ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

İltutmuş’un kendisinden sonra tahta geçmek için başka oğulları bulunmasına rağmen kızı Raziye’yi veliaht yapması şaşkınlık yaratmıştı. Kendisi “Oğullarım gençlik eğlencelerine dalmışlar, hiç birisinde ülkeyi idare edecek yetenek yok, ben öldükten sonra oğullarımdan hiçbirisinin kızım kadar veliahtlığa yaraşmadığı görülecektir” demiştir. Doğru cevap B’dir.

Delhi’de hüküm süren Türk Sultanlıklarının üçüncüsü Balabanlılardır. Balaban, Orta Asya’nın Moğollarca istila edildiği dönemde köle olarak yakalanmış ve Delhi’de İltutmuş’a satılmıştı. Kabiliyeti ve sebatı sayesinde yüksek yerlere geldi. Delhi’de hüküm süren Türk Sultanlıklarının üçüncüsü Balabanlılardır. Balaban, Orta Asya’nın Moğollarca istila edildiği dönemde köle olarak yakalanmış ve Delhi’de İltutmuş’a satılmıştı. Kabiliyeti ve sebatı sayesinde yüksek yerlere geldi. 1266 ile 1290 tarihleri arasında yirmi dört yıl hâkimiyet süren bu hanedan, bir rivayete göre Kıpçakların Uluğ-Borlu kabilesine, başka bir rivayete göre de Orta Asya’nın İlberi Türklerine mensuptu., bir rivayete göre Kıpçakların Uluğ-Borlu kabilesine, başka bir rivayete göre de Orta Asya’nın İlberi Türklerine mensuptu. Doğru cevap C’dir.

Moğol hücumlarından topraklarını koruyan Alâeddin Muhammed hâkimiyetini daha uzaklara yaymaya çalıştı. Çağatay tehlikesinin ortadan kalkması üzerine, o zamana kadar hiçbir sultanın cüret edemediği bir işe, yani Güney Hindistan’ın fethine girişti.

Güneydeki fetihlere devam eden Alâeddin Muhammed’in orduları, Hindistan’ın en zengin köşelerinden birisi olan Pandya bölgesi ele geçirildikten sonra, Seylan adasının hemen karşısına düşen Raesvaran şehrine kadar ilerlediler. Böylece Türkler, tarihlerinde ilk defa Seylan kapılarına kadar ulaşmış oluyordu. Doğru cevap E’dir.

Sultanlık yönetimi daha önce geliştirilmiş İslam Devletlerinin modeli üzerine kuruldu. Bu model dîvân teşkilâtından meydana gelmekteydi. Dört büyük dîvân vardı: 1) Dîvân-ı Vezâret; 2) Dîvân-ı Risâlet; 3) Dîvân-ı İnşâ; 4) Dîvân-ı Arz. Doğru cevap A’dır.

Hindistan’da fil sahibi olmak bir saray imtiyazı idi. Bu sebeple fil-hane hep başkentte tutuldu. Köleler toplumda önemli bir yer tutmakta, özellikle saray ve orduda sayıları önemli miktarlara ulaşmaktaydı. Sivil yönetimin başında vezir bulunurdu ve kendisinin iki vekili vardı: bunlardan müşrif-i memalik genel muhasebe işlerinin başında bulunurken, ikincisi mustavfi-i memalik ise genel müfettiş görevini yürütmekteydi. Âriz-i memalik ise asker kaydetme ve ordunun iaşesi ile ilgilenirdi. Devletin yazışma görevi debir-i hass’ın nezaretinde idi ama haber ve istihbaratın başında ise berid-i memalik vardı. Dini işler genel olarak kadı-i memalik diye bilinen, hükümdarlığın baş hâkimi sadru’s-sudur’un maiyetinde idi. Doğru cevap B’dir.

