ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ

Sultan Muizüddin Muhammed 1192 yılında Hintli Racputları Tarain/Tara-orî’de yenerek önemli bir zafer elde etti. Bu zaferle birlikte Delhi ve Ecmir, Muhammed’in eline geçti. Hindistan Türk tarihi bakımından önemli bir dönüm noktası olan bu zaferi, bazı tarihçilerin sonuçları itibariyle Malazgirt zaferine benzetmesi yerindedir.

Gur Sultanı Muizüddin, ordusundaki ünlü kumandanlarından Aybek’i Hindistan’da genel vali ve ordu komutanı olarak bıraktı ve kendisi Gazne’ye döndü. Aybek 1193’de Delhi’yi ele geçirdi. Bu tarihten itibaren de Kuzey Hindistan’da fiilen Delhi Türk Sultanlığı kurulmuş oldu.

Aybek’in ölümünden sonra, Hindistan Türk Sultanlığının dört ana bölüme ayrıldığı görülür.

• Delhi’de Aybek’in oğlu Ârâm Şah
• Badaun bölgesinde Aybek’in damadı İltutmuş
• Yukarı Sind bölgesinde Aybek’in diğer damadı Kabaca
• Bengal’de Kalaçlardan Ali Bey

idaresi vardır.

Aslen Kıpçak Türklerinden olan ve bir müddet köle olarak Türkistan’ın muhtelif bölgelerinde bulunan İltutmuş, bir süre Buhara ve Gazne’de bulunduktan sonra Sultan Muizüddin’in sarayında görev almıştı. 1205 yılında Sultan Muizüddin Muhammed’in de bizzat işttirak ettiği Gakhar seferinde isyancılara büyük bir darbe vurmasıyla Sultan’ın dikkatini çeken İlltutmuş savaştan sonra Sultan tarafından bizzat hilat giydirilerek şereflendirilmiş ve azat edilmişti.

Delhi’de hüküm süren Türk Sultanlıklarının üçüncüsü Balabanlılardır. Balaban, Orta Asya’nın Moğollarca istila edildiği dönemde köle olarak yakalanmış ve Delhi’de İltutmuş’a satılmıştı. Kabiliyeti ve sebatı sayesinde yüksek yerlere geldi. 1266 ile 1290 tarihleri arasında yirmi dört yıl hâkimiyet süren bu hanedan, bir rivayete göre Kıpçakların Uluğ-Borlu kabilesine, başka bir rivayete göre de Orta Asya’nın İlberi Türklerine mensuptu.

Tahta çıktıktan sonra Balaban’ın ilk işi bürokrasiyi düzenlemek oldu. Memurlara disiplin duygusunu aşıladı. Acemi asker kaydı ve Maliye Dairesini (Âriz-i Memalik) yeniden düzenlemek suretiyle merkezî orduyu kuvvetlendirdi. Daha sonra da kendi arkadaflları olan Kırklar’a yönelerek onların nüfuzunu kırdı, karşı koyanları şiddetle cezalandırdı. Balaban mecburi bir saray mevzuatı geliştirdi. Hiç kimsenin kendisine hürmetsizlik etmesine müsaade etmedi. Haberleşme sistemini güçlendirdi ve memurlarının yaptıklarından haberdar olarak onların girişebileceği isyanlardan kendisini korudu. Hâkimiyetini, miras aldığı bölgelere yerleştirdi, barış ve düzenin sürmesi için uygun politikalar güttü. Delhi yakınlarındaki ormanları temizledi ve hırsızları dağıttı. Ancak Hindulara herhangi bir yaptırım uygulamamıştır ki bu Türk devlet geleneğine aykırı bir tutumdur.

Kalaçlar olarak da bilinen Kalcîler/Halcî’ler köken olarak Türk’tüler ancak uzun süredir Afganistan’da yaşadıklarından kısmen Afganlaşmışlardı. Bilinmeyen bir tarihte Türkistan’dan göç ederek bugünkü Afganistan’ın batısına; Ceyhun ile Sind nehirleri arasına yerleşen Kalaçlar Gazneli, Gurlu ve daha sonra bölgede kurulan diğer Türk devletlerinin tebaası olmuşlardı. Yine bu devletlerin Hindistan’a yaptıkları akınlarda yer alan Kalcîler, Delhi Türk Sultanlığının teşekkül ettiği sıralarda, özellikle Sind bölgesinde hatırı sayılır bir güce ulaşmış bulunuyorlardı.

Delhi Sultanları başlangıçta Bağdat Halifeliği’nin hâkimiyetini kabul etmişlerdi. Bu manada ilk resmi berat Halife el-Mustansır tarafından gönderilen bir icazetname ile İltutmuş döneminde, 1229 yılında sağlandı. 1258’de Halifenin Moğollarca öldürülmesi üzerine sultanlar sıkıntıya düştü. Zira son Abbasi halifesi el-Mustasım adına para basılmaya devam etti.

Sultanlık yönetimi daha önce geliştirilmiş İslam Devletlerinin modeli üzerine kuruldu. Bu model dîvân teşkilâtından meydana gelmekteydi. Dört büyük dîvân vardı: 1) Dîvân-ı Vezâret; 2) Dîvân-ı Risâlet; 3) Dîvân-ı İnşa; 4) Dîvân-ı Arz. Divan-ı Umumiye bunlardan birisi değildir.

