hayata geçirildi ve bunda liderliği Hollanda ile İngiltere yaptı.

Milletlerin Zenginliği adlı eseri ile ün salan Adam Smith 1776’da klasik üretim sisteminin yeni üretim yapılarını engellediğini, bu yüzden loncaların kapatılmasını savundu. Smith’in tezleri 1780’lerde Fransa’da yankı buldu.

Josiah Wedgwood (1730-1795) adlı İngiliz bir çömlekçi kömürle çalışan buhar makinesi yaptı ve bu buluş sayesinde özellikle porselen sanayiinde büyük gelişmeler oldu.

Toplumla devlet bir mukavele esasına göre karşılıklı görev ve sorumluluklara sahiptir. Toplum ile devletin karşılıklı sorumlukları Aydınlanma dönemi düşünürlerinden Jean-Jacques Rousseau’nun “Toplumsal Sözleşme” adlı eserinde ele alınmış ve savunulmuştur.

Voltaire 1694-1778 yılları arasında yaşayan Fransız filozof, Aydınlanma’nın en önemli isimlerindendir. Eserlerinde kiliseyi, Fransız kurumlarını eleştirmiş,insan hak ve özgürlükleri üzerinde durmuştur. Felsefe Sözlüğü en önemli eserlerinden biridir.

1748 Aix-la-Chapelle Barışı’ndan itibaren Avrupa’da 1756’ya kadar devam eden bir barış ve diplomatik arayış dönemi başladı. Zira Avusturya Veraset Savaşları, Avrupa’nın güç dengelerini değiştirdi, kıtanın iki büyük gücü İngiltere ve Fransa savaş yüzünden ekonomik sıkıntı içine girdi.

Çariçe Elizabeth dönemi Rusya’da diplomatik bir hareketliliğe de sahne oldu.Özellikle Fransa’ya yakın bir politika takip eden Prusya’yı dengelemek adına İngiltere,Rusya ile bir ittifak kurmak üzere diplomatik temaslara başladı.

İngiltere, Prusya Kralı II. Friedrich’in ile bir ittifak imzalamasını hedeşiyor ve Fransa’nın Doğu Avrupa’daki etkisini azaltmak istiyordu. II. Friedrich, İngiltere ile olan görüşmelere hız verdi. Nihayet 16 Ocak 1756’da İngiltere ile Prusya arasında Westminster Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile birlikte Avrupa’da “diplomatik devrim” başladı.

Saksonya’nın Prusya tarafından işgali ile başlayan Yedi Yıl Savaşlarının ilk ve en önemli sonuçlarından biri Rusya’nın Fransa-Avusturya ittifakına yönelik tereddütlerinin giderilmesiydi. Zira Prusya’nın bir sonraki hedefinin Rusya olması kuvvetle muhtemeldi ve bu durumda St. Petersburg’un güçlü müttefiklere ihtiyacı vardı. Bu yüzden Rusya, 31 Aralık 1756’da Avusturya-Fransa ittifakına dâhil oldu.

Yedi Yıl Savaşları’ndan en kârlı çıkan devletlerden biri hiç kuşkusuz Rusya oldu. Fazla bir toprak kazancı olmamasına rağmen siyasî nüfuzu arttı ve artık Doğu Avrupa’nın en güçlü devleti hâline geldi.

11 Nisan 1764’te Prusya ile 1765’te de Danimarka ile ittifak antlaşmaları imzalandı. Rusya’nın Danimarka ve Prusya ile ittifak kurması, Avusturya ve Osmanlı İmparatorluğu üzerinde etkili oldu. Viyana hükümeti giderek Fransa’ya yaklaşmak zorunda kaldı.

Tarımda iyileştirme birkaç farklı şekilde hayata geçirildi ve bunda liderliği de Hollanda ile İngiltere yaptı.

Adam Smith’in “Milletlerin Zenginliğinin Mahiyeti ve Sebepleri Üzerine Bir Araştırma” isimli iki ciltlik hacimli eseri 9 Mart 1776’da İngiltere’de yayınlandığında büyük yankı uyandırdı ve defalarca baskısı yapılıp, birçok dile çevrildi. Smith’in, iktisadî liberalizmi savunan görüşleri Sanayi Devrimi ilerledikçe başta İngiltere olmak üzere birçok ülkede kullanıldı. Merkantilist kısıtlamalar ve imtiyazlar kaldırıldı. Smith, “Modern İktisadın Babası” ve “Hür Teşebbüsün Patron Evliyası” gibi ünvanlarla anıldı.