Delhi Türk Sultanlığı ordusunu oluşturan unsurlar, kaynaklarda açık bir şekilde belirtilmemektedir. Öyle anlaşılıyor ki, sultanlık ordusunun önemli bölümünü eyâlet askerleri oluşturuyordu. Eyâletlerdeki askerlere, “haşem-i etrâf” denilmekteydi. Delhi’de bulunan askerlere ise “haşem-i kalb”, “leşker-i kalb”, “efvâc-ı kalb” veya “haşem-i hazret” adları verilirdi. Bunlardan saray ve hükümdarı korumakla görevli olanlara “haşem-i hâss” veya “hâssa-i hayl” denirdi. Hâssa-i hayl, hükümdarın memlûkleri (bendegân-ı hâss) ve candâr, silâhdâr gibi muhâfız grupları meydana getirmekteydi. Ordu, süvari alayının merkezinde bulunduğu piyade ve fillerden oluşan bir düzene sahipti. Doğru cevap C’dir.

Delhi Türk sultanları devrinde önem verilen işlerden birisi de posta teşkilatıdır. Posta işlerini büyük ölçüde düzenleyerek nizama sokan Alâeddin Kalaç (1296-1316)’tır. Onun zamanından itibaren, bir atın durmadan koşabileceği uzaklıklara konaklar yapılmış ve bu konaklarda her an koşmaya hazır süvariler bulundurmuştur. Atlı postacılara Ulak adının verilmesi kesin bir şekilde Tuğluklar devrinde gerçekleşmiştir. İbn-i Battuta on günde gidilecek bir mesafeyi bu ulakların iki günde gidip geldiğini söyler. Doğru cevap A’dır.

Delhi Türk sultanlıkları Sünniliğe ve Hanefiliğe sıkı sıkıya bağlıydılar. Bu dönemde etkin olan Şii ve Batini hareketlerine karşı Sünni Hanefiliği ve kurumlarını açıktan savunmuşlardır. Doğru cevap E’dir.

Müslüman Türkler, önceleri minare şeklinde kule ve hele de kubbenin hiç bulunmadığı ülkede dünyanın yükseklik bakımından ikinci ve bir binaya dayanmayan minareler arasında birinci minaresini, Kutup Minar’ı inşa ettirmişlerdir.

Kutup Minare Hindistan Türk Sultanlığının zafer anıtıdır. Eserin yapımına 1199’da Kutbeddin Aybek zamanında başlanmış ve İltutmuş zamanında1230 yılında tamamlanmıştır. Tahminen 73 m olan yüksekliği, 12 m çapındaki kaide üzerinde yükselir. 5 şerefesi olan Kutup-Minar kırmızı kum taşı ile ak mermerden inşa edilmiştir. Doğru cevap D’dir.

Hindistan’daki Türk egemenliği ve ülkenin İslamlaşması Gazneliler zamanında olmuştur.
Gazneli Mahmut’un Hindistan’a yaptığı 16 sefer sonucunda, Hindistan’ın kuzey kısmına hâkim olan yerel yönetimler kırılmış, bölgede Türk egemenliği başlamıştır.

Sultan Muizüddin Muhammed 1192 yılında Hintli Racputları Tarain/Tara-orî’de yenerek önemli bir zafer elde etti. Bu zaferle birlikte Delhi ve Ecmir, Muhammed’in eline geçti. Hindistan Türk tarihi bakımından önemli bir dönüm noktası olan bu zaferi, bazı tarihçilerin sonuçları itibariyle Malazgirt zaferine benzetmesi yerindedir.

Gur Sultanı Muizüddin, ordusundaki ünlü kumandanlarından Aybek’i Hindistan’da genel vali ve ordu komutanı olarak bıraktı ve kendisi Gazne’ye döndü. Aybek 1193’de Delhi’yi ele geçirdi. Bu tarihten itibaren de Kuzey Hindistan’da fiilen Delhi Türk Sultanlığı kurulmuş oldu.

Aybek’in ölümünden sonra, Hindistan Türk Sultanlığının dört ana bölüme ayrıldığı görülür.

• Delhi’de Aybek’in oğlu Ârâm Şah
• Badaun bölgesinde Aybek’in damadı İltutmuş
• Yukarı Sind bölgesinde Aybek’in diğer damadı Kabaca
• Bengal’de Kalaçlardan Ali Bey

idaresi vardır.

