ORTAÇAĞ FELSEFESİ I

Ortaçağda Thomas Aquinas ve Duns Scotus gibi kendisinden
önce gelen düşünürlerin ortalama bir gerçekçilik izlediğini söyleyen Ockham’ın
tümeller yaklaşımı adcılık (nominalizm) şeklinde belirlenmektedir.

Ockham’a göre akıl, soyutlama yaparak Tanrının bilgisine ulaşamaz. Zira, Aristoteles’te de olduğu gibi aklın birincil nesnesi maddi nesnelerin doğası, yani formudur. Fakat Tanrı maddi bir nesne değildir.

D şıkkındaki bilgi bileşik bilgiye örnektir. Fakat A,B,C ve E şıklarında verilenler bileşik olmayan bilgiye örnektir.

Ockham’a göre terimler üç farklı biçimde olabilirler. 1) Zihinsel; 2) Sözlü; 3) Yazı
lı (Maurer, 1982: 277).

Ockham, sahte açıklamaların önünü
kesmekte ve açıklamaya gerçekten katkı sağlama yeteneği olmayan unsurları eleme yolunu tercih etmektedir. Bu yaklaşıma felsefe tarihinde “Ockham’ın Usturası”
adı verilmiştir.

Şayet cehaletimize ilişkin bilgimizi bütünüyle elde edebilirsek, o zaman öğrenilmiş cehalet denilen duruma yükselmemiz işten bile olmayacaktır. Böylelikle insanlar bilgisizliklerini ne kadar fazla bilirlerse, o kadar fazla öğrenecekleri şey olduğunu da farkedeceklerdir (De Docta Ignorantia, I, 1).

Mantık yapıtları arasında en önemlileri şunlardır: Expositio Super Librum
Porphyrii (Porphyrios’un Kitabı Üzerine Açıklama), Expositio Super Librum Praedicamentorum (Yüklemler Kitabı Üzerine Açıklama - Bu kitapta Aristoteles’in Kategorileri, yani töz ve dokuz ilinek üzerine tartışmalar ve yorumlar yer almaktadır),
Summa Totius Logicae (Bütün Mantığın Summası - Bu yapıtında Ockham terimler, önermeler ve argümanlar hakkında çeşitli görüş ve tezlerini kaleme almaktadır), Compendium Logicae (Mantık Hakkında Özlü Bilgiler Kitabı).

A,B,C,D şıklarında Cusanus'un insan-mikrokosmos anlayışına dair ifadelere yer verilmişken, E şıkkında verilen ifade Ockham'ın Tanrı ve varlık anlayışı ile ilgilidir.

Cusanus’a göre aklımız gidimli bir yeti, bir nesneden ötekine giderek bilgiyi elde etmeye çalışan bir yapıdır. Bu yapının sahip olduğu ilk kural çelişmezlik ilkesidir. Bu ilkeye
göre birbiriyle çelişik olan iki şey aynı anda doğru olamaz.

İstanbul’daki görevinden dönüş yolculuğunda içine doğan bir düşünceden hareket ederek kaleme aldığı en ünlü yapıtı De Docta Ignorantia (Öğrenilmiş Cehalet Hakkında)’da eğitim sonucunda elde edilen cehaletin en büyük erdem olduğunu ileri sürmektedir.

Ockham hiçbir zaman ilahiyat alanında magister unvanını alamadı. Bunda, üniversitenin rektörü olan ve Ockham’ı sapkınlıkla suçlayan John Lutterel’in de etkisinin olduğu söylenmektedir.

Mantık yapıtları arasında en önemlileri şunlardır: Expositio Super Librum Porphyrii ve Expositio Super Librum Praedicamentorum (Bu kitapta Aristoteles’in Kategorileri, yani töz ve dokuz ilinek üzerine tartışmalar ve yorumlar yer almaktadır).

Üretici veya etkileyici nedenler yerine koruyucu, muhafaza edici nedenler belirlemek, Ockham’a göre insan düşüncesini Tanrının varlığı konsunda daha kolay ikna edecek bir yöntemdir.

Tanrı’nın varoluşu, şeylerin varoluşlarının korunması durumunda daha açık bir şekilde ortaya ç›kmaktadır. Ockham bunun nedeninin, bir şey üretildikten sonra o şeyin üreticisinin varoluşunu devam ettirmek zorunda olmayışına bağlamaktadır. Buna karşılık, herhangi bir şey korunma gereksinimi duyuyorsa, o zaman onun koruyucusunun her an işbaşında olması gerekmektedir.

“İnsan koşuyor” ifadesinde “insan” terimi belli bir bireysel insanın yerine durmaktadır ve bu da bir kişisel suppositio (suppositio personalis) örneğidir.

Ockham’a göre ahlak, aklın ve başka zihinsel koşulların dikte etmesi sonucunda belirlenen iradenin gücüne uygun düşen insani eylem biçimidir. Bu davranışların, eylem tarzlarının tek amacı “iyilik”tir.

Cusanus, en ünlü yapıtı De Docta Ignorantia ’da eğitim sonucunda elde edilen cehaletin en büyük erdem olduğunu ileri sürmektedir.

Nicolaus Cusanus, Aristoteles’in düşüncenin önündeki en büyük engel olduğunu düşünmekteydi.

İnsanlarda akıl dışında başka bir yeti daha bulunmaktadır. Bu yetiye Cusanus zihin adını vermiştir.

İnsanın en önemli özelliği, aynı anda hem maddeyi, hem organik ve hayvani hayatı, hem de akılsallığı kendinde barındırabilmesidir. Bundan dolayı Cusanus’a göre insana mikrokosmos demek doğru olacaktır.