ORTAÇAĞ FELSEFESİ II - Deneme Sınavı - 10

Cevher, “kendi kendine yeterli olan, arazları (nitelikler) taşıdığı halde kendisi değişmeyen, niteleyen değil nitelenendir. Doğru cevap D'dir.

Kindî’nin Tarifler Üzerine adlı terimler sözlüğünde “madde ve sureti olup ezelî olmayan” şeklinde tanımladığı feleğin, cisminin zıddı bulunmadığı için oluş ve bozuluş kanununa tâbi olmadığını, fakat yoktan yaratıldığını söyler. Doğru cevap B'dir.

Kindî'ye göre el-ma’rife, sarsılmayan görüştür. Doğru cevap A'dır.

Nefsin arınması/arındırılması, înî terminolojide ‘’tezkiye’’, felsefede ise ‘’katharsis’’ terimiyle ifade edilir. Doğru cevap C'dir.

Kindî’nin, “varlığın hakikatini kavrayan basit [yalın] cevher” şeklinde tanımladığı akıl (Kindî, 2002: 185), insan nefsinin en önemli gücü ve işlevi olup duyu algısını aşan cins ve tür gibi tümeller ile önsel (a priori) bilgileri idrak eder. Doğru cevap E'dir. 

Aktif akıl yorumuyla Kindî, İbn Rüşd ile birlikte, Meşşâî felsefenin önde gelen diğer temsilcileri Fârâbî ve İbn Sînâ’dan ayrılmış olmaktadır. Doğru cevap A'dır. 

Kelâm: İslam dininin inanç
ilkelerini sistemli ve rasyonel
bir şekilde temellendirme,
yabancı kültürlerin etkisiyle
ortaya çıkan ve toplum
hayatında olumsuzluklara
yol açma tehlikesi barındıran
bidatları etkisiz kılma,
İslam’a yöneltilen eleştirileri
cevaplandırma işlevini
üstlenen bir düşünce
hareketidir.

Etki ve sonuçları bakımından
toplumsal bir nitelik taşıdığı
için İslam’ın büyük günah
saydığı fiiller şunlardır:
1. Şirk/Allahâ ortak koşmak,
2. Sihir ve büyü yapmak,
3. Yetim malı yemek,
4. Haksız yere insan
öldürmek,
5. Zulüm/haksızlık /
adâletsizlik yapmak,
6. Faiz yemek,
7. Anne ve babaya karşı
gelmek,
8. Savaştan kaçmak,
9. İffetli/namuslu kadına
iftira atmak,
10. Zina yapmak.

Âlemin ezelî olduğunu, dolayısıyla bir yaratıcısının bulunmadığını ileri süren
dehriyye, adını “başlangıcı ve sonu olmayan zaman” anlamındaki “dehr” kelimesinden alan materyalist ve ateist bir felsefe ekolüdür.

İslam düşünce tarihinde görülen felsefe ekollerinden biri de tabîiyye/tabiatçı felsefedir. Deist bir yaklaşımı esas alan tabiatçı ekol, yaratıcı kudret olarak Tanrı’nın varlığını kabul ettiği halde peygamberlik ve din kurumunu reddeder.

İslam düşünce tarihinde en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe
ekulü Aristocu geleneği sürdüren Meşşâiyye’dir.

XII. yüzyılın sonlarına doğru Şehâbeddin Sühreverdî tarafından kurulan İşrâkiyye
ekolü mantıki kanıtlama ve akıl yürütmenin gerçek bilgiye ulaştıramayacağı,
hakikatin ancak mistik tecrübe yöntemiyle bilineceğini ileri sürmüştür. Aristocu Meşşâilere karşı Eflâtuncu bir sistem geliştiren Sühreverdî, İbn Sînâ ve İbn
Tufeyl’in eserlerinden büyük ölçüde yararlanmıştır.

İslam düşünce tarihinde en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe
ekulü Aristocu geleneği sürdüren Meşşâiyye’dir. Kindî, Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn
Rüşd gibi çok tanınan filozofların temsil ettiği ekoldür.

İslam düşünce tarihinde bir gelenek kurma imkanını bulamayan tabiatçı felsefenin biri Câbir b. Hayyân diğeri Ebû Bekir Râzî olmak üzere iki temsilcisi literatürde kendilerine yer bulmuşlardır.

X. yüzyılın ortalarında Basra merkezli gizli ve siyasi bir örgüt şeklinde yapılanan İhvânı-Safâ’nın (Temizlik Kardeşleri) kimlerden oluştuğu ve gerçek amaçlarının ne olduğu bilinmemektedir. Ancak geride bıraktıkları metinlerde bu grubun
Bâtınî-İsmâilî eğilimler taşıdığını gösteren ipuçları bulunmaktadır.

Artarak devam eden
verimli çalışmalar, halife Me’mûn döneminde
Beytülhikme’nin kurulmasıyla daha sistemli
hale gelmiş, yapılan harcamalar ile sarf edilen
emekler, kısa sürede bereketli ürünlerini vermiş,
İslam dünyasının ilk filozofu olan Kindî de bu
kadro içinde yetişmiştir.

İslam dünyasında Kindî’nin çalışmalarıyla başlayan felsefi düşünceyi problemleri,
yöntemi ve terminolojisi ile bir sistem haline getiren ünlü Türk filozofu Fârâbî’dir.

Farabi'ye göreGerçeğe ulaşabilmek için

(a) her şeyden önce haz ve şehvet duygusunu yenerek ahlakını düzeltmek,
(b) sağlam bir iradeye sahip olabilmek için zihnî melekelerini geliştirip güçlendirmek,
(c) hırs derecesinde bir isteklesürekli çalışmak,
(d) başlıca meşguliyet alanının ilim olması gerekir

Zorunlu varlık var olması
ve varlığını devam ettirmesi
için hiçbir sebebe muhtaç
olmayandır. Bir an için onun
var olmadığı varsayılacak
olsa bu durum mantıkî
imkânsızlığa yol açar; yani
onun yokluğu düşünülemez.
Özü gereği (bizâtihî) var olan
ve yokluğu düşünülemeyen bu
varlık Tanrı’dır

Her ilimler tasnifi, o sınıflandırmayı yapan düşünürün ilim ve yöntem anlayışının yanı sıra onun dünya görüşünü de yansıtır. Fârâbî Mutluluğun Kazanılması
(Tahsîlü’s-sa’âde), Mutluluk Yoluna Yöneltme (et-Tenbîh alâ sebîli’s-sa’âde) ve Mantığa Başlangıç (et-Tavtı’e) adlı eserlerinde de kısa bazı sınıflandırmalar ortaya koymuşsa da bu amaçla kaleme aldığı İlimlerin Sayımı (İhsâ’ü’l-ulûm) adlı eserinde
kendi dönemindeki ilimleri sınıflandırarak her birinin tanımı, teorik ve pratik açıdan değeri ile eğitim-öğretimdeki önemini belirtmiştir.