ORTAÇAĞ FELSEFESİ I

Felsefe tarihinde Ontolojik Tanrı Kanıtlaması ifadesini kullanan Immanuel Kant (1724-1804) olmuştur. Spekülatif akıl aracılığıyla gerçekleştirilebilecek Tanrı kanıtlamalarının üç tane olduğunu ve bunlardan birinin de ontolojik olduğunu dile getirmiştir. Aslında Kant, doğrudan doğruya Anselmus’ un kanıtlamasına değil; fakat onunkinin değişik bir şekli olan Descartes’ ın Tanrı kanıtlamasına bu adı vermişti. Saf Aklın Eleştirisi adlı eserinde Kant, Descartes’ ın Tanrı’nın varoluşunu yalın Tanrı idesinin kendisinden hareketle kurduğunu söylemişti. Bununla birlikte böyle bir yaklaşımın Anselmus için geçerli olup olmadığı tartışmalıdır. Doğru cevap A'dır.

Anselmus’un kanıtlamalarından birinde kalkış noktası, Tanrı’ya imandır. Kanıtlama, daha öncekilerin de yapmış oldukları gibi akılda başlamakta ve ilahi aydınlanmanın yardımıyla devam etmektedir. Anselmus’un bu kanıtlamasını ortaya atmasından sonra kendisine yöneltilen en önemli eleştirinin sahibi Marmoutier (Tours) rahiplerinden Gaunilon’ dur. Gaunilon kanıtlamaya ilişkin olarak iki önemli eleştiri getirmektedir. “Aptal Namına” başlıklı küçük makalesinde Gaunilon, aptalın bu sözleri söyleyebileceğini ve ağzından çıkan bu sesleri duyacağını kabul eder. Bununla birlikte bunu, Tanrı’yı algılayabileceğinden daha fazla kavrayamaz. Zira aptal, kendisi bizzat Tanrı olan bir gerçekliği bilmemektedir. Daha da önemlisi, başka gerçekliklerden hareketle Tanrı’ya ilişkin bir kavrayışa da ulaşamaz; çünkü Anselmus’a göre Tanrı’dan başka bir gerçeklik yoktur. Gaunilon’un ikinci eleştirisi ise daha çarpıcıdır: Kendisinden daha büyüğü düşünülemeyecek olan şeyi düşündüğümüzde bu düşüncenin sadece akılda değil; fakat aynı zamanda gerçeklikte de bulunduğu sonucuna ulaşmak imkânsızdır. Zira kanatlı at, tek-boynuz gibi pek çok gerçek dışı şey hakkında düşünebiliriz. Ne var ki bunların hiçbiri, sadece düşüncede var olduklarından dolayı gerçeklikte de var olmaya başlamazlar. Doğru cevap D'dir.

Anselmus’ un düşünceleri kendisinden sonra gelen pek çok filozof tarafından dikkate alınmıştır. Bu yaklaşıma sıcak bakanlar olduğu gibi bu anlayışı benimsemeyen, reddedenler de ortaya çıkmıştır. Bonaventura, Duns Scotus, Rene Descartes, Gottfried Wilhelm Leibniz ve Georg Wilhelm Friedrich Hegel gibi filozoflar; bazı değişiklikler ve eklerle birlikte Anselmus’ un Tanrı kanıtlamasını benimsemişlerdir. Gaunilon ile aynı düşüncede olup kanıtlamayı reddedenlerin arasında, Thomas Aquinas, John Locke ve Immanuel Kant gelmektedir. Anselmus, tümeller tartışması çerçevesinde gerçekçi bir filozof olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yüzden bazılarının düşündüğü gibi sadece düşünce içerikleri ile ilgilenmemiş; fakat aynı zamanda bu içeriklerin şeylerle olan ilgisi üzerinde de durmuştur. Düşünce içerikleri ile şeyler arasında doğrudan ilgi olması gerektiğini söyleyen Anselmus, aksi hâlde, fizik dünyayı ilgilendiren yargılarda kolaylıkla hata yapılabileceğini dile getirmiştir. Doğru cevap E'dir.

