ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ

Böylece Palu, Kiğı ve Ergani’den sonra Âmid de Akkoyunluların eline geçti (1403). Öte yandan diğer Akkoyunlu beylerinden Pir Ahmet ve Pir Ali, Timur’un Ankara savaşında elde ettiği ganimetlere saldırdıkları için yakalanıp hapsedildiler. Böylece Kara Yülük Osman Bey rakipsiz olarak Akkoyunlu tahtına oturdu.

Fatih Sultan Mehmet, Akkoyunluların Trabzon üzerindeki himayelerini kaldırmaları ve Osmanlı topraklarına saldırmamaları karşılığında barışı kabul etti. Bundan sonra hızla Trabzon üzerine yürüyerek şehri fethetti (1461).

Akkoyunlular, Otlukbeli Savaşı’nda (1473) büyük kayıpların yanı sıra Osmanlılara üç binden fazla esir verdiler.

Akkoyunlu Devleti’nin idaresindeki konar-göçer Türkmenler ve Akkoyunlu hânedanının dayandığı Bayındır boyunun Doğu Anadolu’ya gelmesi, muhtemelen Moğol istilası sırasında olmuştur. Burada Karakoyunlu ulusunu meydana getiren diğer Türkmen kardeşleri ile birlikte Moğol- İlhanlı hakimiyetinde kalmışlardır.

Diyarbekir ve havalisinde faaliyet gösteren Akkoyunlu Türkmenleri, Mardin’de hüküm süren Artuklularla işbirliği içine girdiler. Bu sayede Diyarbekir bölgesinde birçok kaleye hâkim oldular. Bu sıralarda Akkoyunluların başında Tur Ali Bey bulunduğu için, onlar Tur Aliler olarak da bilinmekteydiler.

Kutlu Bey zamanında Karakoyunlular Musul’dan Erzurum’a kadar olan sahayı hâkimiyetleri
altına almışlardı. Öte yandan, Eretna emirlerinden Mutahharten, Erzincan ve Bayburt’u ele geçirmişti. Kutlu Bey bir yandan Mutahharten’in yanında yer alırken diğer yandan nüfuzunu Erzincan-Bayburt hattının güneyine doğru yaymaya çalıştı. Palu, Kiğı ve Ergani’yi ele geçirdi. Kutlu bey 1389’da öldü. Cenazesi Bayburt’un Sinor köyüne defnedildi.

Kutlu Bey’in ölümünü fırsat sayan Erzincan beyi Mutaharten Akkoyunlu topraklarına saldırarak yağma ve talanda bulundu. Buna karşılık Pir Ahmet, büyük bir kuvvet toplayarak Mutaharten’i ağır bir yenilgiye uğrattı. Mutaharten yaralı olarak Erzincan’a çekildi. İntikamını alabilmek için Karakoyunlulardan yardım istedi. Karakoyunlu Mehmet Bey, Mutaharten ile kuvvetlerini birleştirerek Akkoyunluların üzerine yürüdü. Pir Ahmet savaşı kaybedip Kadı Burhaneddin’e sığındı. Bir müddet onun yanında kaldıktan sonra ülkesine döndü. 1394’te Kadı Burhaneddin’in Erzincan üzerine yaptığı sefere katılan Ahmet Bey, onun Mutaharten’e karşı elde ettiği başarılara büyük katkı sağladı.

1400 yılında Timur’un Anadolu seferine katılan Kara Yülük Osman Bey, onunla birlikte Sivas’ın muhasara ve zaptına katıldı. Ankara savaşında bizzat bulunup, Osmanlı kuvvetlerinin solunda bulunan Süleyman Çelebi’yi bozguna uğrattı. Akkoyunlu beylerinden Pir Ahmet ve Pir Ali, Timur’un Ankara savaşında elde ettiği ganimetlere saldırdıkları için yakalanıp hapsedildiler. Böylece Kara Yülük Osman Bey rakipsiz olarak Akkoyunlu tahtına oturdu.

Ali Bey tahta geçtiğinde kardeşi Hamza’nın muhalefeti ile karşılaştı. O, durumunu
kuvvetlendirmek için kızını Şahruh’un oğluyla evlendirmek suretiyle Timurlularla akrabalık kurdu. Ancak, Şahruh’un Azerbaycan’dan çekilmesiyle Akkoyunlular yine iç karışıklıklar içine sürüklendiler. Memlüklerin yardımıyla Hamza Bey’e geçici bir üstünlük kurulduysa da huzur sağlanamadı. Memlüklerin çekilmesiyle birlikte Hamza Bey tahtı ele geçirmek için yeniden harekete geçti. Kardeşi Hamza Bey’e karşı koymayacağını anlayan Ali Bey, Mısır’a giderek ömrünün sonuna kadar orada kaldı.

