ORTAÇAĞ FELSEFESİ II

Abbasî halifesi Hârûnürreşîd (786-809) döneminde gerçekleşmiştir.

Etki ve sonuçları bakımından toplumsal bir nitelik taşıdığı için İslam’ın büyük günah saydığı fiiller şunlardır: 1. Şirk/Allahâ ortak koşmak, 2. Sihir ve büyü yapmak, 3. Yetim malı yemek, 4. Haksız yere insan öldürmek, 5. Zulüm/haksızlık / adâletsizlik yapmak, 6. Faiz yemek, 7. Anne ve babaya karşı gelmek, 8. Savaştan kaçmak, 9. İffetli/namuslu kadına iftira atmak, 10. Zina yapmak.

Dinî ve ahlaki hayatta ortaya çıkan gevşeme ve yozlaşma, bazı insanların tepkisini çekmeye başladı. Bu insanlar olup bitenler karşısında yanlış giden şeylerin bir parçası olmamak ve kendilerini kurtarmak düşüncesiyle köşelerine ve uzlete çekilmeyi tercih ettiler. Bu tercih giderek daha çok taraftar bularak bir ahlak ve zühd hareketine dönüştü.

Bu tercih giderek daha çok taraftar bularak bir ahlak ve zühd hareketine dönüştü. Zâhid, âbid ve nâsik gibi unvanlarla anılan bu kişiler İslam’ın kuru tartışma ve çekişmeler için değil, içtenlikle ve heyecanla yaşanacak ilkeleriyle insanları her türlü kötülük ve kabalıktan arındırmak için geldiğini savunuyorlardı.

Bir yandan fetihler neticesinde yeni karşılaşılan Helen, İran, Hint ve daha başka yabancı kültürlere karşı bireylerde uyanan doğal ilgi ve merakın giderilebilmesi, diğer yandan da İslam’ın bunlardan üstün olduğu fikri ile siyasi egemenliğin pekiştirilmesi bakımından bu kültürlerin çok iyi bilinmesi gerekiyordu. Bunu sağlayacak en kestirme yol ise sözkonusu kültürlere ait kitapların Arapça’ya aktarılmasından geçiyordu.

İslam düşüncesinin Grek felsefe ekolleri arasından ilk tanıştığı ekol ve akımlar Yeni Eflâtunculuk, Yeni Pisagorculuk ve Hermetik din felsefesi olmuştur.

Âlemin ezelî olduğunu, dolayısıyla bir yaratıcısının bulunmadığını ileri süren dehriyye, adını “başlangıcı ve sonu olmayan zaman” anlamındaki “dehr” kelimesinden alan materyalist ve ateist bir felsefe ekolüdür. Nitekim “dehr” kelimesi “Dediler ki hayat ancak yaşadığımızdan ibarettir. Ölürüz ve yaşarız, bizi ancak zaman (dehr) helâk eder” (Câsiye 45/24) mealindeki ayette de buradaki terim anlamıyla geçmektedir.

İslam düşünce tarihinde görülen felsefe ekollerinden biri de tabîiyye/tabiatçı felsefedir. Deist bir yaklaşımı esas alan tabiatçı ekol, yaratıcı kudret olarak Tanrı’nın varlığını kabul ettiği halde peygamberlik ve din kurumunu reddeder.

İslam düşünce tarihinde en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe ekulü Aristocu geleneği sürdüren Meşşâiyye’dir.

XII. yüzyılın sonlarına doğru Şehâbeddin Sühreverdî tarafından kurulan İşrâkiyye ekolü mantıki kanıtlama ve akıl yürütmenin gerçek bilgiye ulaştıramayacağı, hakikatin ancak mistik tecrübe yöntemiyle bilineceğini ileri sürmüştür.

Kelâm: İslam dininin inanç
ilkelerini sistemli ve rasyonel
bir şekilde temellendirme,
yabancı kültürlerin etkisiyle
ortaya çıkan ve toplum
hayatında olumsuzluklara
yol açma tehlikesi barındıran
bidatları etkisiz kılma,
İslam’a yöneltilen eleştirileri
cevaplandırma işlevini
üstlenen bir düşünce
hareketidir.

Etki ve sonuçları bakımından
toplumsal bir nitelik taşıdığı
için İslam’ın büyük günah
saydığı fiiller şunlardır:
1. Şirk/Allahâ ortak koşmak,
2. Sihir ve büyü yapmak,
3. Yetim malı yemek,
4. Haksız yere insan
öldürmek,
5. Zulüm/haksızlık /
adâletsizlik yapmak,
6. Faiz yemek,
7. Anne ve babaya karşı
gelmek,
8. Savaştan kaçmak,
9. İffetli/namuslu kadına
iftira atmak,
10. Zina yapmak.

Âlemin ezelî olduğunu, dolayısıyla bir yaratıcısının bulunmadığını ileri süren
dehriyye, adını “başlangıcı ve sonu olmayan zaman” anlamındaki “dehr” kelimesinden alan materyalist ve ateist bir felsefe ekolüdür.

İslam düşünce tarihinde görülen felsefe ekollerinden biri de tabîiyye/tabiatçı felsefedir. Deist bir yaklaşımı esas alan tabiatçı ekol, yaratıcı kudret olarak Tanrı’nın varlığını kabul ettiği halde peygamberlik ve din kurumunu reddeder.

İslam düşünce tarihinde en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe
ekulü Aristocu geleneği sürdüren Meşşâiyye’dir.

XII. yüzyılın sonlarına doğru Şehâbeddin Sühreverdî tarafından kurulan İşrâkiyye
ekolü mantıki kanıtlama ve akıl yürütmenin gerçek bilgiye ulaştıramayacağı,
hakikatin ancak mistik tecrübe yöntemiyle bilineceğini ileri sürmüştür. Aristocu Meşşâilere karşı Eflâtuncu bir sistem geliştiren Sühreverdî, İbn Sînâ ve İbn
Tufeyl’in eserlerinden büyük ölçüde yararlanmıştır.

İslam düşünce tarihinde en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe
ekulü Aristocu geleneği sürdüren Meşşâiyye’dir. Kindî, Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn
Rüşd gibi çok tanınan filozofların temsil ettiği ekoldür.

İslam düşünce tarihinde bir gelenek kurma imkanını bulamayan tabiatçı felsefenin biri Câbir b. Hayyân diğeri Ebû Bekir Râzî olmak üzere iki temsilcisi literatürde kendilerine yer bulmuşlardır.

X. yüzyılın ortalarında Basra merkezli gizli ve siyasi bir örgüt şeklinde yapılanan İhvânı-Safâ’nın (Temizlik Kardeşleri) kimlerden oluştuğu ve gerçek amaçlarının ne olduğu bilinmemektedir. Ancak geride bıraktıkları metinlerde bu grubun
Bâtınî-İsmâilî eğilimler taşıdığını gösteren ipuçları bulunmaktadır.

Artarak devam eden
verimli çalışmalar, halife Me’mûn döneminde
Beytülhikme’nin kurulmasıyla daha sistemli
hale gelmiş, yapılan harcamalar ile sarf edilen
emekler, kısa sürede bereketli ürünlerini vermiş,
İslam dünyasının ilk filozofu olan Kindî de bu
kadro içinde yetişmiştir.