Anselmus, hakikati önermelerdeki doğruluk (rectitudo) temelinde anlaşılır hâle getirmektedir. Anselmus gibi gerçekçi bir filozofun, hakikati sadece önermelerdeki doğrulukla ilişkilendirmesi elbette düşünülemez. Doğruluk, aynı zamanda irade, düşünce, eylem ve şeylerde de söz konusudur. Doğruluk, herhangi bir duyunun nesnesi olmadığı için de “sadece akıl tarafından algılanabilir” olarak tarif edilmektedir. İçinde yaşadığımız dünyayı yöneten tek bir hakikat vardır ve o da Tanrı’dır. Bu bakımdan önermelerin doğruluğu veya önermelerdeki hakikat, düşüncenin hakikatine, düşüncedeki hakikat, şeylerdeki hakikate, şeylerdeki hakikat de Tanrı’ya, yani mutlak hakikate, dayanmaktadır. De Veritate adlı eserinde belirttiği gibi hakikat (veritas), doğruluk (rectitudo), adalet, birbirleriyle değiş tokuş edilebilir kavramlardır. Doğru cevap C'dir.

Anselmus’a göre iradenin üç anlamı vardır. İrade, her şeyden önce isteme gücü veya yetisi anlamına gelmektedir. İkinci olarak irade, isteme gücünün eğilimi veya etkilenimi olarak anlaşılabilir. İradenin üçüncü anlamı ise isteme eylemidir. Bu eylemlerden bir tanesi, kendisi bir yargı (judicium) olan tercihte bulunma veya karar almadır. İrade, aynı zamanda bir güç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte o, herhangi bir güç değildir. İrade, her zaman ahlaki olarak doğru kabul edilen şeyleri tercih etmek için kullanılan bir güçtür. Doğru cevap E'dir.

Abelardus, temel olarak her şeyin tikel olduğunu düşünmekteydi. Esasında metafiziğinin de kalkış noktası buydu. Bilindiği gibi bu, Aristoteles’in Kategoriler ve Porphyrios’un Isagoge’de ileri sürdükleri bir anlayıştır. Abelardus’un Aristoteles okumalarında belirginlik kazanan yaklaşımından yola çıkacak olursak, tümellerin şeyler olmadıklarını anlarız. Logica Ingredientibus’ta Abelardus, tümellerin sesler (voces) olduklarını ileri sürmektedir. Bunu yaparken de Roscelinus’ u takip eder. Ancak bu noktada Aberlardus’un ayrıldığını görmekteyiz. O, tümellerin, sadece kelimeler olmadıklarını, onların anlamlarının da olduğunu düşünmektedir. Bu yüzden de Abelardus’ a basit bir şekilde vocalist, yani tümellerin sadece seslerden ibaret olduğunu düşünen biri demek doğru olmaz. Ona göre tümeller voces (ses) değil; fakat sermones yani birer im gibi işlevi olan adlardır. Doğru cevap D'dir.

Abelardus’a göre, doğada ikili bir ayrımdan söz edebiliriz. Bunlardan ilki duyular, diğeri de anlama gücü diyebileceğimiz ve soyutlama yapan yeti. Klasik anlayışa göre, duyular, bedeni kullanmaktadır ve nesneleri de duyulanabilir fiziksel nesnelerdir. Akıl ise en temel görevini, yani soyutlama gücünü, yerine getirir ve bunun için de hiçbir şekilde bedene gereksinim duymaz. Abelardus’ a göre, aklın oluşturduğu iki tip kavrayış vardır. Bunlardan biri, bulanık ve geneldir, herhangi bir tikel varoluşu göstermez: “insan” gibi. Diğer türden kavrayışlar ise belli bir tikeli işaret eder ve özel isimlerle adlandırılırlar: “Sokrates” gibi. Doğru cevap B'dir.

