Güneş Kral Çağı (1648-1697)

Fransa, İspanya ile savaşa devam ettiği yıllarda ülkede Fronde İsyanı denilen büyük bir isyan başladı. Fronde İsyan›, aslında 1624-1642 yıllar› arasında Fransa başbakanı olan Kardinal Richelieu’nün soyluların nüfuzunu kırarak meclisin gücünü azaltmaya yönelik politikalarına bir tepki olarak ortaya çıkmıştı. Richelieu’den sonra Fransa başbakanı olan Mazarin’in de aynı politikaları, daha da ileri götürerek devam ettirmesi 1648’de Paris’te Fronde İsyanı’nın çıkmasına sebep oldu.

1650’deki isyanı, öncekinden farklı kılan diğer bir özellik de asilere XIV. Louis’nin kuzeni Condé Prensi’nin katılmasıydı. Condé Prensi’nin isyana katılması sebebiyle isyanın ikinci dalgasına “Prensler Ayaklanması” da denilir. Condé Prensi, Bourbon iktidarını ele geçirme ümidi kalmayınca asilerin safına katılmaya karar verdi ve bu yüzden 18 Ocak 1650’de tutuklandı. Fakat bu, isyan ateşini daha da arttırdı. Condé Prensi’nin yandaşları silahlandılar. 1650 Ocak’ından itibaren asilerin iki ana isteği dile getirilmeye başlandı. Bunlar Condé Prensi’nin serbest bırakılması ve Mazarin’in görevden alınmasıydı.

Fransa tarihinin en ünlü bakanlarından (aynı zamanda başvekil görevi üstlenmiştir) olan Colbert, merkantilist bir ekonomik anlayış sergileyerek çağına damgasını vurdu. Colbert’in ekonomik
anlayışı temelde korumacıydı. Ekonominin, devletin yönlendirmesi ile planlı bir şekilde büyümesini öngörmüş, bu bağlamda ihracatı olabildiğince fazla arttırarak, sermayeyi Fransa sınırları içinde tutmayı ve kendi kendine yeten bir ekonomi oluşturmayı planlamıştı.

Bir ülkenin zenginliği ve gücünün, sahip olduğu değerli madenlerle ölçülebileceği fikrine dayanan bir ekonomik sistemdir. Toprağa dayalı Feodalite yerine, zenginliğin kaynağı ticarettir. İhracatı mümkün olabildiğince artırmak, ithalatı ise mümkün olabildiğince düşük seviyede tutmak temel amaçtır. Devlet, yatırımları ve ekonomik faaliyetleri yönlendirip, teşvik eder ve denetlerdi.

Fransa, XIV. Louis’nin iktidarı döneminde neredeyse 50 yıl boyunca, çeşitli fasılalarla, Avrupa’daki diğer ülkelerle savaş hâlinde oldu. Bu sürecin başlangıcı 1667’de patlak veren İspanya ve Hollanda’ya karşı “İntikal Savaşları”dır. İspanya kralının kızı Maria Theresa ile evli olan XIV. Louis, kayınpederi IV. Philip’in ölümü üzerine, eşinin mirası olarak Fransa’ya İspanyol Felemenki’nin (bugünkü Belçika) kendisine verilmesi gerektiğini ilan etti. Tabii, bu durumu İspanya kabul etmeyince, Fransa savaş açarak, taleplerini gerçekleştirmeye çalıştı.

Avrupa tarihinin en önemli askeri mimarlarından biridir. 16. yüzyılın ikinci yarısından beri uygulanmakta olan Trace Italienne (Yıldız şeklinde, kalın ve alçak duvarlı tahkimat modeli) tekniğini mükemmel formuna ulaştırmıştır. İnşa ettiği, 300’e yakın irili ufaklı tahkimat sayesinde Fransa, XIV. Louis’nin iktidarının son döneminde hücum inisiyatifi düşmanlarına geçtiği zamanda bile fethettiği kaleleri korumayı büyük ölçüde başarmıştı.