Aslen Kıpçak Türklerinden olan ve bir müddet köle olarak Türkistan’ın muhtelif bölgelerinde bulunan İltutmuş, bir süre Buhara ve Gazne’de bulunduktan sonra Sultan Muizüddin’in sarayında görev almıştı. 1205 yılında Sultan Muizüddin Muhammed’in de bizzat işttirak ettiği Gakhar seferinde isyancılara büyük bir darbe vurmasıyla Sultan’ın dikkatini çeken İlltutmuş savaştan sonra Sultan tarafından bizzat hilat giydirilerek şereflendirilmiş ve azat edilmişti.

Delhi’de hüküm süren Türk Sultanlıklarının üçüncüsü Balabanlılardır. Balaban, Orta Asya’nın Moğollarca istila edildiği dönemde köle olarak yakalanmış ve Delhi’de İltutmuş’a satılmıştı. Kabiliyeti ve sebatı sayesinde yüksek yerlere geldi. 1266 ile 1290 tarihleri arasında yirmi dört yıl hâkimiyet süren bu hanedan, bir rivayete göre Kıpçakların Uluğ-Borlu kabilesine, başka bir rivayete göre de Orta Asya’nın İlberi Türklerine mensuptu.

Tahta çıktıktan sonra Balaban’ın ilk işi bürokrasiyi düzenlemek oldu. Memurlara disiplin duygusunu aşıladı. Acemi asker kaydı ve Maliye Dairesini (Âriz-i Memalik) yeniden düzenlemek suretiyle merkezî orduyu kuvvetlendirdi. Daha sonra da kendi arkadaflları olan Kırklar’a yönelerek onların nüfuzunu kırdı, karşı koyanları şiddetle cezalandırdı. Balaban mecburi bir saray mevzuatı geliştirdi. Hiç kimsenin kendisine hürmetsizlik etmesine müsaade etmedi. Haberleşme sistemini güçlendirdi ve memurlarının yaptıklarından haberdar olarak onların girişebileceği isyanlardan kendisini korudu. Hâkimiyetini, miras aldığı bölgelere yerleştirdi, barış ve düzenin sürmesi için uygun politikalar güttü. Delhi yakınlarındaki ormanları temizledi ve hırsızları dağıttı. Ancak Hindulara herhangi bir yaptırım uygulamamıştır ki bu Türk devlet geleneğine aykırı bir tutumdur.

Kalaçlar olarak da bilinen Kalcîler/Halcî’ler köken olarak Türk’tüler ancak uzun süredir Afganistan’da yaşadıklarından kısmen Afganlaşmışlardı. Bilinmeyen bir tarihte Türkistan’dan göç ederek bugünkü Afganistan’ın batısına; Ceyhun ile Sind nehirleri arasına yerleşen Kalaçlar Gazneli, Gurlu ve daha sonra bölgede kurulan diğer Türk devletlerinin tebaası olmuşlardı. Yine bu devletlerin Hindistan’a yaptıkları akınlarda yer alan Kalcîler, Delhi Türk Sultanlığının teşekkül ettiği sıralarda, özellikle Sind bölgesinde hatırı sayılır bir güce ulaşmış bulunuyorlardı.

Delhi Sultanları başlangıçta Bağdat Halifeliği’nin hâkimiyetini kabul etmişlerdi. Bu manada ilk resmi berat Halife el-Mustansır tarafından gönderilen bir icazetname ile İltutmuş döneminde, 1229 yılında sağlandı. 1258’de Halifenin Moğollarca öldürülmesi üzerine sultanlar sıkıntıya düştü. Zira son Abbasi halifesi el-Mustasım adına para basılmaya devam etti.

Sultanlık yönetimi daha önce geliştirilmiş İslam Devletlerinin modeli üzerine kuruldu. Bu model dîvân teşkilâtından meydana gelmekteydi. Dört büyük dîvân vardı: 1) Dîvân-ı Vezâret; 2) Dîvân-ı Risâlet; 3) Dîvân-ı İnşa; 4) Dîvân-ı Arz. Divan-ı Umumiye bunlardan birisi değildir.

Hindistan’daki Türk egemenliği ve ülkenin İslamlaşması Gazneliler zamanında olmuştur. Gazneli Mahmut’un Hindistan’a yaptığı 16 sefer sonucunda, Hindistan’ın kuzey kısmına hâkim olan yerel yönetimler kırılmış, bölgede Türk egemenliği başlamıştır.