ORTAÇAĞ FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 7

Thomas'ın eserlerinin tamamının yaklaşık olarak on üç milyon kelimeden oluştuğunu ileri süren felsefe tarihçileri bulunmaktadır. Bu kadar çok yazmış olan bir filozofun eserleri de çok farklı alanlardadır. Bazıları aşağıda gösterilmektedir:
Liber de Veritate Catholicae Fidei contra errores Infidelium seu ‘Summa Contra Gentiles’, Summa Theologiae, Quaestiones Disputatae De Veritate, Quaestiones Disputatae De Anima, In octo libros Physicorum exposition, In libros De anima, De unitate intellectus contra Averroistas

Thomas Aquinas, Aristoteles’in Metafizik’teki “varlık bakımından en büyük olan ve hakikat bakımından en büyük olan, her varolanın ve her hakikatin nedenidir” şeklindeki açıklaması ile destekler. Thomas Aquinas’a göre, örneğin, sıcaklık bakımından en büyük olan (şey) bütün sıcaklığın nedenidir. Demek ki, Varlık ile Hakikat arasında varoluşu anlamak bakımından derin bir ilişki bulunmaktadır. Bu ilişki, Varlık ile Hakikat özdeşliğine kadar gider.

Başka kelimelerle, bardak veya başka herhangi bir üretilen şey için bir başka şeye gereksinim vardır. Hiçbir yapay nesne yoktan ortaya çıkmaz (ex nihilo nihil fit = hiçbir şeyden bir şey ortaya çıkmaz).

Verilen seçeneklerdeki D seçeneği hariç tüm seçenekler Thomas Aquinas'ın tanrı kanıtları arasındadır. D seçebneğinde ise varolanların yetkinliklerinin sonucu ifadesi kullanılmıştır. Thomas'a göre yetkinliklerin sonucu değil nedeni olarak Tanrı vardır.

Thomas Aquinas, bu alıntıya ilişkin olarak yaptığı yorumda bu filozofların hepsinin de bir yanılgı içinde olduğunu söylemektedir. Yanılgının temel kaynağı olarak da onların potansiyel-aktüel ayırımından habersiz olmalarını göstermektedir.

Thomas Aquinas’ın ahlak ve toplum anlayışı Aristoteles’in felsefesi ile Hristiyanlığın akılcı bir yorumunun karışımıdır. Aquinas’a göre ahlak insan eylemiyle, ama akla uygun iradenin neden olduğu eylemlerle ilgilidir. İnsanlar bazen doğal yasanın buyruklarından saparlar. Bunun için de bir ezeli-ebedi yasa yapmak şarttır. İnsanın iyi bir hayat sürmesi iki koşula bağlıdır. Birincisi erdeme uygun davranmak, ikincisi ise erdemli bir eylem için gerekli olan maddi ihtiyaçları sağlamaktır.

Thomas Aquinas'a göre, Duyulanabilir tözlerde değişmeden duran bir unsur yer almaktadır ve bu da nesnelere ilişkin bilginin temelini oluşturmaktadır. Duyu algısı, o halde, bilgimizin zorunlu başlangıç noktasıdır.

Bireyselleştirici özelliklerin, etkin akıl tarafından çekip çıkarılması sürecine soyutlama (abstractio) adı verilmektedir.

Eriugena’nın yapıtları Patrologia Latina’nın 122. cildinde bulunmaktadır. Buradaki eserleri arasında De Divisione Naturae (Doğanın Bölümlenmesi Hakkında), De Divina Praedestinatione (İlahi Kader Hakkında) bulunmaktadır. Onun bir diğer önemli başarısı, kendisinden önce yaşamış olan önemli filozof/din adamlarının eserlerini Eski Yunancadan Latince’ye aktarması ve bunlar üzerine çeşitli yorumlar yazmış olmasıdır. Bu bağlamda, özellikle ünlü Atinalı filozof Dionysius Areopagita’nın (Sahte Dionysios olarak da bilinmektedir.) De Mystica Theologiae (Peri Müstikes Theologias - İlahiyatın Gizemi Hakkında), De Divinis Nominibus (Peri Thei on Onomaton - İlahi isimler Hakkında) ve De Caelesti Hierarchia (Peri tes Ouranis Hierarkhia - Göklerin Sıradüzeni Hakkında) eserleri önem taşımaktadır.

Doğayı Eriugena, Periphyseon’da dörde ayırmaktadır:
1) Yaratan ve yaratılmayan doğa (Creat et non Creatur),
2) Yaratılan ve aynı zamanda yaratan doğa (Creatur et creat),
3) Yaratılan ve yaratmayan doğa (Creatur et non creat),
4) Ne yaratan ne de yaratılan doğa. (Nec creat nec creatur).