Bu antlaşmaya göre Fransa, Hollanda’ya saldırdığı zaman İngiltere de Fransa’ya yardım etmek amacıyla donanmasını Hollanda sahillerine göndermeyi, buna mukabil Fransa da İngiltere’ye yıllık bin sterlin vermeyi taahhüt etti. Ayrıca yine bu antlaşmaya göre II. Charles kendisinin belirleyeceği bir tarihte Katolik olduğunu ilan edecekti ve buna muhalefet edilmesi hâlinde Fransa askerî yardımda bulunacaktı.

Nijmegen Antlaşması, XIV. Louis’nin zaferini yansıtıyordu. Fransa, Charleroi’yı, İspanya’ya geri veriyor buna mukabil İspanya Franche Comte’yi (Burgondiya) Fransa’ya bırakıyordu. Fransız işgali altındaki Maastricht, Hollanda’ya geri verilirken, Fransa, Felemenk’te Ypres’e hakim oldu. Antlaşma ile Fransa’nın diğer müttefikleri de barışa dahil oldu. Antlaşma Hollanda için bazı önemli kazanımları ihtiva etmekle beraber müttefiki İspanya için tam manasıyla bir hezimetti. 

Nantes Fermanı, tedrici bir takım gelişmenin sonunda kaldırıldı. Önce 1663’te Katolikler’in din değiştirmeleri yasaklandı, Protestanlıktan ayrılıp Katolik olmak isteyenler devlet eliyle teşvik edilmeye başlandı, Kalvinistler’in yeni kiliseler inşa etmesi yasaklandı. Kalvinistler devlet dairelerinden uzaklaştırıldılar ve Kalvinist mahallelerine Fransız askerler yerleştirildi. Kalvinistler’e yönelik bu baskılar sonucunda 1681’de yaklaşık 38 bin kişi Katolikliğe geçti. Kralın, 2 Ekim 1685’te yayımladığı Fontainebleau Fermanı ile de Nantes Fermanı geçersiz kılındı.

Fontainebleau Fermanı’na göre Kalvinistler’e ait bütün tapınaklar yıkılacak, rahipleri sürgün edilecekti. Bu fermandan sonra Fransa’daki Kalvinistler hızla ülkeden ayrılmıştır. Bazı tahminlere göre yaklaşık 300 bin kişi Fransa’yı terketmiştir. Bunlar arasında zenginler, düşünürler ve yazarlar da bulunmaktaydı. Bunların büyük bir kısmı İngiltere’ye, Hollanda’ya, İsviçre’ye, Almanya’ya veya Amerika’ya kaçtı. Kalvinistler’in ülkeyi terketmesi sonucunda ülkede büyük bir ekonomik kriz başgösterdi.

En önemli kültür olaylarından biri olarak 1631’de ilk gazete Paris’te yayınlandı. Kralın saray tarihçisi Renaudot tarafından “La Gazette” ismiyle çıkarılan gazetede haberler ve iş ilanları vardı. Pahalı satıldığı için orta gelirliler beş-on kişi toplanarak gazete alırlardı. Zenginler arasında gazete
okumak moda olmuştu.

İskoçlar, Cromwell’in üstünlüğünü benimsemediler I. Charles’ın oğlu II. Charles’a sadık olan David Leslie önderliğinde ayaklandılar, ancak bu İskoç ordusu Cromwell tarafından 1650’deki Dunbar Muharebesi’nde mağlup edildi. Cromwell, kendisine en çok muhalefet eden İrlandalılar’ı da mağlup etti. Katolikliği yasakladı ve bölgeyi İskoç ve İngilizler’in yerleşimine açtı.

II. Charles, 1660’da Brüksel’den gelerek, tahtına oturmadan evvel Breda Beyannamesi’ni ilan ederek, eski toprak düzenine dönülmesini, mülkiyet hakkının kabulünü, askerlere olan borcun ödenmesini ve genel bir af ilanını kabul etti. 25 Mayıs 1660’da İngiltere’ye döndü ve 29 Mayıs 1660’da taç giydi. Böylece, cumhuriyet dönemi bitti ve İngiltere’de bir restorasyon süreci başladı.

