ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ

Hanedan, adını merkezi Erdebil’de bulunan Safevîye tarikatının reisi şeyh Safiyüddin’den almıştır. Safiyüddin’in etnik kökeni belirsizdir. Bununla birlikte özellikle Safevî Devleti’nin kurulmasından sonra yazılan eserlerde onun, Hz. Ali’nin soyundan geldiği ve yedinci İmam Musa Kâzım’a dayandığı ileri sürülmüştür. Hanedan’a adını veren şeyh Safiyüddin, şafiî mezhebinden idi. Safiyüddin’in ölümünden sonra (1334) tarikat reisliğine önce oğlu Sadrüddin, daha sonra da onun oğlu Hoca Ali geçti.

Cüneyd’in şeyhliğine karşı çıkan amcası Cafer, Karakoyunlularla işbirliği yaparak onun Erdebil’den uzaklaşmasını sağladı. Cüneyd, Anadolu’ya gelerek II.Murad’dan kendisine faaliyet gösterebileceği bir yer vermesini istedi. Osmanlı Sultanı bu isteği reddetmesi üzerine Konya’ya giden Cüneyd, Sadreddin Konevî dergahında bir müddet ikamet etti. Burada dergahın reisi şeyh Abdüllatif ile fikri münakaşaya girişip Şiilik konusundaki düşüncelerini açığa vurunca, Konya’dan ayrılmak zorunda kalıp, Karamanoğullarına tabi olan Varsak Türkmenlerinin arasına gitti.

Erdebil’de bulunduğu süre içinde devamlı suretle kılıç, ok ve mızrak uçları imalatı ile meşgul olan Haydar, gücünü denemek ve babasının intikamını Kafkaslar üzerine akınlar yapıp, elde ettiği ganimetleri müridleri arasında paylaştırdı. Bu sayede etrafında sadece müridleri değil aynı zamanda ganimet yoluyla kazanç sağlamaya çalışan kişiler de toplanmaya başladı. Kafkaslardan vergi almakta olan Şirvanşah Ferruh Yesar, Haydar’a karşı, Akkoyunlu hükümdarı Yakup Bey’den yardım istedi. Derbend yakınlarında yapılan savaşta Akkoyunlular, Şeyh Haydar’ı öldürüp (1488) cesedini Tebriz’e getirerek halka teşhir ettiler.

13 yaşında Lahican’dan ayrılan İsmail, Erdebil’e geldi. Ancak burada mukavemet ile karşılaşınca müridlerinin ağırlık merkezi olan Anadolu’ya yöneldi. Erzincan’da Ustacalu Türkmenleri onu coşkuyla karşıladılar. Burada iken her tarafa haberler gönderilerek İsmail’in ortaya çıktığı ve şahlık mücadelesine giriştiği bildirildi. Avşar, Çepni, Ustacalu, Dulkadir, Rumlu, Şamlu, Tekelü Türkmenleri başta olmak üzere Kızılbaş Türkmenler İsmail’in etrafında toplanmaya başladılar. Bu sıralarda Safevîlerden kaçarak bölgeye sığınmış olan Musullu Türkmenleri kılıçtan geçirildi.

1. Abbas’ın dış politikada karşı karşıya kaldığı en önemli mesele İran’ın doğuda ve batıda toprak kayıplarının devam etmesi idi. Osmanlıların Azerbaycan üzerindeki baskıları devam ediyordu. 1587’de Bağdat ve çok geçmeden Gence, Osmanlıların eline geçti. 1598’de İstanbul’da imzalanan Ferhad Paşa Antlaşmasıyla Azerbaycan, Dağıstan, Şirvan, Karabağ, Gence, Bağdat, Luristan, Kürdistan bölgeleri Osmanlı hakimiyetine girdi.