Eriugena’ya göre, O’nun “anarkhos” ve “anaitios” özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Başka kelimelerle ifade edecek olursak Tanrı, “zamanda başlangıcı olmayan” ve kendi varoluşu için “nedensiz” bir yapıdadır. (Periphyseon, 688C) Tanrı’nın, kendisinden önce ilişki içinde olduğu herhangi bir varlık söz konusu değildir.

Tanrı, sonsuzluğu, sınırsızlığı nedeniyle bütün bu tarz varolanların ve bilginin üstünde yer aldığından O’nun kendisini bilmesi imkânsızdır. Şimdi de aynı şekilde, aynı yapının bütün şeyler için bir amaç olduğunu, bir nihai hedef olduğunu düşünebiliriz. Bundan dolayı, bu tarz bir yapıya da “ne yaratılmış ne de yaratan doğa” adını veririz. Yaratılmamıştır; zira hiçbir şey tarafından bir etkiye maruz bırakılmamıştır. Yaratmayandır; çünkü her şeyin nihai hedef olarak kendisine döndüğü bir noktada artık herhangi bir yaratma eylemi içinde olması mümkün değildir.

Negatif ilahiyata göre, insani niteliklerin en üstün derecelerini kullansak bile Tanrı hakkında herhangi bir tarifte, tanımda bulunmamız imkânsızdır. Hangi niteliği kullanırsak kullanalım, sonuç itibarıyla bu çaba Tanrı’yı insani hayat ve akıl düzlemine indirgeyecek olduğundan, yanlış ve anlamsızdır.

Eriugena’nın ikinci doğa ayrımı olan “yaratılan ve yaratan” doğa, anlaşılması bakımından diğerlerinden biraz daha güç bir ayrımdır. Yaratan ve yaratılan ayrımı İlahi ideaları işaret etmektedir. Eriugena’nın Yaratan Tanrı’sı ise, bunun tersine, düşünme aracılığıyla şeylerin formlarını veya özlerini varoluşa taşır ve bunlar bireysel şeyleri/nesnelerin varolmalarını sağlar. “Başlangıçta akıl vardı” veya “başlangıçta neden vardı” demek de, ilki kadar geçerli olabilecek bir tercih kullanımıdır. Dolayısıyla, Eriugena’daki doğanın ikinci ayrımı olan ilahi idealar, Yaratıcı tarafından yaratıldıktan sonra, fizik dünyaya düzen verecek bir şekilde, kendi varoluşlarının altındaki bireysel nesneleri yaratmışlardır.

Eriugena’ya göre bütün bir yaratılış beş parçaya ayrılmıştır: bir yaratılan ya bir bedendir; ya bir canlı varlık; ya duyulanabilir varlık; ya akılsal varlık veya zihinsel varlık. Bu beş parçanın hepsi de her şekilde insanda bulunur.

Eriugena, Periphyseon’da insanın tanımını şöyle yapmaktadır: “Öyleyse insanın tanımını şu şekilde yapabiliriz: İnsan Tanrı’nın Zihninde ezeli ebedi bir şekilde biçimlenmiş belli bir zihinsel kavramdır.”

Eriugena'ya göre kendi akılsallığı içinde devamlılık gösteren her varlık bir ousiadır.

Tanrı, her şeyin doğasının bizzat yaratıcısıdır ve bu şekliyle de her şeyin Nedeni ve Başlangıcıdır. Bundan dolayı da doğanın ilk ayrımındaki “yaratan ve yaratılmayan” ile Tanrı’nın kastedildiği açıktır.

Ortaçağ, felsefe tarihi açısından son derecede önemli ve zengin içerikli bir dönemdir. Eskiden karanlık dönem olarak adlandırılmasına karşın, son elli yıldır giderek artan bir ilgi sayesinde Ortaçağ Felsefesi artık daha aydınlık bir dönem olarak karşımızda durmaktadır. Yani III numaralı ifade tam tersini söylemektedir. Diğerleri Ortaçağ felsefesinin genel eğilimlerini doğru bir şekilde yansıtmaktadır.

Zamansal olarak Ortaçağ Felsefesi Augustinus (354-430) ile başlar . Bu dönem, St. Thomas’lı Iohannes (1589-1644) ile son bulmaktadır. Suarez, Renaissance döneminin tarihsel aralığında kalmasına karşın bir ortaçağ filozofudur, ancak bu dönem onunla başlamaz.