Kuzeyin Yükselişi (1697-1748)

İngiltere ve Fransa, bazı tarihçiler tarafından “İlk Dünya Savaşı” olarak adlandırılan “Dokuz Yıl Savaşları”ndan sonra, Avrupa’nın geneline yayılacak bir savaş istemediklerinden İspanya meselesinde birlikte hareket etmek üzere harekete geçtiler.

İngiliz ve Fransız diplomatların müzakereleri sonucunda 1698’de “Birinci Taksim Antlaşması” kabul edildi. Bu antlaşmaya göre II. Carlos’un ölümünden sonra yerine Bavyera Elektör Prensi Joseph Ferdinand, İspanya kralı olacaktı fakat Ferdinand’ın 1699 Şubat’ında aniden ölmesi üzerine antlaşma hayata geçirilemeden fiilen hükümsüz kaldı.

Bu antlaşmaya göre Avusturya Kralı I. Leopold’ün küçük oğlu Karl, İspanya, denizaşırı imparatorluğu ve Güney Hollanda’ya kral olacak; Fransa, Napoli ve Milano’yu dukalıkları ile değiştirecekti.

Mania Antlaşması İngiltere ve Hollanda arasında imzalandı.

İngiltere’nin İspanya Veraset Savaşları’ndaki nihai hedefi İspanya’nın tamamen işgal edilmesiydi. Buna mukabil Fransa’nın desteğini alan V. Felibe’yi tahttan indirmek beklenildiği kadar kolay olmadı. İspanya’da Felibe ve İngiltere’nin desteklediği Karl taraftarları arasında bir iç savaş çıktı ve bu iç savaşın galibi V. Felibe oldu. İttifak güçleri Fransa karşısında kazandıkları zaferleri İspanya karşısında kazanamadılar ve bu durum 1709’dan itibaren barış görüşmelerinin başlatılmasına giden süreci başlattı.

1709’da alınan kararın Fransa için oldukça ağır sonuçları oldu. Zira vergi yükü nüfusun yüzde doksanını oluşturan köylüler üzerindeki yükü daha da arttırdı. Kral, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik çıkmazı aşmak için yeni vergiler ihdas etti. Bunlar da kifayetsiz kaldığından borç para alındı, piyangolar çekildi, soyluluk belgesi satılmaya başlandı ve kağıt para basıldı fakat bunların hiçbiri 1709 tarihi itibariyle ülkenin içinde bulunduğu ekonomik darboğaza bir çözüm olmadı. Paris halkı 1709’da Versay’a saldırdı ve şehirde büyük bir yağma meydana geldi. Bir zamanlar “mutlakiyetçiliğin” sembolü olan ve “Güneş Kral” olarak bilinen XIV. Louis aleyhinde tezahüratlar atılmaya başlandı.

11 Nisan 1713’te ise İngiltere, Fransa, Hollanda, Savoy, İspanya ile Prusya arasında Utrecht Barışı imzalandı.

Antlaşmaya göre V. Felibe, İspanya ve denizaşırı imparatorluğa; İngiltere, Cebelitarık ve Minorka’ya; Hollanda ise Fransa hâkimiyetindeki Flanders’deki birkaç önemli şehre hâkim olacaktı. Buna mukabil artık Hollanda bir deniz gücü olarak caydırıcılığını kaybetmiş ve veraset savaşlarının malî yükü yüzünden ekonomisi de iyice bozulmuştu. Ayrıca yine antlaşmaya göre V. Felibe, Fransa tahtı üzerindeki veraset haklarından feragat edecek; Fransa, İngiltere tahtında hak iddia eden III. James’i iade edecekti.

Savaşın sonunda özellikle Fransa, Avrupa’daki nüfuzunu ve etki alanını giderek kaybetmeye başladı. Ayrıca savaşta halkın yardımına müracaat edilmesi ile birlikte artık mutlak güç kaynağının kral değil halkın bizzat kendisi olduğu anlayışı yayılmaya başladı ve bu anlayış Fransız İhtilali’ne giden sürecin temellerini oluşturdu.

Utrecht Antlaşması’ndan sonraki 20 yılda Batı Avrupa’ya göreceli bir barış dönemi hâkim oldu. Bu 20 yılda İngiltere, Fransa ve Avusturya aralarında problemleri savaşla değil antlaşmalar yoluyla halletmeye çalıştılar. Bunun en önemli sebebi ise hem kazanan hem de kaybeden devletlerin büyük bir ekonomik yükün altına girmiş olmalarıydı. Bu 20 yılda Batı Avrupa devletleri ekonomilerini iyileştirmeye ve siyasi istikrarı yeniden sağlamaya gayret ettiler.

