ORTAÇAĞ VE YENİÇAĞ TÜRK DEVLETLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

Artuklu Beyliği’ne adını veren Artuk Bey Oğuzların Döğer boyundandır. Önce Kutalmışoğlu Süleymanşah’a hizmet eden Artuk Bey, onunla anlaşamayınca Suriye Melik Tutuş’un hizmetine girmiştir. Kutalmışoğlu Süleymanşah ile Tutuş arasında cereyan eden Ayn Seylem Savaşı’nda Tutuş’un tarafını tutarak savaşı Tutuş’un kazanmasını sağladı. Hizmetlerinden dolayı Suriye Meliki Tutuş tarafından Kudüs valiliğine getirildi. 1091’de Artuk Bey ölünce yerine oğulları geçti lakin Kudüs’ün Fatımîlerin eline geçmesi üzerine (1098) Artuk Bey’in oğulları Sökmen ve İl-Gazi burada tutunamadılar. Güneydoğu Anadolu bölgesine gelerek üç kol hâlinde, Artuklu Beyliği’ni kurdular. Artuklular, Hısnıkeyfâ (Hasankeyf), Mardin ve Harput olmak üzere üç kol halinde hüküm sürmüşlerdir.

Danişmendliler Türkiye Selçuklularıyla birlikte Haçlılara karşı mücadele ettiler. Haçlı tehlikesini atlatan Danişmendliler, 1098’den itibaren tekrar Malatya’yı sıkıştırmaya başladılar. Kent üç yıl kuşatma altında tutuldu. Danişmendliler ülkesi 1101 yılında Lombardlardan oluşan büyük bir Haçlı ordusunun istilası ile karşılaştı. Danişmend Gazi derhal I. Kılıç Arslan ile ittifak yaptı. Ardından Haleb Selçuklu Meliki Rıdvan’ın yardımını aldı. Merzifon’a ulaşan Haçlılar Danişmendliler tarafından pusuya düşürüldü ve ağır bir mağlubiyete uğratıldı. Danişmend Gazi, aynı yıl I. Kılıç Arslan ile beraber Ereğli yakınlarındaki bir başka Haçlı kuvvetini imha ederek, Anadolu’nun bir Türk yurdu olarak kalmasında büyük bir hizmette bulunmuştur. Haçlılara karşı kazandığı zaferden sonra Danişmend Gazi yeniden Malatya üzerine yürürken Bohemond’u 100.000 altın karşılığında serbest bırakmıştır. Malatya’yı kuşatan Danişmendli ordusu karşısında Haçlılardan yardım alamayan ve halk tarafından sevilmeyen Gabriel direnemedi. Türkler kenti teslim aldılar. (Eylül 1102) Kaynaklara nazaran Danişmend Gazi kenti imar etmiş, ahaliye aman vererek mülklerini geri iade ettikten başka onlara gıda ve yiyecek dağıtmıştır. Danişmend Gazi 1105 yılında ölmüştür. Yerine on iki oğlu arasından Emir Gazi geçmiştir. Şahsiyeti ve yaptığı hizmetler Türkmenlerin nazarında destanlaşmış ve ölümsüzleşmiştir. Tabiyetindeki Hıristiyan unsurlar da ölümüne son derece üzülmüş ve günlerce matem tutmuşlardır.

Malatya’nın zaptı Danişmendliler için büyük bir başarı olmuş, siyasi ve askeri açıdan Türkiye Selçuklularını gölgede bırakmışlardır. Buna karşılık Selçuklu meliki Arab’ın çabaları sonucu değiştirmedi. Danişmentliler Anadolu’da en güçlü Türk devleti oldu. Danişmendliler’in Anadolu’daki Bizans ve Franklara karşı aldığı başarılı sonuçlar, sahip oldukları siyasi ve askeri üstünlük neticesinde Abbasi halifesi Müsterşid ile Büyük Selçuklu hükümdarı Sencer tarafından Emir Gazi’ye Melik unvanı tevcih edildi. Ancak Emir Gazi merasim yapılamayacak kadar hastaydı ve birkaç gün sonra da öldü (1134). Şüphesiz Emir Gazi Türk ve İslam dünyasının önde gelen simalarından biri olmuştur. O babasından aldığı beyliği bir devlet haline getirmeyi başarmanın ötesinde, Türkiye Selçuklularını himayesine almış, Bizans ve Franklara karşı inatçı bir mücadele vermiştir. Ölümüyle Danişmendliler’de duraklama dönemi başladı.

1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’nun doğusunda kurulan Türkmen beyliklerinden biri de Saltuklular’dır. Beyliğin merkezi Erzurum idi. Bunun dışında Pasinler, İspir, Kars, Oltu, Tercan, Bayburt, Micinkerd, Koçmaz, Artvin kent ve kalelerinde hüküm sürmüştü. Beyliğin kurucusu Ebu’l-Kasım Saltuk’a Sultan Alp Arslan’ın Malazgirt zaferi sonrasında Erzurum ve civarını ikta ettiği görüşü tartışmalı olmakla beraber Ebu’l-Kasım Saltuk’un beyliğin kurucusu olduğu bugün şüphe götürmez bir şekilde açıklığa kavuşturulmuştur.

Sultan Alparslan’ın komutanlarından Dilmaçoğlu Mehmed Bey tarafından kurulan bu mütevazı beylik, 1085-1192 yılları arasında Bitlis, Erzen ve Vestan’da hüküm sürmüş iken, Erzen kolu Moğollar devrine kadar yaşamıştır.

Çaka Beyliği Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinden Anadolu’nun doğusunda kurulanlardan birisi değildir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinden İnal Oğulları Diyarbekir bölgesinde kurulmuştur. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Artukluların kolları Harput, Hısn-ı Keyfa ve Mardin’den oluşur. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

1085 yılında Diyarbekir bölgesinin zabtı Doğu Anadolu’da Türkmen varlığı açısından yeni bir dönüm noktası oldu. Bu dönemde Amid’de İnal Oğulları, Bitlis ve Erzen’de Dilmaç Oğulları, Harput’ta Çubuk Oğulları Beyliği kuruldu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Haçlı seferlerinin yarattığı yeni ortam ve Selçuklularda Tapar-Berkyaruk Mücadelesi Doğu Anadolu’da Mardin ve Hısn-ı Keyfa’da Artuklu, Ahlat’ta da Sökmenliler’in doğuşuna sebebiyet verdi. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Daha Alp Arslan zamanında kurulan Danişmendliler, Saltuklular ve Mengücükler ile beraber bölgenin siyasi oluşumu tamamlandı. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

İlgazi, Antakya hâkimi Roger komutası altındaki Haçlı ordusunu Tellafrin vadisinde büyük bir bozguna uğrattı. Roger bu savaşta öldü (Haziran 1119). İslâm aleminde büyük sevinç yaratan bu zafer neticesinde Halep, Haçlı tehdidinden kurtuldu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Danişmendliler’de daha ilk dönemlerden itibaren para tedavülü görülür. Kendi adına ilk para bastıran beyliğin kurucusu Danişmend Gazi’dir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Saltuklular özellikle 1120’den sonra Gürcüler ile pek çok kez savaşmışlardır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Kutalmış

Fahretddin Behramşah-Mengücükler

Ahlat

İnaloğullarıEyyübiler tarafından ortadan kaldırılmıştır.

İzzeddin Saltuk dönemi beyliğin en parlak dönemidir.