ORTAÇAĞ FELSEFESİ II

Farabi'ye göreGerçeğe ulaşabilmek için

(a) her şeyden önce haz ve şehvet duygusunu yenerek ahlakını düzeltmek,
(b) sağlam bir iradeye sahip olabilmek için zihnî melekelerini geliştirip güçlendirmek,
(c) hırs derecesinde bir isteklesürekli çalışmak,
(d) başlıca meşguliyet alanının ilim olması gerekir

Fârâbî’ye göre “varlık” insan aklının ulaşabildiği en genel kavram olup tanımlanamaz. Çünkü tanım, cins ile fasıldan oluşur; oysa varlığı kuşatan ve onun cinsi
konumunda bulunan daha külli bir kavram bulunmamaktadır. Fârâbî varlığı, en
yetkin olandan yetkinliğin en alt düzeyinde bulunana doğru inen bir sıradüzeni
içinde yorumlar. Buna göre en üstte en mükemmel olan “İlk Sebep” (Tanrı) en altta
ise “ilk madde” (heyûlâ) bulunmaktadır. İlk Sebep’ten sonra filozofun “ikinciler”
(es-sevânî) ve “maddeden ayrık akıllar” (el-ukûlü’l-müfârıka) adını verdiği, ayrıca
ruhanîler ve melekler mertebesinde gördüğü akıllar gelir ki sayıları dokuz gökküresinin (felek) sayısına denk düşer

Zorunlu varlık var olması
ve varlığını devam ettirmesi
için hiçbir sebebe muhtaç
olmayandır. Bir an için onun
var olmadığı varsayılacak
olsa bu durum mantıkî
imkânsızlığa yol açar; yani
onun yokluğu düşünülemez.
Özü gereği (bizâtihî) var olan
ve yokluğu düşünülemeyen bu
varlık Tanrı’dır

Her ilimler tasnifi, o sınıflandırmayı yapan düşünürün ilim ve yöntem anlayışının yanı sıra onun dünya görüşünü de yansıtır. Fârâbî Mutluluğun Kazanılması
(Tahsîlü’s-sa’âde), Mutluluk Yoluna Yöneltme (et-Tenbîh alâ sebîli’s-sa’âde) ve Mantığa Başlangıç (et-Tavtı’e) adlı eserlerinde de kısa bazı sınıflandırmalar ortaya koymuşsa da bu amaçla kaleme aldığı İlimlerin Sayımı (İhsâ’ü’l-ulûm) adlı eserinde
kendi dönemindeki ilimleri sınıflandırarak her birinin tanımı, teorik ve pratik açıdan değeri ile eğitim-öğretimdeki önemini belirtmiştir.

Uyku ve Rüyanın Mahiyeti Üzerine, Kindî'nin eseridir. Doğru cevap C'dir.

En üstte en mükemmel olan “İlk Sebep” (Tanrı) en altta ise “ilk madde” (heyûlâ) bulunmaktadır. Doğru cevap B'dir. 

Zorunlu varlık var olması ve varlığını devam ettirmesi için hiçbir sebebe muhtaç olmayandır. Doğru cevap E'dir. 

Fârâbî dinî geleneğin dışına çıkarak Tanrı-varlık ilişkisini “sudûr yahut kozmik akıllar teorisi”yle yorumlamıştır. Doğru cevap D'dir. 

Biyoloji, Fârâbî'nin ilim sınıflandırmalarından biri değildir. Doğru cevap A'dır.

Metafizik, felsefi ilimler faslına dahildir. Doğru cevap D'dir.

Musiki Fârâbî’nin “beş sanat”ından biri değildir. Doğru cevap D'dir.

Filozofun “kazanılmış akıl” (el-aklü’l-müstefâd) dediği üçüncü aşama insanın ulaşabileceği en yüksek düzeydir. Duyu algılarıyla hiçbir ilişkisi bulunmayan kazanılmış akıl, sezgi ve ilhama açık olduğu için artık faal akılla ilişki kurmaya (ittisâl) hazır durumdadır. Doğru cevap C'dir. 

Değişmeyen devlet, Fârâbî’nin erdemsiz devlet saydıklarından biri değildir.