Hindistan’daki Türk egemenliği ve ülkenin İslamlaşması Gazneliler zamanında olmuştur. Gazneli Mahmut’un Hindistan’a yaptığı 16 sefer sonucunda, Hindistan’ın kuzey kısmına hâkim olan yerel yönetimler kırılmış, bölgede Türk egemenliği başlamıştır.

Gur Sultanı Muizüddin, ordusundaki ünlü kumandanlarından Aybek’i Hindistan’da genel vali ve ordu komutanı olarak bıraktı ve kendisi Gazne’ye döndü. Aybek 1193’de Delhi’yi ele geçirdi. Bu tarihten itibaren de Kuzey Hindistan’da fiilen Delhi Türk Sultanlığı kurulmuş oldu. Ancak devletin resmi kuruluşu Muizüddin’in 1206 yılında ölümünden sonradır.

Aybek’in ölümünden sonra, Hindistan Türk Sultanlığının dört ana bölüme ayrıldığı görülür.
• Delhi’de Aybek’in oğlu Ârâm Şah
• Badaun bölgesinde Aybek’in damadı İltutmuş
• Yukarı Sind bölgesinde Aybek’in diğer damadı Kabaca
• Bengal’de Kalaçlardan Ali Bey

İltutmuş’un kendisinden sonrası başka oğulları bulunmasına rağmen kızı Raziye’yi veliaht yapması şaşkınlık yaratmıştı. Kendisi “Oğullarım gençlik eğlencelerine dalmışlar, hiç birisinde ülkeyi idare edecek yetenek yok, ben öldükten sonra oğullarımdan hiçbirisinin kızım kadar veliahtlığa yaraşmadığı görülecektir” demiştir.

Çoğunluğu Türk olan bu beylere genel itibari ile ‘Kırklar’ adı verilir. Raziye, babası İltutmuş’un saltanatı döneminde değerli hizmetler yapmış güçlü subaylar grubu olan “Kırklar”ı idare etmekte zorlanır.

XIII. yüzyılın sonlarına doğru Hindistan, Moğol ve Çağatay Devletlerinin akın alanı hâline gelmişti. Bu akınlara karşı koyanlar ise Kuzey Hindistan’daki Müslüman Türkler ve bunların temsilcisi durumunda bulunan Türk beyler, yani ‘Kırklar’ idi.

Moğollar 1240’lı yılların başında Sind, Multan ve Batı Pencâb’a girmişler, 1241’de Lahor’u yağmalamışlardı. Bu durumda Delhi yönetimindeki bazı asiller Moğollarla ittifak içine bile girmişlerdi.

Gerçek egemenliği elinde bulunduran Kırklar, istedikleri zaman
İltutmuş soyundan gelen birini tahta geçirmişler, gerektiğinde bunu indirip başkasını tahtta çıkarmak suretiyle fiili hâkimiyetlerini sürdürmüşlerdi. Ancak İltutmuş soyundan başka kimse kalmayınca içlerinden en kuvvetlisi olan Balaban Uluğ Han’ı tahta çıkarmışlardır.

Tahta çıkışından sonra Balaban’ın ilk işi bürokrasiyi düzenlemek oldu. Memurlara disiplin duygusunu aşıladı. Acemi asker kaydı ve Maliye Dairesini (Âriz-i Memalik) yeniden düzenlemek suretiyle merkezî orduyu kuvvetlendirdi. Daha sonra da kendi arkadaşları olan Kırklar’a yönelerek onların nüfuzunu kırdı, karşı koyanları şiddetle cezalandırdı. Balaban mecburi bir saray mevzuatı geliştirdi. Hiç kimsenin kendisine hürmetsizlik etmesine müsaade etmedi. Haberleşme sistemini güçlendirdi ve memurlarının yaptıklarından haberdar olarak onların girişebileceği isyanlardan kendisini korudu. Hâkimiyetini, miras aldığı bölgelere yerleştirdi, barış ve düzenin sürmesi için uygun politikalar güttü. Delhi yakınlarındaki ormanları temizledi ve hırsızları dağıttı. 1266 yılının sonlarına doğru başkent civarındaki ormanlık sahada yaşayan ve her fırsatta isyan ederek çevre güvenliğini tehdit eden Meolar, şiddetle ezildi.

Sultan Celâlaleddin Firûz Şâh, Kara civarında Ganj nehri kıyısında Alâeddin Muhammed Kalaç ile karşı karşıya geldi. Sultan, tedbirsiz davranarak görüşmeler yoluyla meseleyi çözmek üzere, yeğeni ve ayrıca damadı olan Alaeddin ile buluştuğu sırada öldürüldü (Temmuz 1296).

Gur Sultanı Muizüddin, ordusundaki ünlü kumandanlarından Aybek’i Hindistan’da genel vali ve ordu komutanı olarak bıraktı ve kendisi Gazne’ye döndü. Aybek 1193’de Delhi’yi ele geçirdi. Bu tarihten itibaren de Kuzey Hindistan’da fiilen Delhi Türk Sultanlığı kurulmuş oldu.