ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Mardin Beyi Melik Salih Artukî’nin yardım çağrısı üzerine Akkoyunlular'ın üzerine yürüyen Kara Yusuf, Diyarbekir yakınlarında Akkoyunlu Kara Yülük Osman’ı yendi. Daha sonra Mardin’e giren Kara Yusuf, şehrin hakimi Melik Salih Artukî’yi Musul’a tayin etti. Böylece Artuklu Devleti’ne son verdi (1409). Doğru cevap E'dir.

Üç maddede de Karakoyunlu beyi İskender Bey hakkında verilen bilgilerin hepsi doğrudur. Doğru cevap E'dir.

İskender Bey, Cihan Şah tehlikesini savuşturmayı beklerken oğlu Şah Kubad tarafından öldürüldü. Doğru cevap A'dır.

Cihan Şah Karakoyunlu tahtına oturunca ilk iş olarak Gürcistan seferine çıktı. Tiflis’i zapt etti (1440). Doğru cevap E'dir.

İlk iki maddede Cihan Şah ile ilgili verilen bilgiler doğrudur. Ancak III. ve IV. maddedeki bilgiler doğru değidir. III. ve IV. maddedeki bilgiler İskender Bey'e ait bilgilerdir. Doğru cevap A'dır.

Cihan Şah’ın ölüm haberi Karakoyunlu beyleri tarafından duyulunca Makü’de hapiste bulunan Hasan Ali’yi hapisten çıkararak hükümdar yaptılar. Buna karşılık İskender Bey’in oğlu Hüseyin Ali, hükümdar olmak istediyse de başarılı olamadı. Hasan Ali durumunu kuvvetlendirince Akkoyunlular'ın üzerine yürümeye karar verdi. Merend yakınlarında Uzun Hasan Bey ile yaptığı savaşı kaybedip Horasan’a kaçtı. Ebu Said’den aldığı kuvvetlerle yeniden saldırıya geçtiyse de yine başarılı olamadı (1469). Bu defa Hemedan taraflarına doğru kaçmaya çalıştı. Ancak Akkoyunlular'ın takibi üzerine kendi hayatına son verdi. Bundan sonra Uzun Hasan Bey Kirman ve Bağdat'ı ele geçirerek Karakoyunlu Devleti’ni yıktı. Doğru cevap B'dir.

Karakoyunluları meydana getiren en önemli Türkmen aşiretleri Sa’dlı, Karamanlı, Baharlı, Duharlı, Alpavut, Ayinli, Hacılı, Ağaçeri, Döğer, Bayramlı ve Cakirli idi. Oğuzların hangi boyuna mensup oldukları belli olmamakla birlikte Yıvaların soyundan gelmiş olduklarına dair kuvvetli izler bulunmaktadır. Karakoyunlu hanedanını meydana getiren Türkmenler Moğol istilası sırasında Cengiz Han’ın hücumu üzerine Türe Bey adlı beylerinin idaresinde Türkistan ve Maveraünnehr’deki yurtlarını terk ederek Anadolu’ya gelmişlerdir. Doğru cevap E’dir.

Karakoyunluların ilk beyi Bayram Hoca’dır. O, Sincar Hakimi Pir Muhammed’i öldürerek yerine geçen Hüseyin Bey’in maiyetinde bulunuyordu. Hısn-ı Keyfa hakimi Melik Adil’in etrafında toplanan mahalli emirler Türkmenlerin bölgedeki hakimiyetini ortadan kaldırmak için Hüseyin Bey’i Batman yakınlarında Salat çayı kenarında karşıladılar. Askeri bakımdan üstün olan Türkmenler Melik Adil’in kuvvetlerini ağır bir yenilgiye uğratıp Melik Adil’i de esir aldılar. Bu savaşta Bayram Hoca büyük rol oynamış ve şöhreti daha da artmıştı. Kısa süre sonra Hüseyin Bey’i ortadan kaldırarak Türkmenlerin başına geçti. Doğru cevap B’dir.

1387 yılında Mutaharten, Akkoyunlulara karşı Kara Mehmet’ten yardım istedi. Kara Mehmet, bölgede eskiden beri mücadele halinde olduğu Akkoyunlulara karşı Mutaharten’le birlikte hareket ederek onları mağlup etti. Akkoyunlu beyleri Kadı Burhaneddin’e sığındılar. Bu sıralarda doğuda Timur istilası başlamış, 1386’da önce Irak-ı Acem daha sonra Tebriz Timur’un eline geçmişti. 1387 yılında Anadolu’yu ele geçirmek için hazırlıklara başlayan Timur, Erzurum üzerine yürüyerek şehri ele geçirdi. Doğru cevap C’dir.

Ankara Savaşından sonra, büyük ve tehlikeli bir düşman olarak gördüğü Kara Yusuf’u ortadan kaldırmak isteyen Timur, torunu Miranflahoğlu Ebubekir’i kuvvetli bir orduyla Karakoyunluların üzerine gönderdi. Sib yakınlarında Nehrü’l-Ganem kıyısında yapılan savaşta Kara Yusuf ağır bir yenilgiye uğradı. O savaş meydanından kaçarak Şam’a sığındı. Celayirli Ahmet de kısa süre önce Şam’a gelmiş ve Şam naibi Şeyhü’l-Mahmudî’den kabul görmüştü. Timur bu defa Memlük sultanına baskı yaparak onların öldürülmesini istedi. Memlük Sultanı Ebu’l-Ferec, Timur’un düşmanlığını göze alarak onları öldürmedi. Ancak hapsetti. Şam’da bir yıl kadar zindanda kalan iki sultan yeniden dostluk kurdular. Doğru cevap D’dir.

