ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

Çaldıran Savaşı 1514 yılında gerçekleşmiştir. Doğru cevap A’dır.

Şah Tahsamb 1514-1576 tarihleri arasında yaşamıştır. Doğru cevap B’dir.

II. İsmail’in 23 Kasım 1577’de ölümü pek çok açıdan karanlık kalmışsa da gerek saray çevresinde gerekse halk arasında memnuniyetle karşılanmıştır. Doğru cevap D’dir.

Hanedan, adını merkezi Erdebil’de bulunan Safevîye tarikatının reisi Şeyh Safiyüddin’den almıştır. Safiyüddin’in etnik kökeni belirsizdir. Bununla birlikte özellikle Safevî Devleti’nin kurulmasından sonra yazılan eserlerde onun, Hz. Ali’nin soyundan geldiği ve yedinci imam Musa Kâzım’a dayandığı ileri sürülmüştür. Hanedan’a adını veren Şeyh Safiyüddin, Şafiî mezhebinden idi. Safiyüddin’in ölümünden sonra (1334) tarikat reisliğine önce oğlu Sadrüddin, daha sonra da onun oğlu Hoca Ali geçti.

Cüneyd’in şeyhliğine karşı çıkan amcası Cafer, Karakoyunlularla işbirliği yaparak
onun Erdebil’den uzaklaşmasını sağladı.

Siyasî fikirleri iyice belirginleşen Cüneyd gücünün neye yettiğini öğrenmek amacıyla bu defa kuzeydeki Çerkesler üzerine akınlar yapmaya başladı. Ancak Şirvanşahlar ile yaptığı savaşta öldürüldü (1460). Bunun üzerine Safevî müridleri Haydar'ı kendilerine reis olarak benimsediler.

Haydar, gücünü denemek ve babasının intikamını Kafkaslar üzerine akınlar yapıp, elde ettiği ganimetleri müridleri arasında paylaştırdı. Bu sayede etrafında sadece müridleri değil aynı zamanda ganimet yoluyla kazanç sağlamaya çalışan kişiler de toplanmaya başladı. Kafkaslardan vergi almakta olan Şirvanşah Ferruh Yesar, Haydar’a karşı, Akkoyunlu hükümdarı Yakup Bey’den yardım istedi. Derbend yakınlarında yapılan savaşta Akkoyunlular, Şeyh Haydar’ı öldürüp (1488) cesedini Tebriz’e getirerek halka teşhir ettiler.

Şah İsmail 1501'de Tebriz’e girerek tahta oturdu. On iki imam Şiiliğini resmi mezhep ilan edip ilk Şii ezanı okuttu.

Safevîlerin, Akkoyunlu Devleti’ni ortadan kaldırmaya çalıştığı sıralarda Akkoyunlulara destek vereceğini söyleyen II.Bayezid, Kızılbaşlı Türkmenlerin İran’a gitmesini engellemeye çalışmıştı. Ancak, Şah İsmail’in muvaffak olması üzerine politikasını değiştirerek onun tahta geçişini tebrik amacıyla elçiler göndermişti. Bununla birlikte, Şah İsmail’in Anadolu topraklarına ilgisi devam etti. 1512’de Nur Ali Halife Rumlu, Kızılbafl Türkmenleri Safevîlere bağlamak amacıyla Anadolu’ya gönderildi. O, Tokat yakınlarında Osmanlı ordusunu hezimete uğrattı. Tokat’ta Şah İsmail adına sikke kestirdi.

1554’de Osmanlıların İran’a yöneldiği haberi üzerine Şah Tahmasb Kanunî Sultan Süleyman’a elçiler göndererek iyi niyetli yaklaşımlarda bulunmuş, mektuplar teati edilmek suretiyle 1555 yılından itibaren Osmanlılarla barış dönemi başlatmıştır.  Şehzâde Bayezid’in İran’a sığınması bu barışı kısmen zedelemişse de, onun Osmanlılara teslimi ve katledilmesinden sonra yeniden eski duruma dönülmüştür.

