ORTAÇAĞ FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 4

Thomas Aquinas'a (Aquinolu Thomas ; Aquino : İtalya'da bir şehir) ait olanlar : De Ente et Essentia - Varlık ve Öz Hakkında, De Potentia Dei - Tanrı'nın İktidarı Hakkında, Summa Theologiae - Teoloji Külliyatı, De Regimine Principum - Hükümdarların Yönetimi Hakkında, De Veritate ve De Anima, In libros De anima, Quaestiones Disputatae De Anima, Quaestiones Disputatae De Veritate, Liber de Veritate Catholicae Fidei contra errores Infidelium seu ‘Summa Contra Gentiles’, In octo libros Physicorum exposition, De unitate intellectus contra Averroistas. Contra Academicos - Şüphecilere Karşı ise Thomas Aquinas'ın (Aquinolu Thomas) değil, Augustinus'un yapıtıdır. Doğru cevap E'dir.

Thomas Aquinas’ın (Aquinolu Thomas ; Aquino : İtalya'da bir şehir) babası, Roccasecca ve Montesangiovanni yöresinin hakimiydi. Annesi Theodora (öl. 1255) Napoli’li Caracciolo sülalesinden gelmekteydi. Babaannesi olan Francesca de Suabia ise Frederick Barbarossa’nın (Roma İmparatoru ; barbarossa = barbaros = kızıl sakal) kızkardeşiydi. Buradan anlaşıldığı kadarıyla, Thomas Aquinas sadece felsefi açıdan çığır açmış önemli bir kimlik olarak değil; fakat aynı zamanda döneminin önemli bir siyasal kişiliği olarak da dikkat çekmektedir. Bununla birlikte o, geçmişte pek çok filozofun yapmış olduğunu tekrarlayarak politikadan uzak bir yaşamı seçmiştir. Bu bilgiye dayanarak, III numaralı ifade yanlış bilgi içerdiğinden doğru yanıtta yer almaması gerekmektedir. Doğru cevap D'dir.

Thomas Aquinas’a (Aquinolu Thpmas ; Aquino : İtalya'da bir şehir) göre evrenin yetkinliği çokluğu ve varolanlar arasındaki eşitsizliği baştan talep etmektedir. Zira evrendeki hiçbir varolan, ilahi yetkinliği kendi başına temsil etme gücüne sahip değildir. Tanrı, her şeyi bir yetkinlik sıradüzeni içine yerleştirmiştir. Bu sıradüzenin en üstünde melekler bulunmaktadır. Thomas Aquinas bunlara maddesiz tözler adını vermektedir. Meleklerin varoluşları akıl tarafından da bilinebilir. Ona göre, akıl yürütme sonucunda, onların olmadığı bir yaratılış sürecinde önemli bir boşluk doğacağı sonucuna ulaşabiliriz. Meleklerin hemen altında insan yer almaktadır. İnsan kısmen maddi, kısmen de ruhsal bir varoluşa sahiptir. Daha sonra hayvanlar, bitkiler ve en sonunda da dört öge olan hava, su, ateş ve toprak gelmektedir. Doğru cevap A'dır.

Thomas Aquinas’a (Aquinolu Thomas ; Aquino : İtalya'da bir şehir) göre, yaratılmış olan her varlık sınırlı ve belirlenmiştir. Bu bakımdan, Tanrı’nın yalın anlamda Varlık’ı yaratması asla olanaklı değildir. Öyle olmuş olsaydı, Tanrı kendisini yaratmış olurdu; bu da açıkça imkansızdır. Yaratılmış her şeyi sınırlayan ve belirleyen bir şey vardır. Bu, onların varoluşlarından başka bir şeydir ve Thomas Aquinas buna “ne’lik” (quidditas) veya “öz” (essentia) demektedir. Dolayısıyla yaratılmış olanların varoluşları ile özleri asla özdeş değildir. Bu özdeşlik durumu sadece Tanrı için geçerlidir. Zira Tanrı salt edimdir. Tanrı’nın salt edim olması, onun sadece aktüel bir yapısının olması demektir. Tanrı’da potansiyel herhangi bir unsur bulunmadığından Tanrı fizik harekete tabi değildir; yani değişime maruz kalmaz. Bu noktada, Tanrı’da maddi herhangi bir ögenin olmadığını söyleyebiliriz. Bundan dolayı O, kendisi ne ise O olandır, kendi kendisiyle özdeştir, Bir’dir. Özü ile varoluşu arasında bir geçiş olmadığından, Tanrı nedensiz bir varoluşa sahiptir. Bununla birlikte, O’nun dışındaki bütün varolanların bir nedeni vardır. Doğru cevap B'dir.