Psikolojik akıllar teorisi
Aristoteles’in güç-fiil ayrımına
dayanır. Ona göre güç
halindeki bir şey kendiliğinden
fiil alanına çıkamayacağı için
insan nefsinin bir gücü olan
edilgin akıl da kendiliğinden
soyutlama yapamaz ve bilgi
üretemez. Dolayısıyla onu güç
halinden fiil alanına çıkaran
sürekli fiil halindeki bir etken
bulunmalıdır. Aristoteles’e
göre, güç halindeki insan
aklına dışarıdan etki eden ve
daima aktif durumda bulunan,
etkin yahut aktif akıldır.

Erdemli bir hayatın ancak ideal bir toplumda gerçekleşeceği düşüncesini benimseyen Fârâbî, öncelikle insan topluluklarının bir arada yaşama ve adına devlet
dedikleri en üst düzeyde örgütlenme fikrine nasıl ulaşmış olabilecekleri sorununu
irdeler. Ona göre (a) insanlar genel varlık planındaki düzenden esinlenerek kendi
aralarında da böyle bir düzen kurmayı düşünmüş olabilirler ki bu “ontolojik teori”
şeklinde adlandırılabilir. (b) İnsanoğlu kendi varlık yapısında kalp, beyin ve çeşitli
işlevleri yerine getiren iç ve dış organların koordineli bir şekilde çalışmasından
hareketle düzenli bir toplum yapısı ve devlet olarak örgütlenme fikrine ulaşmış
olabilir. Fârabî’nin bu yaklaşımına “biyo-organik teori” denilebilir.

Zorunsuz varlık sebepli,
yani varlığını bir başkasından
alan varlık olup yok sayılması,
mantık bakımından herhangi
bir çıkmaza yol açmaz. Çünkü
o, bir sebebe bağlı olarak
varlık kazanmıştır; yani hem
var hem de yok olabilir. Şu
halde Tanrı’dan başka bütün
varlıklar zorunsuz varlıklar
kategorisine girmektedir.

Bütün bu özelliklerin bir tek insanda toplamasının çok zor olduğunun farkında olduğunu belirten filozof, devlet başkanında hiç değilse şu altı niteliğin bulunması gerektiği görüşündedir: Bilge olmalı, öncekilerin koyduğu kanunları ve töreyi bilmeli, öncekilerin gündemine girmemiş olan yeni durumlara ilişkin olarak
gelenekten kopmadan hüküm çıkaracak yetenek ve birikime sahip olmalı, öncekiler tarafından hakkında kanun konulmamış yeni meselelerin çözümüne yönelik
hüküm koyacak donanıma sahip bulunmalı, toplumda düzeni sağlayacak şekilde
kanunları insanlara anlatıp kabul ettirecek bir önderlik ve ikna gücü olmalı, savaşı
yönetecek ve yürütecek şekilde sağlıklı bir fiziki yapıda olmalı.

Fârâbî’nin mantık alanındaki başarısı öncelikle Aristoteles’in Organon’ u üzerine yaptığı çalışmalarda orta çıkar. Filozof, Organon ’un her bölümünün özet,
şerh ve tefsirini yapmakla kalmamış, aynı zamanda önceki mantıkçıların gözden
kaçırdığı birçok problemi çözüme kavuşturmuş ve mantığın bütün bölümlerine
ilişkin bağımsız eserler kaleme almıştır

İslam dünyasında Kindî’nin çalışmalarıyla başlayan felsefi düşünceyi problemleri, yöntemi ve terminolojisi ile bir sistem haline getiren ünlü Türk filozofu Fârâbî’dir. Bu bağlamda doğru seçenek A seçeneğidir.

Mutluluğun Kazanılması (Tahsîlü’s-sa’ade) adlı eserinde yetkin bir filozofun niteliklerini dile getiren Farabi, şu ifadelerde o adeta kendisini anlatır: “ Öğrenim sırasında karşılaştığı güçlüklere katlanmalı, üstün bir zekâ ve kavrayış sahibi, doğruluğu ve doğruları, adaleti ve âdil olanları seven onurlu bir şahsiyet olmalı; altın, gümüş ve benzeri şeylere değer vermemeli, yeme içme konusunda aç gözlü ve nefsanî arzularına düşkün olmamalı, doğruya ulaşmak için azim ve iradesi güçlü bulunmalıdır.” Bu bağlamda doğru yanıt C seçeneğidir.