ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ

Akkoyunlu Devleti’nin idaresindeki konar-göçer Türkmenler ve Akkoyunlu hânedan›n›n dayana¤› Bay›nd›r boyunun Do¤u Anadolu’ya gelmesi, muhtemelen Mo- ¤ol istilas› s›ras›nda olmufltur. Burada Karakoyunlu ulusunu meydana getiren di¤er Türkmen kardeflleri ile birlikte Mo¤ol-‹lhanl› hakimiyetinde kalm›fllard›. Konar-gö- çer Türkmenlerin yaylaklar› Erzurum, Erzincan, Kemah ve Kars’a kadar uzanan platolard›. Bunlar güz mevsiminin gelmesi ile birlikte güneye do¤ru hareketleniyorlar, Memlük s›n›r› boylar›nda Urfa, Birecik, Mardin, Caber ve Rakka’ya do¤ru uzanan sahada k›fll›yorlard›. Ancak bunlar, Mo¤ol hâkimiyeti esnas›nda henüz tefl- kilatland›r›lmam›fl olup boy ve afliret reislerinin idaresinde hayatlar›n› sürdürüyorlard›. ‹lhanl›lar ile Memlüklüler aras›ndaki s›n›r bölgede yaylak ve k›fllak hayat› ya- flayan Dögerler ise zaman zaman Arap Benî Rebia aflireti ile çat›flma halinde idi.

Uzun Hasan Bey, Otlukbeli Savaşı'ndan sonra devletin merkezini Diyarbekir'den Tebriz'e taşımıştır.

Uzun Hasan Bey’in 1478’de Tebriz’de ölümünden sonra çocukları arasında taht mücadeleleri patlak verdi. Altı oğlundan biri olan Sultan Halil idareyi kısa süreli olarak ele aldı.

Konar-göçer Türkmenlerin yaylakları Erzurum, Erzincan, Kemah ve Kars’a kadar uzanan platolardı Bunlar güz mevsiminin gelmesi ile birlikte güneye doğru hareketleniyorlar,Memlük sınırı boylarında Urfa, Birecik, Mardin, Caber ve Rakka’ya doğru uzanan sahada kalıyorlardı. Bu yüzden doğru cevap C' dir.

Tur Ali Bey, Bayburt hakimi Mahmud ve Erzincan Hakimi Ahi Ayna Bey ile kuvvetlerini birleştirerek 1348 yılında Trabzon üzerine de sefer düzenledi. Her ne kadar bu seferden beklenen başarıyı elde edemediyse de Trabzon imparatoru III.
Aleksios’u iyice rahatsız etmişti. O, Akkoyun tehlikesinden kurtulabilmek için kız
kardeşi Maria’yı Tur Ali Bey’in oğlu Kutlu Bey ile evlendirerek akrabalık kurdu.Bu yüzden doğru cevap D' dir.

Karakoyunluların, Timur’a karşı cephe almaları ve başarısız olmaları Akkoyunluların
toprakların genişletmelerine kolaylık sağladığı  gibi önemli göç ve ticaret
yolları üzerinde hâkim olmalarına, ekonomik ve beşerî kaynaklardan geniş ölçüde
yararlanmalarına imkan verdi. Bu yüzden doğru cevap D' dir.

Eğil beylerine son vererek bölgede hakimiyetini kurdu. Böylece batıda
Osmanlılarla komşu oldu. Bu sırada Osmanlı tahtında Fatih Sultan Mehmet
oturuyordu. Osmanlılara karşı Karamanoğulları, İsfendiyaroğulları, Trabzon Rum
Devleti ve Venediklilerle ittifak kurmaya çalıştı. Trabzon Rum İmparatoru IV.Yuannis’in kızı Despina ile evlenerek akrabalık bağı kurdu. 1460’ta Osmanlıların elinde bulunan Koynhisar' ı topraklarına kattı.

Uzun Hasan Bey’in Karamanoğulları topraklarında nüfuz sahibi olmaya çalışması, Trabzon’un fethini önleme gayretleri, Osmanlılara karşı Venediklilerle ittifaka girişmesi, hatta Osmanlı topraklarına zaman zaman taarruz etmesi, bu devlet ile ilişkileri savaş noktasına getirdi. Avrupa saraylarında, Fatih Sultan Mehmet'ten ayırmak için “Küçük Türk” diye adlandırılan Uzun Hasan Bey’in Osmanlı Devleti’ne
karşı rekabete girişmesi heyecanla ve ümitle karşılandı. Bu yüzden doğru cevap D şıkkıdır.