III. William, tahta çıktığı yıl inanç özgürlüklerini belirleyen “Act of Toleration”u (Müsamaha Bildirgesi) yayınladı. Ancak bu dönemin en önemli siyasal metni 16 Aralık 1689’da kabul edilen Bill of Rights (Haklar Beyannâmesi) olmuştur ki bu belge hâlâ İngiliz hukuk sisteminin temel yasalarından biri olan, insan hakları ve ifade özgürlüğü konusunda tarihteki en ünlü metinlerden biridir. Bu metinle, kral parlamentonun üstünlüğünü kabul etmekteydi ve bu Avrupa demokrasileri için bir milattı. Yine bu beyanname ile kralın yasaların yapılmasına ve uygulanmasına müdahalesi önlendiği gibi, barış zamanlarında bir ordu oluşturması da yasaklandı. Ordu artık kralın ordusu değil parlamentonun dolayısıyla da halkın ordusu olmuştu. Bunun yanında Bill of Rights’da gelecekteki bütün hükümdarların İngiliz Protestan Kilisesi’nin üyesi olması ve yalnızca Protestanlar’ın silah taşıma hakkı olduğuna dair kanunların bulunması bu beyannâmenin eşitlikçi yapısına gölge düşüren maddelerdi.

Danimarka, 1660’da Kopenhag Antlaşması’nı imzalayarak, son Danimarka toprağı olan Skane’yi ve Bornholm’u İsveç’e bıraktı. Barış hazırlıklarının yapıldığı dönemde X. Şarl’ın ölümü üzerine XI. Şarl İsveç kralı oldu.

Bu barış ile Lehistan, İsveç tahtı üzerindeki iddialarından vazgeçti ve İsveç’in Letonya ve Estonya’daki üstünlüğünü tanıdı. 1661’den itibaren İsveç, gittikçe güçlenen Rusya ve demografik kapasitesi kendisinden çok daha fazla olan Lehistan’a karşı bölgedeki üstünlüğünü korumak için dönemin en güçlü devleti olan Fransa ile işbirliğine gitti. Fransa ile İsveç’in ilişkileri Otuz Yıl Savaşları başladığından beri iyiydi ve Fransa kendisi savaşa dahil olmadan önce İsveç’e malî yardımda bulunmuştu. Fransa, XIV. Louis döneminde de, Avrupa’daki diplomatik üstünlüğü elinde tutmak amacıyla İsveç’e yardım etti.

İsveç’in yönetiminde bulunan Baltık kıyılarında 1695 yazı normalden çok daha serin ve yağışlı geçmiş ve bugünki Estonya ve Letonya’da sonbahardan itibaren don olayı gözlemlenmişti. 1696’da soğuk daha da artarak devam ettiği gibi kıtlık bugünki İsveç ve Finlandiya’ya sirayet etmişti. Kıtlık yüzünden, bölgeye, tahıl tüccarları vasıtasıyla gıda ithalatı gerçekleştiyse de yapılan bu yardımlar bu bölgedeki açlığı engelleyememişti. Aynı soğuk ve kıtlık 1697’de devam etmiş ve açlıktan toplu ölümler başgöstermişti. Üç yıl süren kıtlık sürecinde, İsveç’in kontrolünde bulunan Finlandiya, Estonya ve Letonya’da halkın dörtte biri, yani yaklaşık 150 bin kişi ölmüştü.

İsveç’te Gustav Adolf’un devlet yönetiminde kişisel ağırlığını arttırması, bölgenin en güçlü devleti haline gelmesi ve Danimarka’nın bu ülke ile yaptığı savaşları kaybetmesi Kral III. Frederick’i, gelirleri artırmaya ve devlet yönetimini daha etkin hâle getirmeye yönelik reformlar yapmaya sevketti. 1665’te kraliyet kanunu olarak nitelendirilebilecek “Lex Regia” kabul edilerek Danimarka’da kral merkezli mutlak monarşiye geçildi.

Bir ülkenin dinen gayrimeşru bir yönetim her türlü vaftiz, evlenme, uygulamasının geçersiz hâle
gelmesidir.

“Büyük İttifak” olarak bilinen bu Fransa karşıtı koalisyon, Kutsal Roma-Cermen İmparatoru Leopold ile Hollanda Kralı III. William Orange’nin önderliğinde kurulmuştu. Koalisyonun amacı, Ren bölgesinde yer alan Palatin Elektörlüğü’nü, Fransa’nın saldırılarından korumaktı. Bu ittifak 1686’da Augsburg’ta teşekkül ettiğinden Augsburg Ligi olarak da anılmaktaydı.