ORTAÇAĞ FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 6

Eş’arî kelâmcısı olan Fahreddin Râzî (ö.1209), temel amaçların­dan biri İslam inanç ilkelerine aykırı görülen telakkilere ve bu arada felsefeye daima olumsuz yaklaşıp reddeden geleneksel kelâmcı tavrın dışına çıkar. Önceki kelâmcıların yaptığı gibi felsefeyi sadece eleştirip reddetmek yerine, ortak prob­lemlere ilişkin olarak çeşitli kelâm ve felsefe okullarınca ortaya konulan çözümler karşısında seçici/eklektik bir yaklaşımla tercihler yapacağını ve bu arada kendi görüşlerini ortaya koymaktan da geri durmayacağını açıkça ifade eder.

Kelâm ile felsefeyi yöntem, terminoloji ve problemleri bakımından iç içe bir arada ele alarak bu iki akımın kaynaşmasını sağlayan Râzî, bununla da kal­mayarak Gazzâlî’nin genel geçer bir yöntem olarak meşruiyet kazandırdığı man­tık disiplinini bağımsız bir ilim konumuna oturmuştur.

Eflâtuncu, Maniheist, Hermetik ve gnostik karakterli bilim, felsefe ve kültürlerin sentezini içeren Resâ’ilü İhvâni’s-Safâ adlı ansiklopedik eser de İbnü’l-Arabî en önemli kaynağı durumundadır.

Fatih Sultan Mehmed’in kelâmcı ve sûfîler ile felsefeci­lerin görüşlerinin karşılaştırılması yönündeki talebi üzerine Molla Abdurrahman Câmî’nin genellikle sûfîler lehine değerlendirmeler içeren ed-Dürretü’l-fâhire adlı eseri ve bu eser üzerine birçok şerh yazılmış olmasıdır.

Osmanlı medrese­leri ve müfredatı üzerine yapılan araştırmalara bakıldığında Akâidü’n-Nesefî, el-Akâidü’l-Adûdiyye, el-Mevâkıf fi’l-kelâm, el-Makâsıd, Hidâyetu’l-hikme ve Hikmetü’l-ayn adlı eserler ile bunların bazı şerh ve haşiyelerinin akaid, kelâm ve hikmet adı altında verilen derslerin vazgeçilmez metinleri olduğu görülmekte­dir.

İbnü’l-Arabî’nin üvey oğlu ve aynı zamanda öğrencisi Sadreddin Konevî’dir.

Dâvûd-i Kayserî, İbnü’l-Arabî’nin Fusûsü’l-hikem adlı eserine şerh yazmıştır.

Resâ’ilü İhvâni’s-Safâ adlı ansiklopedik eser de İbnü’l-Arabî en önemli kaynağı durumundadır.

Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin tasavvufu kelâm ve felsefe ile birlikte adeta aynı pota­da eritip yeni bir kalıba dökerek oluşturduğu “vahdet-i vücut/varlığın birliği” öğreti­sine dayalı teosofidir.

Keşif ve ilhama dayandığı için felsefeden, iç arınmanın çok ötesine geçip kendine özgü bir varlık yorumu oluşturma amacına yöneldiği için de tasavvuftan farklılaşan bu yeni düşünce akımının en büyük temsilcisi İbnü’l-Arabî’dir.

Sayıları yetmişi bulan şerh ve haşiyelerin en fazla dikkat çekmiş olanı ünlü Eş’arî kelâmcısı Saded­din Taftazânî’nin yazdığı Şerhü’l-Akâid’dir.

Adudüddin Îcî’nin, Fahreddin Râzî çizgisini izleyerek kaleme aldığı el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm, başta Osmanlı medreseleri olmak üzere bütün İslam dünyasın­da yüzyıllar boyu ders kitabı olarak okutulmuş ve bazı İslam ülkelerinde hâlâ okutulmaktadır.

Taşköprülü-zâde -  Miftâhu’s-sa’âde

Gazzâlî -  İhyâu ulûmi’d-dîn

İbn Sînâ -  Aksâmu’l-ulûmi’l-akliyye

Necmeddin Kâtibî - Hikmetü’l-ayn

İbnü’l-Arabî’nin Fusûsü’l-hikem

Fahreddin Râzî  - el-Mebâhisü’l-meşrıkiyye

Gazzâlî

Fahreddin Râzî-İbnü’l-Arabî

Tasavvuf, sûfî filozof Ebû Bekir Râzî eliyle teosofiye dönüşmüştür.

Varlığın Birliği

Tehâfüt’üt-tehâfüt

el-Mebâhisü’l-meşrıkiyye / el-Muhassal

Miftâhu’s-sa’âde

Necmeddin Kâtîbî

Esîrüddin Ebherî / Necmeddin Kâtibî

Molla Abdurrahman Câmî

Cüveynî