ORTAÇAĞ FELSEFESİ II

Artarak devam eden verimli çalışmaların ürünü olan eserlerin sığmaması
üzerine sürekli genişletilen Hizânetü’l-hikme, nihayet halife Me’mûn (809-833)
döneminde Beytülhikme (Felsefe Evi) adıyla anılan bağımsız bir kuruma dönüştürülür (830). Bu merkeze kitap temin etmek üzere büyük harcamalar yapılarak
o devrin değişik ilim ve kültür merkezlerine özel heyetler gönderilmesi yanında,
hükümdarlar seviyesinde yazışmaların yapıldığı da kaynaklarda belirtilmektedir.
Bütün bu çalışmalar için yapılan harcamalar ve sarf edilen emekler, kısa sürede
bereketli ürünler vermiş; Antik ve Helenistik dönemin felsefe birikimi daha çok
Yunanca ve Süryaniceden hareketle Arapçaya aktarılmış ve İslam dünyasının ilk
filozofu olan Kindî de bu kadro içinde yetişmiştir. Beş yüz yılı aşkın bir süre boyunca feyizli bir kaynak olma işlevini koruyan bu önemli ilim ve kültür merkezi
1258’de Moğol istilâsında yakılıp yıkılmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

VIII. yüzyıldan itibaren üç asır boyunca ilim ve düşünce ürünlerinin Grekçe,
Süryanice, Farsça ve Sanskritçeden Arapçaya kazandırılmasını sağlayan tercüme
faaliyetinin kurumsallaştığı Beytülhikme kadrosunda yer alan ilk İslam filozofu
Kindî ile başlayan felsefe hareketi XIII. yüzyıla kadar devam etmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

VIII. yüzyıldan itibaren üç asır boyunca ilim ve düşünce ürünlerinin Grekçe,
Süryanice, Farsça ve Sanskritçeden Arapçaya kazandırılmasını sağlayan tercüme
faaliyetinin kurumsallaştığı Beytülhikme kadrosunda yer alan ilk İslam filozofu
Kindî ile başlayan felsefe hareketi XIII. yüzyıla kadar devam etmiş, bu süre zarfında İbnü’r-Râvendî’nin temsil ettiği Dehriyye; Cabir ibn Hayyân ile Ebû Bekir
Zekeriyyâ Râzî’nin sistemleştirdiği Tabîiyye; Kindî, Farâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd
gibi ünlü filozoflarca temsil edilen Meşşâiyye; X. yüzyılda düşüncelerini ansiklopedik mahiyetteki Resâil ’de ortaya koyan İhvân-ı Safâ; Şihabüddin Sühreverdî’nin
kurduğu İşrâkıyye gibi ekoller ortaya çıkmış, ayrıca bu ekollerden hiçbirine mensup olmayan bağımsız düşünür ve bilim adamları yetişmiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

VIII. yüzyıldan itibaren üç asır boyunca ilim ve düşünce ürünlerinin Grekçe,
Süryanice, Farsça ve Sanskritçeden Arapçaya kazandırılmasını sağlayan tercüme
faaliyetinin kurumsallaştığı Beytülhikme kadrosunda yer alan ilk İslam filozofu
Kindî ile başlayan felsefe hareketi XIII. yüzyıla kadar devam etmiş, bu süre zarfında İbnü’r-Râvendî’nin temsil ettiği Dehriyye; Cabir ibn Hayyân ile Ebû Bekir
Zekeriyyâ Râzî’nin sistemleştirdiği Tabîiyye; Kindî, Farâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd
gibi ünlü filozoflarca temsil edilen Meşşâiyye; X. yüzyılda düşüncelerini ansiklopedik mahiyetteki Resâil ’de ortaya koyan İhvân-ı Safâ; Şihabüddin Sühreverdî’nin
kurduğu İşrâkıyye gibi ekoller ortaya çıkmış, ayrıca bu ekollerden hiçbirine mensup olmayan bağımsız düşünür ve bilim adamları yetişmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ki-tâbü’t-Tâc
ve ez-Zümürrüd adlı eserlerinde âlemin ezelî olduğunu ve onun ötesinde manevi
de olsa hiçbir varlığın bulunmadığını savunan İbnü’r-Râvendî, insanın akıldan
başka bir kılavuza ihtiyacı olmadığı iddiasıyla peygamberlik, mucize, din ve ibadetlerin anlamsız gereksiz olduğunu iler sürmüştür. Doğru cevap E seçeneğidir.