Thomas Aquinas’a (Aquinolu Thomas ; Aquino : İtalya'da bir şehir) göre varlık “zorunlu” ve “zorunsuz” olmak üzere ikiye ayrılır. Zorunlu varlık, bir anlamda kendisi ne ise o olarak kalan ve bizzat kendisi olduğu durumdan başka bir tarzda varolamayacak olan varlıktır. Bu Varlık Tanrı’nın kendisidir. Doğru cevap D'dir.

Ortaçağ felsefesinde Tanrı ve O’nun kanıtlanması problemi ağırlıklı bir yer tutmaktadır. Thomas Aquinas’ın (Aquinolu Thomas ; Aquino : İtalya'da bir şehir) Tanrı kanıtlamasına düşünce tarihinde “Kozmolojik Tanrı Kanıtlaması” denmektedir. Bazıları tarafından Beş Yol (Latincesi: Quinque Viae) şeklinde de adlandırılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bilmek akılsal bir etkinliktir ve Thomas Aquinas’a göre insan sadece akılsal olduğu sürece bir insandır. Akılsallık, insanın anlama ediminde bulunması ve yargı üretmesidir. Yargıda bulunmak, yani kavramları kullanarak bir durum hakkında bilgi ortaya çıkarmak için akılsal ruha ihtiyaç duyan insanın, bilme sürecindeki başlangıç noktası tikel fizik nesnedir.

Thomas Aquinas’a göre akıl ahlaki zorunluluğun köküdür. İrade doğal bir biçimde iyi olana doğru yönelir ve pratik akıl bizim iyiye yönelmemizi, kötüden de kaçınmamızı buyurur. Bu şekilde ortaya çıkan ve adına doğal yasa denilen yasa, akıl sahibi olan her bir varlığı üç doğal eğilim çerçevesinde yönlendirir: 1. hayatını korumak ve sağlığını muhafaza etmek; 2. çoğalmak ve karısı ve ailesine göz kulak olmak; 3. hakikati gözetmek suretiyle akılsal hayatını geliştirmek ve sosyal erdem içinde büyümek. Bu üçüncü madde, insanın mutlaka bir toplum içinde yaşaması gerektiğini belirginleştirmektedir. Burada, üzerinde en fazla durulması gereken konu, akıl sahibi varlıktan Aquinas’ın anladığı canlının erkek olduğudur. Yani, D seçeneğinin ilk kısmı doğru iken, ikinci kısmı cinsiyet ayrımı olmadığına dair verilen bilgi ile Aquinas'ın bakış açısıyla ters düşmektedir.

Thomas Aquinas’a göre, bireysel insanın iyi bir hayat sürmesi için iki koşul bulunmaktadır. Birincisi ve en önemlisi erdeme uygun davranmaktır; zira erdem bir insanın iyi yaşamasını sağlamaktadır. İkincisi ise erdemli bir eylem için gerekli olan maddi ihtiyaçların sağlanmasıdır. İnsan, doğa tarafından birliği sağlanmış bir yapıdır. Bununla birlikte toplumun birliği çok daha önemlidir. Thomas Aquinas’a göre birliği sağlanmış olan toplum huzur içinde demektir. Bu huzuru yöneticinin çabaları gerçekleştirmektedir. Bir toplumun iyi bir hayat sürmesi için üç gereksinimi vardır: 1. Toplum huzur içinde birleşmelidir. 2. Bu şekilde birlik sergileyen toplum iyi eyleme doğru yönlendirilmelidir. 3. Yönetici, erdemli bir hayat sürmek için gereken her şeyin sağlandığından emin olmalıdır.

Thomas Aquinas, bizzat nedenin kendisinden hareket ederek Tanrı’nın bilgisine ulşlmanın olanaksız olduğunu düşünür. Biz, ancak etkilerinden yola çıkarak Tanrı’nın bilgisine ulaşabiliriz. İnsan için bu etkilerin farkına varılacak biricik yer bu evrendir. Evren, zorunsuz varlıkların bir çokluk içinde sıralandıkları bir yerdir ve dolayısıyla harekete tabi olan şeylerle doludur. Bu yüzden, Thomas Aquinas’a göre, bizim için birinci ve en açık kanıtlama biçimi hareketle ilgili olanıdır.

