ORTAÇAĞ FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 11

Bitkiden başlayıp insana doğru yükselen canlı türleri arasındaki sıradüzeninde en aşağıda yer alan bitkisel nefis, bitkilerin sahip olduğu beslenme, büyüme ve üremenin; ikinci düzeyi teşkil eden hayvani nefis anılan özellik ve fiiller birlikte hayvanlarda görülen duyu idraki ve buna bağlı hareketin ilkesidir. En üst düzeyi
oluşturan insan nefsi ise bitkisel ve hayvani nefisten kaynaklanan bütün güç ve fiillerle birlikte insana özgü akıl idraki, düşünme ve iradeli fiillerin ilkesidir. Yani hayvani nefis bitkisel nefsin, insani nefis ise hem bitkisel hem de hayvani nefsin güçlerini içeren bir yetkinlik durumunu ifade etmektedir. Fakat bu hiçbir şekilde insanın bitkisel, hayvani ve insani olmak üzere üç ayrı nefse sahip olduğu anlamına gelmemekte; Aristoteles ve Fârâbî ile birlikte İbn Sînâ, Platon’dan farklı olarak her bir bedenin bir tek nefsi bulunduğunu savunmaktadır. (Alper, 2008: 80-81).

Bitkiden başlayıp insana doğru yükselen canlı türleri arasındaki sıradüzeninde
en aşağıda yer alan bitkisel nefis, bitkilerin sahip olduğu beslenme, büyüme ve
üremenin; ikinci düzeyi teşkil eden hayvani nefis anılan özellik ve fiiller birlikte
hayvanlarda görülen duyu idraki ve buna bağlı hareketin ilkesidir. En üst düzeyi
oluşturan insan nefsi ise bitkisel ve hayvani nefisten kaynaklanan bütün güç ve
fiillerle birlikte insana özgü akıl idraki, düşünme ve iradeli fiillerin ilkesidir. Yani
hayvani nefis bitkisel nefsin, insani nefis ise hem bitkisel hem de hayvani nefsin
güçlerini içeren bir yetkinlik durumunu ifade etmektedir. Fakat bu hiçbir şekilde
insanın bitkisel, hayvani ve insani olmak üzere üç ayrı nefse sahip olduğu anlamına gelmemekte; Aristoteles ve Fârâbî ile birlikte İbn Sînâ, Platon’dan farklı olarakher bir bedenin bir tek nefsi bulunduğunu savunmaktadır. (Alper, 2008: 80-81).

İdrak gücü kapsamında beşi dış, beşi de iç olmak üzere toplam on ayrı
duyu yetisi bulunur.

Filozofa göre düşünme bir zaman sürecinde gerçekleşirken, sezgi bilginin âdeta zamansız olarak bir anda kazanılması durumudur. Bununla birlikte sezgi insanın iradesi dışında gerçekleştiği halde düşünce daima iradeli bir faaliyettir.

İşaretler ve Tembihler, İbn Sînâ’nın eserlerinden biridir. Doğru cevap A'dır.

“Felsefe” ve “hikmet”i eş anlamlı terimler olarak kullanan İbn Sînâ’ya göre en genel anlamıyla felsefe “insanın, eşyanın yahut bütün var olanların hakikatine vâkıf olmak suretiyle yetkinleşmesi”dir. Doğru cevap B'dir. 

Filozofun nelik-varlık ayırımını “zorunlu varlık” (el-vâcibü’l-vücûd) bağlamında değil, sadece “zorunsuz varlık” (el-mümkinü’l-vücûd) kategorisine giren varlıklar açısından gündeme getirdiği belirtilmelidir. O, Tanrı dışındaki bütün varlıkların dış dünyadaki mevcudiyetlerini ifade eden “varlık”larının yanı sıra bir de “mahiyet” adı verilen bir kavramsal gerçekliklerinin bulunduğunu ileri sürer; yani nelik-varlık ayırımı sadece değişime uğrayan şeyleri değil, Tanrı dışındaki bütün varlıkları içermektedir. Doğru cevap E'dir.

İbn Sînâ’ya göre varlık (vücûd), kendisi dışında bir başka terim ve kavramla açıklanamayacak derecede yalın, ancak diğer her şeyin açıklanmasında hareket noktası olan ve anlamı ilk hamlede zihinde canlanan bir kavramdır. 

İbn Sînâ'ya göre tikel varlıklar tanımlanamaz, yalnızca işaretle gösterilebilir. Doğru cevap D'dir.

İbn Sînâ, nefsi sadece insan türüne özgü bir unsur olarak görmez; organik varlıklardaki bütün biyolojik, fizyolojik ve psikolojik oluşların yanı sıra gök cisimlerinin hareketini de nefislerin işlevi olarak görür. Oluş ve bozuluş dünyasında bitkisel (nebatî), hayvani ve insani olmak üzere üç tür nefis bulunmaktadır. Nefsin türünü onu taşıyan cismin mizacı belirler. Doğru cevap E'dir.

Ortak duyu, dış duyu güçlerinin nesnelere ilişkin olarak ayrı ayrı algıladığı duyu verilerini nesnenin dış dünyadaki durumuna uygun şekilde yeniden bir bütün halinde idrakini sağlar. Doğru cevap C'dir. 

Filozofa göre ulvî olana dönük yapısıyla insanın metafizik alanla ilişkisini kuran, bu alana ilişkin bilgiyi elde ederek nazari yetkinliğe ulaşmasını sağlayan da teorik akıl gücüdür. Doğru cevap A'dır. 

Ona göre peygamberler diğer insanlara göre çok daha güçlü bir akıl ve sezgi gücüyle donatıldıklarından, herhangi bir öğrenim görmeden ve idrak süreçlerine gerek olmadan faal akılla mükemmel bir ilişki kurabilecek durumdadırlar ki, peygambere özgü bu yetkinlik durumuna İbn Sînâ “kutsal akıl” adını verir. Doğru cevap B'dir. 

Beyani akıl, İbn Sînâ’nın psikolojik akıllar hiyerarşisindekilerden biri değildir. Doğru cevap E'dir.

Nurlar Feneri’nin yazarı Gazali’dir.

Tasavvuf ile felsefeyi tam anlamıyla kaynaştırmayı gerçek anlamda başaran isim Muhyiddin İbnü’l- Arabî olmuştur. Doğru cevap E’dir.

“el-Mebâhisü’l-meşrıkiyye” adlı eser Razi’ye aittir. Doğru cevap B’dir.

Resâ’ilü İhvâni’s-Safâ adlı ansiklopedik eser Arabi’ye aittir. Doğru cevap A’dır.

Orhan Gazi tarafından 1336 yılında İznik’te kurulan ilk Osmanlı medresesinin başına Davud-i Kayseri getirilmiştir. Doğru cevap C’dir.

Molla Fenari Osmanlı’nın ilk Şeyhülislâmıdır. Doğru cevap A’dır.