ORTAÇAĞ FELSEFESİ I

Eriugena’n›n kelime anlamı Irlandalı, “Irlanda’da doğmuş” demektir. Başka bir şekilde ifade edilirse Eriugena, “Erin halkından doğan” anlamına da gelir ve Ortaçağ’ın yegane Irlandalı filozofudur.

Ortaçağın neredeyse tamamını etkilemiş olan bu anlayışa göre Tanrı, hiçbir şekilde aklın veya duyuların nesnesi olamaz. Bu anlayış, Augustinus gibi bazı filozoflarda esnemiş ve daha yumuşak bir şekilde anlaşılmıştır.

Doğayı Eriugena, Periphyseon’da dörde ayırmaktadır: Yaratan ve yaratılmayan doğa. Yaratılan ve aynı zamanda yaratan doğa. Yaratılan ve yaratmayan doğa. Ne yaratan ne de yaratılan doğa.

Doğanın ilk ayrımındaki “yaratan ve yaratılmayan” ile Tanrı kastedilmiştir.

bu ayrım Ilahi ideaları işaret etmektedir. Maurer, 1982: 38.

Tanrı’yı yaratılanların varlığı ile özdeşleştirdiği için panteist olmakla suçlanmıştır. Periphyseon’da Tanrı’nın -yaratılmış olan şeylerinin tümünün kendisi olduğunu söylemiştir.(Periphyseon, 516D-517A).

Periphyseon’daki dördüncü ayrıma genel olarak “analiz” adı verilmektedir. Bu yüzden, yaratılışın analiz kısmı, bütün yaratılanların başlangıcı demek olan Tanrı’ya geri dönüşün kesin bir ifadesidir.

Doğanın üçüncü ayrımı olan “yaratılan ve yaratmayan”da işaret edilen ilahi idealar tarafından yaratılan bireylerdir. Bu üçüncü bölünme, Eriugena’nın Bir’den çıkan ve tüm evrenin görünür hale gelmesine neden olan yaratılışın “bölünme” kısmını tamamlar.

Eriugena’ya göre bütün bir yaratış beş parçaya ayrılmıştır: ya bir bedendir; ya bir canlı varlık; ya duyulanabilir varlık; ya akılsal varlık veya zihinsel varlık.

Insan'ın yaratılmasından öncen ne mekan ne de zamanda söz etmek mümkün değildir. Burada sözü edilen görünen ve görünmeyen bütün yaratıklardan kastedilen aslında evrenin kendisidir. Dolayısıyla evrenin köken itibarıyla insanda yaratıldığını söylemek gerekir. Bir şekilde insanın ve evrenin kaderi birbiriyle bağlantılı ve ayrılmaz karakterdedir.

Birtakım tarihçilerin kuvvetle inandıkları şey, Eriugena’nın bir ders esnasında öğrencileri tarafından kalem saplanarak öldürüldüğüdür. Bazı metinlerde şehit olarak anılmaktadır.

Eriugena’nın bir diğer önemli başarısı kendisinden önce yaşamış olan önemli filozof/din adamlarının eserlerini Eski Yunancadan Latince’ye aktarması ve bunlar üzerine çeşitli yorumlar yazmış olmasıdır.

Eriugena’nın Periphyseon başlıklı eserinin birinci kitabında, Usta şeylerin en başta ve temel ayrımının “olanlar” ve “olmayanlar” şeklinde söz konusu edilebileceğini ileri sürer.

Eriugena, Periphyseon’da biçimlenen doğayı dörde ayırmaktadır:
1) Yaratan ve yaratılmayan doğa (Creat et non Creatur),
2) Yaratılan ve aynı zamanda yaratan doğa (Creatur et creat),
3) Yaratılan ve yaratmayan doğa (Creatur et non creat),
4) Ne yaratan ne de yaratılan doğa. (Nec creat nec creatur) (Periphyseon, 441B-
442A).

Tanrı’nın yapısının kaynağı Eriugena’ya göre O’nun “anarkhos” ve “anaitios” özelliklerinden kaynaklanmaktadır.Tanrı’nın,  “zamanda başlangıcı olmayan” ve kendi varoluşu için “nedensiz” bir yapıdadır.

Yaratılandan Yaratan’a doğru bir nitelik aktarımı neticesinde ortaya çıkan kavrayışın biçimlendirdiği ilahiyata “pozitif/olumlu ilahiyat” ne adı verilmektedir.

Eriugena, doğanın ikinci ayrımı meselesini tartışırken, ilginç bir İncil yorumuna da imza atar. Hıristiyanların Kutsal Kitabı olan Incil’in başında “Başlangıçta söz vardı” ifadesi yer almaktadır. Eriugena, Periphyseon’un üçüncü kitabında bu konuya değinir. Ona göre Grekçedeki “logos” kelimesini “söz” olarak çevirmek seçeneklerden sadece bir tanesidir. Logos kelimesi aynı zamanda “akıl” veya “neden” anlamlarına da gelmektedir. Dolayısıyla “Başlangıçta akıl vardı” veya “başlangıçta neden vardı” demek de, ilki kadar geçerli olabilecek bir tercih kullanımıdır.

Doğanın üçüncü ayrımı olan “yaratılan ve yaratmayan”da işaret edilen ise, ilahi idealar tarafından yaratılan bireylerdir.

Eriugena’ya göre bütün bir yaratılış beş parçaya ayrılmıştır: bir yaratılan ya bir bedendir; ya bir canlı varlık; ya duyulanabilir varlık; ya akılsal varlık veya zihinsel varlık.

Eriugena tıpkı Aristoteles’in Kategoriler’inde (Kategoriae) yaptığı gibi nesneye çeşitli nitelikler yüklemektedir. Örneğin, nesneler sadece zamana ve mekana ait varolanlar değildir; onlar aynı zamanda nitelik ve niceliğe de sahiptir. Gene Aristoteles’in bize öğrettiği gibi, duyulanabilir nesneler bir doğa ve onunla birlikte ortaya çıkan çeşitli ilinekler içerirler.