Ayrı Akıl anlayışı Aristoteles’in De Anima adlı eserinde geçmektedir: “Ve bu akıl ayrıdır (nous khoristos), ve etkiye açık değildir (apathes), ve katışıksızdır (amiges), edim halinde (energeia) varolan bir tözdür (ousia). Zira etkide bulunan etkide bulunulana ve ilke (arkhe) maddeye (hüle) nazaran daima daha üstündür.” Aristoteles bu düşüncesini, etkin aklın her türlü maddi olandan bağımsız olduğunu anlatmak için kullanmıştır. Ama bu düşünce sonraki bazı düşünürlerce yanlış değerlendirilmiştir.

Soyutlama etkinliğinin gerçekleşebilmesi için, aklın, ayırdığı şeylerin birbirlerine bağlı bir varoluş sergilemediklerini anlaması zorunludur. Bunun için de aklın, birbirinden ayırdığı şeylerin neliği üstüne bir donanımı olması gerekir. Platon’a göre, aklın böyle bir donanımının olması, onun ideal formlara hiç olmazsa onların izlerine doğuştan sahip olmasıyla açıklanabilir. Oysa Thomas Aquinas’a göre, akıl doğuştan herhangi bir nesneye sahip değildir (tabula rasa). Bununla birlikte etkin akıl, tanrısal aklın şığından pay alan bir özelliğe sahiptir ve bu ışıkla, nesnenin taşıdığı hakikat ile aklın hakikati arasındaki ilginin gözlenebileceği bir nesnenin ak- tüelleştirilmesi etkinliğini ortaya koyar. Thomas Aquinas böyle bir ışığı kabul ederek, Augustinus’un illuminatio’su ile bir ortaklık kurmaktadır.

Platon’a göre, aklın böyle bir donanımının olması, onun ideal formlara hiç olmazsa onların izlerine doğuştan sahip olmasıyla açıklanabilir. Oysa Thomas Aquinas’a göre, akıl doğuştan herhangi bir nesneye sahip değildir (tabula rasa).

Thomas Aquinas’a göre akıl ahlaki zorunluluğun köküdür. İrade doğal bir biçimde iyi olana doğru yönelir ve pratik akıl bizim iyiye yönelmemizi, kötüden de kaçınmamızı buyurur.

Thomas Aquinas’a göre birbirinden farklı varoluşlar olduğu gibi birbirinden farklı pek çok form da vardır. En altta temel ögelerin formları (formae elementorum) bulunmaktadır. Bu formlar, maddeye en yakın durumda bulunduklarından en alttadırlar. Bunların üstünde bileşik formlar, onların da üstünde bitkisel formlar (animae plantarum) yer almaktadır. Bitkisel formların veya ruhların üstünde de hayvansal ruhlar (animae brutorum), bir üstte de insani ruhlar (animae humanae) bulunmaktadır.

Anselmus, bazı eserlerini Bec Manastırı’ndaki görevi sırasında, bazılarını ise Canterbury başpiskoposu iken yazmıştır. Yani, her iki dönemde de eserler vermeye devam etmiştir. Ancak; seçenektekinin aksine Platoncu görüşlere karşı çıkmaktansa temel olarak bu görüşleri desteklemiştir. Birçok Ortaçağ filozofu gibi o da insani bilginin kaynağını imana ve akla dayandırmıştır. Bununla birlikte, o imanın ancak akılsal bir çalışma ve gayretle yetkinleşebileceğine inanıyordur. Birden fazla tanrı kanıtlamalarında bulunan Anselmus, bu konuda Augustinus’ dan destekler almıştır. Doğru cevap B'dir.

Anselmus, birden fazla tanrı kanıtlamaları öne sürmüştür, ve bunlar bütün ortaçağ felsefecilerinin kanıtlamaları ve düşünceleriyle benzerlik göstermektedir. Kanıtlamalarından birinde tüm iyiliklerin tek bir iyiden kaynaklandığını ileri sürmüştür ve ona göre iyi nedensiz bir şekilde kendiliğinden iyidir. Bir başka kanıtlamasında ise tüm varlıkları, var olmak için başka bir varlığa ihtiyaç duymayan bir varlığa dayandırmıştır. Ve var olmayı, kusursuzluk olarak görmüştür. Ancak, tüm bunlardan dolayı değil; kanıtlamalarındaki aşırı gerçekçilikten dolayı onun tanrı kanıtlamasına Ontolojik Tanrı Kanıtlaması denmektedir. Doğru cevap E'dir.