Abelardus’a göre tümeller, kavramlar olarak sadece zihnimizde bulunmaktadırlar. Bununla birlikte gerçek şeyleri imlerler. Aslına bakılacak olursa tümeller, her ne kadar karmaşık ve belirsiz bir şekilde olsalar da tikel kavrayışlar tarafından temsil edilen aynı bireyselleri imlerler. Tümeller, sözcükler olarak kaldıkları sürece cisimsel ve duyulanabilirlerdir; ancak birbirine benzeyen pek çok bireyseli imleme yetenekleri yüzünden de cisimsizlerdir. Abelardus’un bizzat kendisi dördüncü bir soru üretti: Eğer (tek) bir tümel tarafından imlenen bireysellerin tümü ortadan kalksaydı, tümel anlamını devam ettirir miydi? Gül, herhangi bir (bireysel) gül olmasaydı gene de gül olarak kalır mıydı? Abelardus bu soruya şu şekilde cevap verir: Bu durumda tümel, bir tümel olarak karakterini kaybeder; zira pek çok bireysele yüklem olma durumu artık yoktur. Ancak gene de zihnimizdeki anlamını devam ettirecektir; çünkü “Gül yoktur.” demek bile hâlâ bir anlam taşıyacaktır” . Doğru cevap E'dir.

Anselmus, İtalya’nın kuzeyindeki Aosta’da 1033 yılında Roma asilzadesi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Doğru cevap A'dır.

Okur Yazar Hakkında, Hakikat Hakkında, Seçme Özgürlüğü Hakkında ve Zorunluluk ve Özgürlük Hakkında Anselmus'un eserleridir; İlahi Birlik ve Teslis Hakkında Abelardus'un eseridir. Doğru cevap E'dir.

Vahiy yardımından çok akıl yürütmedeki doğal süreçler aracılığıyla kavranabilecek Tanrı anlayışını betimleyen kavram doğal ilahiyattır.

Anselmus’a göre iradenin üç anlamı vardır. İrade her şeyden önce isteme gücü veya yetisi anlamına gelmektedir. İkinci olarak irade, isteme gücünün eğilimi veya etkilenimi olarak anlaşılabilir. İradenin üçüncü anlami ise isteme eylemidir. Doğru cevap E’dir.

Abelardus 1121 yılından önce çeşitli eserler hakkında kaleme aldığı eserlerine Introductiones Parvulorum (Küçük Eserlere Giriş) adını vermektedir. Doğru cevap A'dır.

Abelardus’un herhangi bir eserin yorumu olmayıp bizzat kendi düşüncelerini içeren yapıtı Dialectica'dır. Doğru cevap C'dir.

Abelardus’un tümellerin sesler olduğunu Logica Ingredientibus eserinde ileri sürmektedir. Doğru cevap B'dir.

Flatus vocis,bBir insanın bir şey dile getirmek isterken ağzından çıkıp havada uçuşan şey anlamına gelir. Doğru cevap D'dir.

Abelardus’un çeşitli ahlak sorunlarını ele aldığı eseri Scito te Ipsum (Kendini Bil)'dir. Doğru cevap A'dır.

Abelardus’un Theologia Christiana adlı eserinde Tanrı’nın pagan filozofları da bir şekilde aydınlattığını, onları ve düşüncelerini Hristiyan hakikatine yakınlaştırdığını ifade etmektedir. Doğru cevap C'dir.

Anselmus, İtalya’nın kuzeyindeki Aosta’da 1033 yılında Roma asilzadesi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Bundan dolayı doğru cevap B'dir.

Anselmus, Canterbury başpiskoposu iken Tanrı Niçin İnsan Oldu? (Cur Deus Homo?) kitabını yazmıştır. Doğru cevap A'dır.