ORTAÇAĞ FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 2

Bilimin sınırları konusunda, son derecede hassas bir yapısı olduğu anlaşılan
Boethius Dacus’un en temel bilgikuramsal anlayışı, bilimi akılsal ilkeler bağlamında
biçimlendirmiş olmasıdır.

Düşüncelerini ortaya koyarken izlediği yol zarifti; ama bu yol onu bir o kadar da
anlaşılması güç bir filozof yapmış; bundan dolayı kendisine, ince eleyip sık dokuyan,
incelikli, titiz doktor anlamlarına gelen Doctor Subtilis lakabı takılmıştır.

Duns Scotus’a göre, akılda ortaya çıkan bu durum duyusal bilgide de geçerlik
kazanmaktadır. Ona göre, görme sezgiseldir; bunun nedeni, görmenin nesnesine
şimdi ve burada (hic et nunc) ulaşabilmesidir.

Duns Scotus Opus Oxoniense isimli yapıtında şöyle bir ifade kullanmaktadır: “Bazı varolanlar üretilebilirdir.”

Duns Scotus, doğru aklın ortaya çıktığı yerin Tanrı’nın iradesinde biçimlenen
doğal yasa olduğunu düşünmektedir. Ona göre, “İlahi irade iyinin nedenidir; bu
durumun böyle olmasının nedeni, Tanrı’nın bir şeyin iyi olmasını istemesidir.”

Ockham’a göre  Aristoteles’te de olduğu gibi aklın birincil nesnesi maddi nesnelerin doğası, yani formudur. Duns Scotus, Tanrı’yı “mutlak üstün, yetkin, biricik ve sonsuz, fleylerin etkin ve nihai nedeni” olarak anlamıştır. Bununla birlikte, Ockham’a göre insan aklı bu biçimde özellikleri olan bir varlığı algılamak bakımından yetersizdir. Çünkü Tanrı maddi bir nesne değildir.

Ona göre, insan aklının Tanrı’yı bir etkileyici ilk neden olarak kavraması ve üstelik bunu kanıtlaması neredeyse olanaksızdır. Bir şeyin etkileyici neden olabilmesi için, onun başka bir şey tarafından izlenmesi gereklidir. Dolayısıyla, Ockham’a göre, “bir etkin neden, varoluşu veya bulunuşu başka bir şey tarafından takip edilen şeklinde betimlenmelidir.”

Ockham, ikinci türden ilahi sıfatların da gene üç farklı kategoride değerlendirilebileceklerini düşünmektedir. Bu sıfatların bazıları (1) ilahi özü mutlak bir şekilde ve olumlu olarak imlemektedir. Bu gruptaki sıfatlara “akıl” ve “irade” örnek
verilebilir.

Ockham, dönemindeki bilimin gereksinimine uygun bir bilgi anlayışı geliştirmiştir.
Ona göre bilgi ikiye ayrılmaktadır: Bileşik bilgi ve bileşik olmayan bilgi.

Ortaçağda Thomas Aquinas ve Duns Scotus gibi kendisinden önce gelen düşünürlerin ortalama bir gerçekçilik izlediğini söyleyen Ockham’ın tümeller yaklaşımı adcılık (nominalizm) şeklinde belirlenmektedir.

Ockham, aynı konuda yalın ve karmaşık açıklamalarla karşı karşıya kaldığımızda, bunlar aynı açıklama düzeyine sahip oldukları sürece, daima yalın açıklamaları yeğlememiz gerektiğini savunmaktadır. Bu tarzda bir davranış aracılığıyla Ockham, sahte açıklamaların önünü kesmekte ve açıklamaya gerçekten katkı sağlama yeteneği olmayan unsurları eleme yolunu tercih etmektedir. Bu yaklaşıma felsefe tarihinde “Ockham’ın Usturası” adı verilmiştir.

Ockham’a göre, insanın ahlaki yükümlülüğü Tanrı’nın her şeye yeten gücü ile
sınır tanımayan özgürlüğüne bağlıdır. Bu iki sıfat aynı zamanda ahlaklı olmanın en
üst kuralıdır.

Nicolaus Cusanus 1401 yılında dünyaya geldi. Bazıları onu ortaçağın son filozofu
olarak tanıtırken bazıları da adcılık ile Yeniplatonculuğu o güne kadar denenmemiş
bir tarzda birbirine bağlayan, kaynaştıran bir dahi olarak kabul etmektedir.

Cusanus bu yapıtında, hakikat, Tanrı ve insan arasındaki ilişkiyi değerlendirmektedir.

Cusanus’a göre, evrende mükemmel denebilecek bir daire olmadığından evrenin
bir merkezinden söz edemeyiz. Oysa daha önceleri insanın varlığı nedeniyle
dünyanın merkeziliği böylelikle sorgulanan bir durum olmuştur. Böylelikle Cusanus,
belki de gezegenlerin eliptik yörüngeleri olduğuna dair düşüncenin babası
sayılabilir.

Renaissance, temel olarak içinde çok önemli bir skolastik ağırlık taşımıştır ve o dönemi anlamak için ciddi Ortaçağ felsefesi okumalarına gereksinim duyulmalıdır.

Ortaçağ terminolojisinde dile getirdiğimizde, yaratılmış olan varlığın durumunu açıklığa kavuşturmak gerekir.Francisco Suarez bu sorunu, Disputatae Metaphysicae adlı eserinde ele almaktadır.

Francisco Suarez, metafiziğin kendisine konu edindiği varlığı, bu ister yaratılmış olsun ister yaratılmamış; ister tözsel olsun ister ilineksel, gerçek varlık olarak belirler. Bu belirlenimin içine de kavramsal varolanı (ens rationis) almaz.

Francisco Suarez’e göre, eğer metafizikçinin ilgi alanında hem maddi hem de
maddi olmayan nesneler söz konusuysa, o takdirde varlığın formel bir kavrayışının bulunması zorunludur.

Thomas Aquinas’ın De Ente et Essentia’sından yaptığımız alıntıda ortaya konulan varlık kavrayışı arasında çok temel bir fark ortaya çıkmış oldu. Buna göre, Thomas Aquinas’ın “gerçeklik alanında bir karşılığı olmayanın varlığından söz edemeyiz” tarzındaki yaklaşım Francisco Suarez tarafından kabul görmez. Ona göre, varlık, şu anda gerçeklik alanında yer almayıp bir zaman sonra yer alma potansiyeline sahip olanları da kapsamaktadır.