ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 9

Harezmşahlar ülkesinde adalet ve yargı işleri kadılar tarafından yürütülmekteydi. Kaza hakkı şer’an hükümdara ait olduğu için, kadıların azli ve nasbı da onun tarafından yapılırdı. Devletin şer’i kaza ile mükellef bütün teşkilatı, pâyitahtakti kaza divanı tarafından idare edilir ve bunun başında, doğrudan-doğruya hukümdarın fermanı ile tayin edilen ve akzü’l-kuzat ünvanını taşıyan bir âlim bulunurdu. Hem payitahtın en büyük kadısı, hem de devletin bütün kaza işlerinin amiri bulunan akzü’l-kuzat, kendi mahkemesinde kaza vazifesini gördüğü gibi, bütün memleketteki kadıların tayin, azil ve teftişide onlar tarafından yapılırdı.

II. Giyaseddin Keyhusrev’in, babasının vasiyetine aykırı olarak, tahta çıkması, Harezmlilerin kaderi üzerinde olumsuz bir tesir yaptı: diğer birçok büyük emirler gibi, Kırhan’ın da İzzeddin’e, veliaht olarak, sadakat yemini etmiş olmasını bahane eden Saadettin Köpek’in kışkırtması sonucu Harezmlilerin bu en büyük emiri tevkif edilerek, Zamantu kalesine gönderildi ve pek az sonra orda hastalandığı ve öldüğü haberi yayıldı.

Harezm, Ceyhun (Amuderya) nehrinin döküldüğü Aral gölünün güneyinde ve bu nehrin her iki tarafında uzanan arazinin adıdır.

Harezmşahlar Devleti olarak üzerinde ittifak edilen siyasi teflekkül, XI. yüzyılda Türkler tararından kurulan Harezmşahlar Devletidir. İdare merkezi Gürgenc’tir.

Taştdâr, sultan yemeğe otururken, yemekten kalktığında veya abdest alacağı zaman, elini yüzünü yıkaması için ona leğen, ibrik tutan kimsedir.

Selçukluların genel valisi sıfatı ile Harezm’i 30 yıl idare eden Kutbeddin Muhammed, mükemmel bir idareci ve zeki bir siyaset adamı olarak, adil bir idare kurmuş, halkı hoşnut etmiş ve bilhassa ulema sınıfının sevgisini kazanmıştır.

Kutbeddin ölünce, yerine büyük oğlu Kızıl-Arslan Atsız, Harezmşah olarak tayin olundu

Babası hayatta iken veliaht olan Abu’l-Feth İl-Arslan, onun ölümü üzerine, hızla Harezm’e döndü ve resmen tahta geçerek işleri yoluna koydu. Harezm’de bulunan amcaları İnal-Tigin ile Yusuf’u, ve kardeşleri Hıtay Han ile Süleyman fiah’ı öldürttükten sonra, 22 Ağustos 1156’de, rakipsiz olarak, Harezmşah tahtına oturdu.

Sultan Şah, 1193’te ölümüne kadar, Nişapur’u elde etmek için yaptığı teşebbüslerde başarılı olamamış ve Horasan’ın bu önemli merkezi 1187’de Tökiş’in eline geçmiştir.

Buhara’da hâkimiyet esasen, bu şehrin imamlık, hatiplik gibi yüksek dini görevlerini babadan oğula ırsen intikal eder şekilde deruhte etmiş olan ve resilerine “sadr-ı cihan” denilen Burhan oğulları ailesinde idi

Alâeddin Muhammed’in 1217’de İran’a yaptığı sefer sonucu Irak’ta, Fars Atabeyi Sa’d b. Zengi ve Azerbaycan Atabeyi Özbek mağlup etmiş ve itaat altına almıştır.

Hükümdarın vekili sıfatı ile bütün devlet işlerini idare eden vezir, eğer nizamü’l-mülk lakabını taşıyorsa, hukümdarın yanında oturmak ve beraber yemek yemek gibi imtiyazlara sahipti.

Kırgız bozkırları ile Kızılkum Çölü’nü sağında, Üstyurt düzlüğü ile Karakum Çölü’nü de solunda bırakarak Aral’a doğru akan Ceyhun’un göle doğru yaklaştıkça oluşturduğu yüzlerce kolu sayesinde çöllerin ortasında geniş bir hayat alanıdır. Bu sebeple her zaman bir çekim merkezi olmuştur. Doğru cevap D'dir.

Harezmşahlar Devleti, XI. yüzyılın sonlarında Büyük Selçuklu İmparatorluğu yöneticilerinden Kudbeddin Muhammed b. Anuş-Tigin’in, gelenek icabı, Harezmflâh unvan› ile Harezm valili¤ine tayini ile bafllayan ve o¤lu Ats›z devrinde, onun Selçuklulardan bağımsız hareket etmeye başlamasıyla gelişen süreçte kurulmuş oldu. Doğru cevap B'dir.

Harezmşahlar sülalesinin atası olan Anuş-Tigin Garca (veya Anuştigin Garcaî, Nuştigin), Garcistanlı bir Türk kölesidir ve dönemin tarihçisi Reşidüddin’e göre aslen Oğuzların Beğdili boyuna mensuptur. Doğru cevap D'dir.

Büyük Selçuklu emirlerinden Bilge-Tigin tarafından Garcistan’da satın alınan Anuş-Tigin, zekâ ve dirayeti sayesinde saray hizmetine girmiş ve en önemli saray vazifelerinden biri olan taşddâr’lık mevkiine (Kelime anlamıyla taşdâr,(Farsça) “leğen tutan” demektir. ) kadar yükselmiştir.Doğru cevap C'dir.

Selçuklular adına Harezm’i idare eden ve Harezmşah lakabını taşıyan İlkinci b. Koçkar’ın 1098’de ölümü üzerine, Kutbeddin Muhammed, Harezmşah lakabı ile bu vazifeye tayin edilmiş ve bu tayin Sultan Sancar tarafından da tasdik edilmişti. İlkinci’nin oğlu Tuğrul-tigin Muhammed tarafından Harezm’de çıkarılan isyanı Sancar’ın yardımı ile bastıran ve 1128’de ölümüne kadar bu vazifede kalan Kutbeddin Muhammed, Harezmşahlar sülalesinin gerçek kurucusu sayılmaktadır. Doğru cevap A'dır

Doğru cevap C'dir.

Bu başarılarının ardından mağrur hükümdarın eski lakaplarına ilave olarak, iskender-i sani ve sancar lakaplarını da aldığını görüyoruz ki, bu onun hem
cihangirlik iddiasında bulunduğunu, hem de, kendisini Büyük Selçukluların varisi
ve İslam dünyasının sultanı olarak gördüğü anlamına geliyordu.Doğru cevap D'dir

Cengiz ile dostluk antlaşması yapmak isteyen Alaaddin'in talebi kabul edilmiş ve bunun üzerine bir Moğol Kervanı Harzemşah topraklarına yollanmıştır.Fakat kervan saldırıya uğramış ve tacirler ve kervancılar öldürülmüştür.Bu ik ülkenin savaşa girmesinin en önemli sebebi olmuştur. Doğru cevap D'dir.