ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ

Doğru Cevap A.

1071 Malazgirt zaferinin ardından Anadolu’nun doğusunda mahalli Türkmen beyliklerinin ortaya çıkışına tanık oluyoruz. Erzurum ve çevresinde Saltuklular, Erzincan ve Kemah’ta Mengücükler, Yeşil Irmak havzasında Danişmendliler, Van Gölü havzasında Sökmenliler, Diyarbekir bölgesinde İnal Oğulları, Dilmaç Oğulları, Mardin ve Hısn-ı Keyfa Artukluları, Elazığ yöresinde de Çubuk Oğulları ve ardından Harput Artukluları, XI. asrın son çeyreğinde tarih sahnesine çıkmışlar, yaklaşık olarak iki asır boyunca bölgenin kaderine hakim olmuşlardır. Bu uzun sayılamayacak zaman dilimi içinde her bir beylik hâkim oldukları coğrafyada günümüz Türkiye’sinin yaratılmasına da katkıda bulunan büyük bir değişimi başlatmışlardır.

Artuklu Beyliği’ne adını veren Artuk Bey Oğuzların Döğer boyundandır. Önce Kutalmışoğlu Süleymanşah’a hizmet eden Artuk Bey, onunla anlaşamayınca Suriye Melik Tutuş’un hizmetine girmiştir. Kutalmışoğlu Süleymanşah ile Tutuş arasında cereyan eden Ayn Seylem Savaşı’nda Tutuş’un tarafını tutarak savaşı Tutuş’un kazanmasını sağladı. Hizmetlerinden dolayı Suriye Meliki Tutuş tarafından Kudüs valiliğine getirildi. 1091’de Artuk Bey ölünce yerine oğulları geçti lakin Kudüs’ün Fatımîlerin eline geçmesi üzerine (1098) Artuk Bey’in oğulları Sökmen ve İl-Gazi burada tutunamadılar. Güneydoğu Anadolu bölgesine gelerek üç kol hâlinde, Artuklu Beyliği’ni kurdular. Artuklular, Hısnıkeyfâ (Hasankeyf), Mardin ve Harput olmak üzere üç kol halinde hüküm sürmüşlerdir.

Mardin Şubesi (1106-1409)

Moğol baskını karşısında çaresiz kalan Kara Arslan, Dârâ, Habur, Nusaybin ve Resülayn’ın Artuklular’a geri verilmesi karşılığında Moğol hâkimiyetini tanıdı. Kara Arslan Moğol felaketini atlatınca onların tabiyetinde (1259-1291) uzun ve sakin bir hayat sürmüş ve bu sayede küçük Artuklu Devleti’ne bir buçuk asırlık bir ömür sağlamıştır. Bir çok hükümdar Moğol darbeleri ile taht, hayat ve devletlerini kaybederlerken Kara Arslan bu suretle Mardin Artukluları’nın hayatını uzatmıştır. Moğollar’ın 1260’ta Musul, 1281’de Suriye seferlerine Kara Arslan da

Danişmendliler Türkiye Selçuklularıyla birlikte Haçlılara karşı mücadele ettiler. Haçlı tehlikesini atlatan Danişmendliler, 1098’den itibaren tekrar Malatya’yı sıkıştırmaya başladılar. Kent üç yıl kuşatma altında tutuldu. Danişmendliler ülkesi 1101 yılında Lombardlardan oluşan büyük bir Haçlı ordusunun istilası ile karşılaştı. Danişmend Gazi derhal I. Kılıç Arslan ile ittifak yaptı. Ardından Haleb Selçuklu Meliki Rıdvan’ın yardımını aldı. Merzifon’a ulaşan Haçlılar Danişmendliler tarafından pusuya düşürüldü ve ağır bir mağlubiyete uğratıldı. Danişmend Gazi, aynı yıl I. Kılıç Arslan ile beraber Ereğli yakınlarındaki bir başka Haçlı kuvvetini imha ederek, Anadolu’nun bir Türk yurdu olarak kalmasında büyük bir hizmette bulunmuştur. Haçlılara karşı kazandığı zaferden sonra Danişmend Gazi yeniden Malatya üzerine yürürken Bohemond’u 100.000 altın karşılığında serbest bırakmıştır. Malatya’yı kuşatan Danişmendli ordusu karşısında Haçlılardan yardım alamayan ve halk tarafından sevilmeyen Gabriel direnemedi. Türkler kenti teslim aldılar. (Eylül 1102) Kaynaklara nazaran Danişmend Gazi kenti imar etmiş, ahaliye aman vererek mülklerini geri iade ettikten başka onlara gıda ve yiyecek dağıtmıştır. Danişmend Gazi 1105 yılında ölmüştür. Yerine on iki oğlu arasından Emir Gazi geçmiştir. Şahsiyeti ve yaptığı hizmetler Türkmenlerin nazarında destanlaşmış ve ölümsüzleşmiştir. Tabiyetindeki Hıristiyan unsurlar da ölümüne son derece üzülmüş ve günlerce matem tutmuşlardır.