İslam düşünce ve bilim tarihinde
kimyanın kurucusu olarak tanınan Câbir b. Hayyân , âlemin sırlarını anlamanın
yolunun kimyasal analizlerden geçtiğini ileri sürmüş; bu sırların kötüye kullanılabileceği kaygısıyla da düşünceleri gizemli ve mistik bir dille ifade etmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tabiatçı felsefenin diğer temsilcisi olan Ebû Bekir Râzî
ise İslam dünyasında yetişen en önemli tabip ve kimyacıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Tabiatçı felsefenin diğer temsilcisi olan Ebû Bekir Râzî
ise İslam dünyasında yetişen en önemli tabip ve kimyacıdır. Âlemin var oluşunu
“beş ezelî ilke” (el-kudemâü’l -hamse) adını verdiği yaratıcı (Tanrı), nefis (ruh),
heyûlâ (madde), hâlâ (mekân) ve dehr (zaman) kavramlarıyla açıklayan Râzî, akıl
gücü ve adalet duygusu sayesinde iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin, faydalı-zararlı ayırımını yapabilecek donanımda ve eşit konumda yaratılan insanların bir
peygamberin rehberliğine ihtiyaç duymayacağını ileri sürerek din kurumunu gereksiz ve anlamsız bulmakta, ayrıca birçok çatışma ve savaşın nedeni olarak dini
göstermektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İslam düşünce tarihinde en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe
ekulü Aristocu geleneği sürdüren Meşşâiyye’dir. Doğru cevap D seçeneğidir.

XII. yüzyılın sonlarına doğru Şehâbeddin Sühreverdî tarafından kurulan İşrâkiyye
ekolü mantıki kanıtlama ve akıl yürütmenin gerçek bilgiye ulaştıramayacağı,
hakikatin ancak mistik tecrübe yöntemiyle bilineceğini ileri sürmüştür. Aristocu Meşşâilere karşı Eflâtuncu bir sistem geliştiren Sühreverdî, İbn Sînâ ve İbn
Tufeyl’in eserlerinden büyük ölçüde yararlanmıştır. Ayrıca hermetik ve gnostik
geleneklerden de beslendiği açıkça görülen düşünür, Hikmetü’l-İşrâk adlı eserinde
uzun süre uğraştığı bilgi sorununu ancak rüyasında Aristo’nun “çözümü nesneler
dünyasında değil kendi öznel dünyasında araması ve özüne dönmesi gerektiği”ne
dair tavsiyesi sayesinde çözdüğünü anlatır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir ilim ve düşünce hareketi olarak kelâmın ortaya çıkışında İslam’ın kendi yapısından ve İslam toplumunun karşılaştığı dinî, siyasi ve toplumsal problemlere dayalı iç sebeplerin yanı sıra başka din, düşünce kültürlerle karşılaşmasıyla ilgili dış sebeplerin etkisi söz konusudur

Kelamcıların tartıştıkları önemli konulardan biri olan “büyük günah” veya “iman-amel ilişkisi” konusuna yaklaşımlarıyla Hâricîler ve Mürcie iki aşırı uçta yer alırken, Mu’tezile ve Ehl-i Sünnet probleme daha ılımlı ve dengeli yaklaşmışlardır.

Asıl amaçları İslam inançlarını akli temellere ve açıklamalara kavuşturmak olan kelamcılar bilgi sorununa özel bir önem vermişlerdir.

Cebriyye Allah’ın mutlak ilim, irade ve yaratıcı kudretiyle çizdiği kader planı karşısında insanın hiçbir irade ve gücünün olamayacağını ileri sürmüştür.

İbnü’l-Arabî’nin vahdet-i vücûd ve tecellî nazariyesi etrafında ördüğü sistemi, ortaya atıldığı andan itibaren büyük yankılar uyandırmış, en çok eleştirilen nazariyelerin başında yer almış ve sonraki dönemlerde gerek tasavvuf çevreleri gerekse edebiyat ve sanat muhitleri üzerinde çok önemli etkiler meydana getirmiştir.

Hizânetü’l-hikme Abbasî halifesi Mansûr döneminde oluşturulmuştur.

Meşşâiyye Kindî, Farâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd gibi ünlü filozoflarca temsil edilmiştir.

VIII. yüzyıldan itibaren daha çok eski İran kültürüne bağlı olup Maniheist inançları yaşatmak isteyen entelektüeller ile Brahmanizm’den etkilenerek peygamberlik ve din kurumunu reddeden çevrelerde taraftar bulan dehrî felsefeye ilgi duyan tabipler ve bilginler de olmuştur.

Âlemin var oluşunu “beş ezelî ilke” (el-kudemâü’l -hamse) adını verdiği yaratıcı (Tanrı), nefis (ruh), heyûlâ (madde), hâlâ (mekân) ve dehr (zaman) kavramlarıyla açıklamaya çalışmıştır.

İslam düşünce tarihinde en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe ekolü Aristocu geleneği sürdüren Meşşâiyye’dir.

İhvân Aristo mantığını önemsemiş kozmolojide sudûrcu, tabiat felsefesinde Aristocu, ahlakta mistik geleneği izleyen eklektik bir sistem kurmuştur.