Akkoyunlular, Otlukbeli Savaşı’nda (1473) büyük kayıpların yanı sıra Osmanlı-
lara üç binden fazla esir verdiler. Uzun Hasan’ın oğlu Zeynel Bey de bu savaşta öldü.Uzun Hasan Bey devletin merkezini Diyarbekir’den Tebriz’e taşındı. Kendisine
bağlı boy ve oymakların önemli bir kısmını beraberinde götürerek onlara Tebriz
ve çevresinde iktalar vermek suretiyle yerleştirdi.

1496 yılında bazı aşiret reislerinin daveti üzerine İstanbul’da bulunan Uzun Hasan’ın torunu ve II. Bayezid’ın damadı Göde Ahmet Bey Akkoyunlu ülkesine gelerek tahta oturdu (1496). O, İstanbul’da kaldığı esnada Osmanlı devlet düzenini yakından tanıma imkanı bulduğundan, merkezi bir yapılanma gösteren Osmanlı düzenini Akkoyunlu ülkesinde tatbik etmeye ve bu surette yarı bağımsız aşiret reislerinin siyasi gücünü kırmaya çalışması başta Pürnek ve Kaçarlar olmak üzere aşiretlerin şiddetli tepkisine yol açtı. Göde Ahmed Bey bazı aşiret reislerini bertaraf ettiyse de bu mücadele esnasında kendisi de maktul düştü.

Rüstem Bey’in tahta geçişiyle başlayan iç karışıklıklardan en çok, taht mücadeleleri esnasında serbest kalan ve Şeyh Haydar’ ın müritlerini etrafında toplayarak faaliyetlerini Erzincan ve çevresinde sürdüren Şah İsmail Safevi faydalandı. O, Karakoyunlu oymaklarından Akkoyunlulara dahil olmayanların yanı sıra, Akkoyunlu, Dulkadir, Teke ve Anadolu’nun başka yerlerinden gelen müritleri ile birlikte önce Tebriz’e yürüyerek Elvend Bey’i yendi (1501). Bu yüzden doğru cevap B'dir

Safeviler, Şeyh Haydar’ın intikamını almak için Akkoyunlu hânedanına ve halkına karşı  korkunç katliamlara giriştiler. Türkmenler, Şerur, Almakulak ve Tebriz’de kıyıma uğradılar. Katliamdan kurtulabilen bazı aşiret bakiyeleri Safevi Devleti içinde “Türkmen Oymak”› meydana getirdiler.

Akkoyunlular tıpkı Karakoyunlularda olduğu gibi devletin Türkmen boylarına dayanması merkezi bir devlet meydana getirmelerini engellemiştir. Bu yüzden sık sık taht kavgası meydana gelmiş yine Türkmen aşiretleri tarafından kurulmuş olan Safeviler tarafından yıkılmışlardır. Akkoyunlu halkının bir bölümü Osmanlı hakimiyetine girmiş, geride kalanlar ise Safevi Devleti’ni meydana getirmiştir.

Bu sıralarda Akkoyunluların başında Tur Ali Bey bulunduğu için, onlar Tur Aliler olarak da bilinmekteydiler.

Tur Ali Bey, Bayburt hakimi Mahmud ve Erzincan Hakimi Ahi Ayna Bey ile kuvvetlerini birleştirerek 1348 yılında Trabzon üzerine de sefer düzenledi.

İlhanlı hakimiyetinin çökmesine paralel olarak Karakoyunlular, Irak’taki Celayirlilerin, Akkoyunlular da Diyarbekir taraflarındaki Sutaylıların hakimiyetini benimsemişlerdi.

Tur Ali Bey’in bu başarıları etraftaki Döğer, Bayat, Çepni, Avşar, Musullu, Pürnek gibi bazı Türkmen boy ve oymaklarının onun etrafında toplanmasına sebep oldu.

Tur Ali Bey’in 1362’de ölümünden sonra Akkoyunlu tahtına Fahreddin Kutlu Bey oturdu.

Kutlu bey 1389’da öldü.

Böylece Sivas, Tokat, Niksar ve Kayseri Osmanlıların eline geçti. Diyarbekir Osmanlı Sultanı Süleyman Çelebi'nin Sivaslıların talebi üzerine Kara Yülük Osman Bey'den aldığı şehirlerden biri değildir.