Üstelik Kızılbaş reisleri arasında da şah’a yakın olmak ve devlet kademelerinde etkinliği arttırmak amacıyla kuvvetli bir rekabet bulunuyordu. Şah İsmail

zamanında tesis edilmiş olan şaha tam bir itaat ile bağlanma anlayıl büyük ölçüde sarsılmıştı. Bu yüzden onun saltanatının ilk yılları iç mücadelelerle merkezî oto-

II. İsmail kısa süren saltanatında kendisine rakip olarak gördüğü kardeşlerini ortadan kaldırttı. Bu sıralarda henüz altı yaşında olan Herat hakimi Abbas Mirza ise onu öldürmeye gelen Ali Kulu Han-ı şamlu’nun tereddüt göstermesi sayesinde ölümden kurtuldu. II. İsmail’in 23 Kasım 1577’de ölümü pek çok açıdan karanlık kalmışsa da gerek saray çevresinde gerekse halk arasında memnuniyetle karşıladı. Bu sıralarda şiraz’da bulunan Muhammed Hüdabende, acele ile Kazvin’e gelerek tahta geçti.

Şah Safi’nin 1642 yılında, otuz bir yaşında iken aniden ölümü üzerine henüz on yaşlarında olan oğlu Muhammed Mirza II. Abbas adıyla tahta geçti. 1648’de Afganistan’a ordu sevk ederek Kandehar ve etrafındaki kaleleri hakimiyeti altına aldı. Babürlülerin karşı saldırıları 1653 yılına kadar devam ettiyse de başarılı olamadılar.

Günlük işlerin yürütüldüğü divanın başkanlığını veziriazam yapardı. Divan’da çok sayıdaki vezirlerden başka bir de vakanüvis bulunurdu. Vakanüvis aynı zamanda şahın münflisi idi. Divan’da veziriazamdan sonra Korçubaş›, Eşik Ağası Başı ve Kullar Ağası Başı gelirdi. Maliye işleri Müstevfî-yi Memalik ünvanı altında bir vezirin uhdesinde idi.

Safevîlerin ilk dönemlerinde hem dini kurumların hem de Adalethane’nin başında Sadr bulunuyordu. Ne zaman tesis edildiği tam olarak belli olmamakla beraber sonraları adalet işleri Divan Begi’nin uhdesine devredildi. Divan Begi, en yüksek mahkeme görevini yürütüyordu. Bu görevin başında çoğunlukla Türk kökenliler bulunmaktaydı.

Eyalet idaresine genellikle “bey”, “han” veya “sultan” rütbesi ile Türkmen kökenli reisler tayin edilirdi. Bazı eyaletler ise şehzadelere tahsis edilirdi. Safevilerin ilk dönemlerinde eyaletlerin idaresini elinde bulunduranlar hangi rütbeye sahip olursa olsun “hâkim” olarak nitelendirilirlerdi. Ancak sonraları en yüksek idarî makamı tanımlamak amacı ile Beylerbeyi unvanı kullanılmaya başlandı.

İlaçların hazırlanmasında geleneksel yöntemler kullanılıyordu. Bu- yutat-ı Hassa’ya bağlı bir de ilaç imalathanesi vardı. Devletin sağlık işlerinden ve tabiplerin faaliyetlerinden sorumlu olan kişi Hekimbaşı idi.

Şirvan ve Gürcistan, 1608 yılında  Safevîlerin hakimiyetine girmiştir. Doğru cevap B’dir.

1639’da Osmanlılarla imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması Osmanlı-İran sınırını geniş ölçüde belirlediği gibi iki ülke arasında uzun süreli bir barış dönemin de başlangıcı olmuştur. Doğru cevap C’dir.

II. Abbas’ın 1666 yılında vefatı üzerine oğlu Safi Mirza, Şah Süleyman adıyla tahta geçmiştir. Doğru cevap E’dir.