1413 yılında İsfahan hakimi Mirza İskender’in Azerbaycan’ı ele geçirmek üzere harekete geçtiği haberi gelince, onu karşılamaya çıkan Kara Yusuf, ordusunda salgın hastalık ortaya çıkınca geri dönmek zorunda kaldı. Mirza İskender de harekatını yarıda keserek İsfahan’a döndü. Bu sıralarda Timur’un yerine geçmiş olan oğlu Şahruh, babasının imparatorluğunu yeniden canlandırmak amacıyla Azerbaycan üzerine ordu sevk etmişti. Bu ordu Mirza İskender’in karşı çıkmasıyla başarıya ulaşamadı. Doğru cevap E’dir.

1420 yılında Kara Yusuf’un kendi yerine sultan ilan ettiği oğlu Pir Budak vefat etti. Kara Yusuf derin bir üzüntüye kapılmış halde iken Şahruh’un iki yüz bin kişilik bir orduyla Karakoyunluların üzerine yürüdüğü haberi geldi. Hasta olduğu halde onları karşılamak için yola çıktı. Hazinesindeki bütün altınları ordusuna dağıttı. Öte yandan onun oğullarından hiç biri orduda değildi. Şah Mehmet Bağdat’ta, İskender Kerkük’te, İspend Adilcevaz’da, Cihan Şah Sultaniye’de, Ebu Said ise Erzincan’da bulunuyordu. Kara Yusuf, Ucan yakınlarındaki Sadabad köyüne geldiğinde hastalığı ağırlaştı. Burada konakladığı esnada da vefat etti (1420). Doğru cevap D’dir.

İskender bey, 1427-1428’de Şirvan üzerine seferinden dönüşünde Sultaniye üzerine yürüdü. Şahruh, Irak-› Acem valisi Hoca Yusuf’u mağlup ederek şehri ele geçirdi. Bunun üzerine Şahruh büyük bir ordu ile Karakoyunluların üzerine yürüdü. Karakoyunlular Selmas yakınlarında Şahruh’un ordusunu karşıladılar. İki gün savaşın sonunda Karakoyunlular üstün gelemeyeceklerini anlayıp Van tarafına çekildiler. Şahruh ise güçlükle kazandığı bu zaferden sonra kendilerine bağlı kalmak şartıyla Karakoyunlu topraklarını Kara Yusuf’un oğulları arasında paylaştırdı. Bundan amacı onların arasında rekabet yaratarak devletin zayıflamasını sağlamaktı. Nitekim bu planında başarılı oldu. Doğru cevap B’dir.

Cihan Şah’ın en önemli amacı Timurlu ülkesinde baş gösteren kargaşalıktan istifade ederek Horasan bölgesini ele geçirmekti. Bu amaçla gittikçe yükselmeye başlayan Akkoyunlu tehlikesini göz ardı ederek Horasan bölgesine yöneldi. Damgan, Cürcan, Meflhed ve Niflabur’u işgal ettikten sonra Herat’a yöneldi. Şehri direniş görmeden ele geçirip kendi adına hutbe okuttu. Böylece Timurluların başkentini ele geçirmiş ve Şahruh’un halefi durumuna gelmişti. Doğru cevap B’dir.

458 yılında Cihan Şah, Ebu Said ile anlaşma yaparak Herat’tan çekilmeye karar verdi. Oğullarını vilayetlerine gönderip, kendisi de Tebriz üzerine yürüdü. Hasan Ali, babasının geldiğini duyunca şehirden çıkıp Makü’ye kaçtı. O, kendisini kışkırtan beylerini öldürtmek suretiyle babasının affına uğradı. Fakat bununla kalmayarak Bağdat’ta bulunan kardeşi Pir Budak’ın yanına gitti. Fars ve Irak’ı Arab’ı elinde bulunduran Pir Budak Bey kardeşinin de katılımıyla güçlenip babasına karşı isyan etti. Bunun üzerine Cihan Şah 1465’te Bağdat’ı kuşattı. Şehir bir buçuk yıldan fazla direndiyse de açlık yüzünden teslim olmak zorunda kaldı. Cihan Şah oğlu Pir Budak’ı öldürttü. Hasan Ali’yi ise yeniden Makü kalesine hapsettirdi. Doğru cevap A’dir.

Cihan Şah’ın ölümünden sonra yerine Hasan Ali geçti. Hasan Ali Merend yakınlarında Uzun Hasan Bey ile yaptığı savaşı kaybedip Horasan’a kaçtı. Ebu Said’den aldığı kuvvetlerle yeniden saldırıya geçtiyse de yine başarılı olamadı. Bu defa Hemedan taraflarına doğru kaçmaya çalıştı. Ancak Akkoyunluların takibi üzerine kendi hayatına son verdi. Bundan sonra Uzun Hasan Bey Kirman ve Bağdat’ı ele geçirerek Karakoyunlu Devleti’ni yıktı. Doğru cevap C’dir.

Karakoyunluları meydana getiren en önemli Türkmen aşiretleri Sa’dlı, Karamanlı, Baharlı, Duharlı, Alpavut, Ayinli, Hacılı, Ağaçeri, Döğer, Bayramlı ve Cakirli idi.

Doğu Anadolu bölgesi İlhanlı Hülagü Han zamanında başlıca iki idari kısma ayrılmıştı. Bunlardan birincisi Diyarbakır, Mardin ve Musul’u içine almaktaydı. Diğeri ise Ahlat ve Van çevresi idi.

Karakoyunluların ilk beyi Bayram Hoca’dır.

Celayirli Üveys Bey Azerbaycan’a yönelip 1359’da bölgeyi ele geçirdi.