Malatya’nın zaptı Danişmendliler için büyük bir başarı olmuş, siyasi ve askeri açıdan Türkiye Selçuklularını gölgede bırakmışlardır. Buna karşılık Selçuklu meliki Arab’ın çabaları sonucu değiştirmedi. Danişmentliler Anadolu’da en güçlü Türk devleti oldu. Danişmendliler’in Anadolu’daki Bizans ve Franklara karşı aldığı başarılı sonuçlar, sahip oldukları siyasi ve askeri üstünlük neticesinde Abbasi halifesi Müsterşid ile Büyük Selçuklu hükümdarı Sencer tarafından Emir Gazi’ye Melik unvanı tevcih edildi. Ancak Emir Gazi merasim yapılamayacak kadar hastaydı ve birkaç gün sonra da öldü (1134). Şüphesiz Emir Gazi Türk ve İslam dünyasının önde gelen simalarından biri olmuştur. O babasından aldığı beyliği bir devlet haline getirmeyi başarmanın ötesinde, Türkiye Selçuklularını himayesine almış, Bizans ve Franklara karşı inatçı bir mücadele vermiştir. Ölümüyle Danişmendliler’de duraklama dönemi başladı.

1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’nun doğusunda kurulan Türkmen beyliklerinden biri de Saltuklular’dır. Beyliğin merkezi Erzurum idi. Bunun dışında Pasinler, İspir, Kars, Oltu, Tercan, Bayburt, Micinkerd, Koçmaz, Artvin kent ve kalelerinde hüküm sürmüştü. Beyliğin kurucusu Ebu’l-Kasım Saltuk’a Sultan Alp Arslan’ın Malazgirt zaferi sonrasında Erzurum ve civarını ikta ettiği görüşü tartışmalı olmakla beraber Ebu’l-Kasım Saltuk’un beyliğin kurucusu olduğu bugün şüphe götürmez bir şekilde açıklığa kavuşturulmuştur.

Sökmenli Devleti 1100-1207 yılları arasında Ahlat merkez olmak üzere Van, Erciş, Bargiri, Tatvan, Malazgirt, Muş ve Sason civarında hüküm sürmüştür.

Sultan Alparslan’ın komutanlarından Dilmaçoğlu Mehmed Bey tarafından kurulan bu mütevazı beylik, 1085-1192 yılları arasında Bitlis, Erzen ve Vestan’da hüküm sürmüş iken, Erzen kolu Moğollar devrine kadar yaşamıştır.

Çaka Beyliği Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinden Anadolu’nun doğusunda kurulanlardan birisi değildir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinden İnal Oğulları Diyarbekir bölgesinde kurulmuştur. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Artukluların kolları Harput, Hısn-ı Keyfa ve Mardin’den oluşur. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

1085 yılında Diyarbekir bölgesinin zabtı Doğu Anadolu’da Türkmen varlığı açısından yeni bir dönüm noktası oldu. Bu dönemde Amid’de İnal Oğulları, Bitlis ve Erzen’de Dilmaç Oğulları, Harput’ta Çubuk Oğulları Beyliği kuruldu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Haçlı seferlerinin yarattığı yeni ortam ve Selçuklularda Tapar-Berkyaruk Mücadelesi Doğu Anadolu’da Mardin ve Hısn-ı Keyfa’da Artuklu, Ahlat’ta da Sökmenliler’in doğuşuna sebebiyet verdi. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Daha Alp Arslan zamanında kurulan Danişmendliler, Saltuklular ve Mengücükler ile beraber bölgenin siyasi oluşumu tamamlandı. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

İlgazi, Antakya hâkimi Roger komutası altındaki Haçlı ordusunu Tellafrin vadisinde büyük bir bozguna uğrattı. Roger bu savaşta öldü (Haziran 1119). İslâm aleminde büyük sevinç yaratan bu zafer neticesinde Halep, Haçlı tehdidinden kurtuldu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Beyliğin kurucusu Danişmend Gazi, Alp Arslan’ın önde gelen komutanlarından olup, Malazgirt savaşını takiben Emir Artuk ile beraber Yeşil Irmak havzası ve Kelkit vadilerinde fetihlere katılmıştır. Özellikle 1101 yılı Haçlı seferinde büyük başarılar kazanmışlardır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Danişmendliler’de daha ilk dönemlerden itibaren para tedavülü görülür. Kendi adına ilk para bastıran beyliğin kurucusu Danişmend Gazi’dir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Saltuklular özellikle 1120’den sonra Gürcüler ile pek çok kez savaşmışlardır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.