Hamza Bey Akkoyunlu tahtına oturduktan sonra öncelikle, Mardin’e saldıran Karakoyunlu İsfahan Bey’i mağlup etti (1437). Daha sonra kardeşi Yakup Beyin elinde bulunan Erzincan’ı aldı (1439). Ali Bey’in oğlu Cihangir’den Urfa’yı almak için başarısız bir sefer düzenledi. Onun 1444’te vefatı üzerine Akkoyunluların başına Cihangir geçti.

Urfa hakimi olan Cihangir Bey, tahta geçtiğinde Uzun Hasan Bey onu destekledi. Bu sırada amcaları Üveys Bey Urfa’yı herhangi bir direniş göstermeden Karakoyunlulara teslim etmişti. Uzun Hasan Bey, amcasını sert şekilde eleştirince Üveys Bey Urfa’yı geri aldı. Karakoyunlular Urfa’yı kuşatınca bu sıralarda Ergani’de bulunan Uzun Hasan, Cihangir Bey’in yardımına gelip şehri kurtardı. Bu olay Uzun Hasan’ın Türkmenler üzerindeki prestijini arttırdı.

Uzun Hasan Bey, devletini genişletme faaliyetlerine girişti. 1458’de Dulkadirlileri mağlup etti. 1459’da ise Gürcistan üzerine sefer yaparak onlara ait altı kaleyi zapt etti. Dönüşte Eğil beylerine son vererek bölgede hakimiyetini kurdu. Böylece batıda Osmanlılarla komşu oldu. Bu sırada Osmanlı tahtında Fatih Sultan Mehmet oturuyordu. Osmanlılara karşı Karamanoğulları, İsfendiyaroğulları, Trabzon Rum Devleti ve Venediklilerle ittifak kurmaya çalıştı.

Uzun Hasan Bey, Osmanlılara karşı Karamanoğulları, İsfendiyaroğulları, Trabzon Rum
Devleti ve Venediklilerle ittifak kurmaya çalıştı. Trabzon Rum İmparatoru IV.Yuannis’in
kızı Despina ile evlenerek akrabalık bağı kurdu. 1460’ta Osmanlıların elinde
bulunan Koyulhisar’ı topraklarına kattı.

Akkoyunlu Devleti’nin idaresindeki konar-göçer Türkmenler ve Akkoyunlu hânedanının dayanağı Bayındır boyunun Doğu Anadolu’ya gelmesi, muhtemelen Moğol istilası sırasında olmuştur. Burada Karakoyunlu ulusunu meydana getiren diğer Türkmen kardeşleri ile birlikte Moğol-İlhanlı hakimiyetinde kalmışlardır. Doğru cevap D'dir.

Moğollar, Doğu Anadolu’yu tedricen boşaltarak, Orta Anadolu, İran ve Azerbaycan’ın verimli topraklar›na çekilmeleri üzerine, Diyarbekir ve havalisinde faaliyet gösteren Akkoyunlu Türkmenleri, Mardin’de hüküm süren Artuklularla işbirliği içine girdiler.Doğru cevap C'dir.

Moğollar, Doğu Anadolu’yu tedricen boşaltarak, Orta Anadolu, İran ve Azerbaycan’ın verimli topraklar›na çekilmeleri üzerine, Diyarbekir ve havalisinde faaliyet gösteren Akkoyunlu Türkmenleri, Mardin’de hüküm süren Artuklularla işbirliği içine girdiler. Bu sıralarda Akkoyunluların başında Tur Ali Bey bulunduğu için, onlar Tur Aliler olarak da bilinmekteydiler. Doğru cevap B'dır

Akkoyunluların fetih siyaseti de öncelikle kuzey-güney istikametinde yaylak-kışlak hayatı sürdüren ve önemli iktisadî askerî kaynak durumunda olan konar-göçer Türkmenleri denetim altına almak şeklinde belirginleşmeye başlıyordu. Ruha (Urfa) ile Rakka arasında bulunan Dögerlerle ilişkilerin bozulmasının ve bir kısım Döger cemaatlerinin Karakoyunluların yanında yer almasının bir sebebi de bu idi. Ancak, Erzurum yaylalarına çıkmak mecburiyetinde olan Dögerlere mensup bazı cemaatler ise tâbiî olarak Akkoyunlularla ittifak halindeydiler. Doğru cevap A'dır.

1400 yılında Timur’un Anadolu seferine katılan Kara Yülük Osman Bey,onunla birlikte Sivas’ın muhasara ve zaptına katıldı. Ankara savaşında bizzat bulunup, Osmanlı kuvvetlerinin solunda bulunan Süleyman Çelebi’yi bozguna uğrattı. Doğru cevap E'dir.

Tur Ali Bey’in 1362’de ölümünden sonra Akkoyunlu tahtına Fahreddin Kutlu Bey oturdu. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Kutlu Bey zamanında Karakoyunlular Musul’dan Erzurum’a kadar olan sahayı hâkimiyetleri altına almışlardı. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.