XI. Şarl, dışarıda barış politikası takip ederken, içeride ise birtakım reformlar yaptı ve ülkenin toparlanmasını sağladı. Merkezî yapıyı güçlendirdi, kara ve deniz birliklerini hem modernize etti hem de sayılarını arttırdı. İsveç, adeta bu kral döneminde bir nefes alma fırsatı buldu, mali olarak dışarı bağımlılıktan kurtuldu ve yeniden toparlandı.

1699’da Danimarka-Lehistan ittifakına, İsveç hâkimiyetindeki İngria ve Neva Nehri’ne sahip olmak isteyen Rusya da dâhil oldu. İttifaka dâhil olan Rusya, artık giderek bir Avrupa gücü olarak temayüz etmeye ve Büyük Petro liderliğinde buna göre reformlar yapılmaya başlandı.

Petro liderliğindeki Rusya için en önemli hedef İsveç aleyhine olacak şekilde topraklarını genişletmekti. Bunun için de güneyde kendini garantiye almak zorundaydı. Bu minvalde 1700’de Osmanlı İmparatorluğu ile İstanbul Antlaşması imzalandı ve Petro, bu antlaşmadan sonra bütün dikkatini İsveç savaşına verdi.

İsveç’in Kuzey ittifaki tarafından tamamen ortadan kaldırılmasının kendileri için iyi sonuçlar getirmeyeceğini gören İngiltere ve Hollanda, İspanya Veraset Savaşları ile uğraşmalarına rağmen 1700’de donanmalarını İsveç’e yardım etmek üzere gönderdiler. Bununla birlikte Kuzey Savaşı ile İspanya Veraset Savaşları giderek daha iç içe girmeye başladı.

İngiliz ve Hollanda donanmalarının yardımına yetişmesi İsveç Kralı XII. Şarl’a hiç beklemediği avantajlar sağladı. Bu donanma sayesinde Şarl, ordusunun bir kısmını Zealand’a çıkardı ve böylece en büyük düşmanı olan Danimarka’nın başkenti Kopenhag’ı kuşattı. Başkenti işgal edilme tehlikesiyle karşı karşıya kalan Danimarka, İsveç’ten barış talebinde bulundu. XII. Şarl, bu talebi doğuda elini rahatlatmak adına kabul etti ve 18 Ağustos 1700’de “Travendal Barışı” imzalandı.

İsveç’in Narva hezimetinden sonra Rus birliklerini takip edip kesin bir zafer kazanmak istememesinde Lehistan etkili oldu. Zira Rusya üzerine yürümesi hâlinde Lehistan birliklerinin İsveç ordusunu arkadan kuşatma ihtimali vardı. Bu yüzden XII. Şarl, Livonya’da ordugâh kurmayı tercih etti.

“Mareşal Kış”tan kurtulan 20 bin İsveç askeri, 8 Temmuz 1709’da Poltava’da 50 bin kişilik Rus ordusu tarafından neredeyse tamamen imha edildi. Bu savaş önemli bir dönüm noktasıydı. 17. yüzyılın en güçlü devletlerinden İsveç büyük bir mağlubiyet almış ve XII. Şarl da birkaç subayla birlikte Osmanlı İmparatorluğu’na sığınmıştı. Rusya, kesin bir şekilde Avrupa devletleri arasına girdiğini ortaya koymuştu ve 18. yüzyıl, Rusya’nın hızlı yükselişine şahit olacaktı. Petro, reformlarının meyvesini Poltava zaferi ile toplamıştı. Savaştan sonra reformlara daha da hız vererek devam etti.

XII. Şarl öldürülmesine rağmen Kuzey Savaşı sona ermedi ve giderek daha farklı bir boyut kazanmaya başladı. 5 Ocak 1719’da İngiltere’nin gayretleri sonucu Avusturya, Hanover, Lehistan ve İngiltere’nin katıldığı bir Viyana İttifakı kuruldu. Bu ittifakı mümkün kılan en önemli gelişme ise 1716’dan beri devam eden Avusturya-Osmanlı savaşının, 21 Temmuz 1718 Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’nın büyük kazanımlar elde ederek sona ermesiydi. Doğuda kendini güvenceye alan Avusturya, Viyana İttifakı’na katılabildi. 

Viyana İttifakı’nın en önemli amacı Rusya’nın aşırı güçlenmesini engellemekti. İngiltere, Baltık’ta Rusya’yı sınırlandırmak isterken Avusturya, Lehistan’da giderek güçlenmesine engel olmayı hedefliyordu.

Moskova garnizonunun en önemli askeri birliğiydiler. 17. yüzyıla kadar Rus ordusunun en önemli birliklerini oluşturmalarına rağmen bu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’daki modern ordular karşısında yetersiz kalmaya başladılar ve sık sık isyan etmeleri yüzünden bu birliği kendine bir tehdit olarak gören Büyük Petro bu askeri birliği kaldırdı.