Felsefe tarihinde Ontolojik Tanrı Kanıtlaması ifadesini kullanan Immanuel Kant (1724-1804) olmuştur. Spekülatif akıl aracılığıyla gerçekleştirilebilecek Tanrı kanıtlamalarının üç tane olduğunu ve bunlardan birinin de ontolojik olduğunu dile getirmiştir. Aslında Kant, doğrudan doğruya Anselmus’ un kanıtlamasına değil; fakat onunkinin değişik bir şekli olan Descartes’ ın Tanrı kanıtlamasına bu adı vermişti. Saf Aklın Eleştirisi adlı eserinde Kant, Descartes’ ın Tanrı’nın varoluşunu yalın Tanrı idesinin kendisinden hareketle kurduğunu söylemişti. Bununla birlikte böyle bir yaklaşımın Anselmus için geçerli olup olmadığı tartışmalıdır. Doğru cevap A'dır.

Anselmus’un kanıtlamalarından birinde kalkış noktası, Tanrı’ya imandır. Kanıtlama, daha öncekilerin de yapmış oldukları gibi akılda başlamakta ve ilahi aydınlanmanın yardımıyla devam etmektedir. Anselmus’un bu kanıtlamasını ortaya atmasından sonra kendisine yöneltilen en önemli eleştirinin sahibi Marmoutier (Tours) rahiplerinden Gaunilon’ dur. Gaunilon kanıtlamaya ilişkin olarak iki önemli eleştiri getirmektedir. “Aptal Namına” başlıklı küçük makalesinde Gaunilon, aptalın bu sözleri söyleyebileceğini ve ağzından çıkan bu sesleri duyacağını kabul eder. Bununla birlikte bunu, Tanrı’yı algılayabileceğinden daha fazla kavrayamaz. Zira aptal, kendisi bizzat Tanrı olan bir gerçekliği bilmemektedir. Daha da önemlisi, başka gerçekliklerden hareketle Tanrı’ya ilişkin bir kavrayışa da ulaşamaz; çünkü Anselmus’a göre Tanrı’dan başka bir gerçeklik yoktur. Gaunilon’un ikinci eleştirisi ise daha çarpıcıdır: Kendisinden daha büyüğü düşünülemeyecek olan şeyi düşündüğümüzde bu düşüncenin sadece akılda değil; fakat aynı zamanda gerçeklikte de bulunduğu sonucuna ulaşmak imkânsızdır. Zira kanatlı at, tek-boynuz gibi pek çok gerçek dışı şey hakkında düşünebiliriz. Ne var ki bunların hiçbiri, sadece düşüncede var olduklarından dolayı gerçeklikte de var olmaya başlamazlar. Doğru cevap D'dir.

Anselmus’ un düşünceleri kendisinden sonra gelen pek çok filozof tarafından dikkate alınmıştır. Bu yaklaşıma sıcak bakanlar olduğu gibi bu anlayışı benimsemeyen, reddedenler de ortaya çıkmıştır. Bonaventura, Duns Scotus, Rene Descartes, Gottfried Wilhelm Leibniz ve Georg Wilhelm Friedrich Hegel gibi filozoflar; bazı değişiklikler ve eklerle birlikte Anselmus’ un Tanrı kanıtlamasını benimsemişlerdir. Gaunilon ile aynı düşüncede olup kanıtlamayı reddedenlerin arasında, Thomas Aquinas, John Locke ve Immanuel Kant gelmektedir. Anselmus, tümeller tartışması çerçevesinde gerçekçi bir filozof olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yüzden bazılarının düşündüğü gibi sadece düşünce içerikleri ile ilgilenmemiş; fakat aynı zamanda bu içeriklerin şeylerle olan ilgisi üzerinde de durmuştur. Düşünce içerikleri ile şeyler arasında doğrudan ilgi olması gerektiğini söyleyen Anselmus, aksi hâlde, fizik dünyayı ilgilendiren yargılarda kolaylıkla hata yapılabileceğini dile getirmiştir. Doğru cevap E'dir.