ORTAÇAĞ FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 15

Birtakım tarihçilerin kuvvetle inandıkları şey, Eriugena’nın bir ders esnasında öğrencileri tarafından kalem saplanarak öldürüldüğüdür. Bazı metinlerde şehit olarak anılmaktadır.

Eriugena’nın bir diğer önemli başarısı kendisinden önce yaşamış olan önemli filozof/din adamlarının eserlerini Eski Yunancadan Latince’ye aktarması ve bunlar üzerine çeşitli yorumlar yazmış olmasıdır.

Eriugena’nın Periphyseon başlıklı eserinin birinci kitabında, Usta şeylerin en başta ve temel ayrımının “olanlar” ve “olmayanlar” şeklinde söz konusu edilebileceğini ileri sürer.

Eriugena, Periphyseon’da biçimlenen doğayı dörde ayırmaktadır:
1) Yaratan ve yaratılmayan doğa (Creat et non Creatur),
2) Yaratılan ve aynı zamanda yaratan doğa (Creatur et creat),
3) Yaratılan ve yaratmayan doğa (Creatur et non creat),
4) Ne yaratan ne de yaratılan doğa. (Nec creat nec creatur) (Periphyseon, 441B-
442A).

Tanrı’nın yapısının kaynağı Eriugena’ya göre O’nun “anarkhos” ve “anaitios” özelliklerinden kaynaklanmaktadır.Tanrı’nın,  “zamanda başlangıcı olmayan” ve kendi varoluşu için “nedensiz” bir yapıdadır.

Yaratılandan Yaratan’a doğru bir nitelik aktarımı neticesinde ortaya çıkan kavrayışın biçimlendirdiği ilahiyata “pozitif/olumlu ilahiyat” ne adı verilmektedir.

Eriugena, doğanın ikinci ayrımı meselesini tartışırken, ilginç bir İncil yorumuna da imza atar. Hıristiyanların Kutsal Kitabı olan Incil’in başında “Başlangıçta söz vardı” ifadesi yer almaktadır. Eriugena, Periphyseon’un üçüncü kitabında bu konuya değinir. Ona göre Grekçedeki “logos” kelimesini “söz” olarak çevirmek seçeneklerden sadece bir tanesidir. Logos kelimesi aynı zamanda “akıl” veya “neden” anlamlarına da gelmektedir. Dolayısıyla “Başlangıçta akıl vardı” veya “başlangıçta neden vardı” demek de, ilki kadar geçerli olabilecek bir tercih kullanımıdır.

Doğanın üçüncü ayrımı olan “yaratılan ve yaratmayan”da işaret edilen ise, ilahi idealar tarafından yaratılan bireylerdir.

Eriugena’ya göre bütün bir yaratılış beş parçaya ayrılmıştır: bir yaratılan ya bir bedendir; ya bir canlı varlık; ya duyulanabilir varlık; ya akılsal varlık veya zihinsel varlık.

Eriugena tıpkı Aristoteles’in Kategoriler’inde (Kategoriae) yaptığı gibi nesneye çeşitli nitelikler yüklemektedir. Örneğin, nesneler sadece zamana ve mekana ait varolanlar değildir; onlar aynı zamanda nitelik ve niceliğe de sahiptir. Gene Aristoteles’in bize öğrettiği gibi, duyulanabilir nesneler bir doğa ve onunla birlikte ortaya çıkan çeşitli ilinekler içerirler.

Yedi özgür sanat, iki ana kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan birincisi Trivium (üçlü) gramer, retorik ve diyalektik (mantık)’ten oluşmakta; ikincisi Quadrivium ise aritmetik, geometri, müzik ve astronomiyi içinde barındırmaktadır. O dönemde kurulmuş olan üniversitelerin bu dallardan hangisine eğilim gösterdikleri, bunların eğitim anlayışlarını da belirleyen önemli bir nitelik haline gelmişti.

Ülkemizde, De Ente et Essentia adlı çalışması, Betül Çotuksöken-Saffet Babür tarafından Türkçeye aktarılmıştır.(Thomas Aquinas, Varlık ve Öz Üzerine (De Ente et Essentia - Varlık ve Öz Hakkında)

Thomas Aquinas’a göre evrenin yetkinliği bir çokluğu ve varolanlar arasındaki eşitsizliği baştan talep etmektedir. Zira evrendeki hiçbir varolan, ilahi yetkinliği kendi başına temsil etme gücüne sahip değildir. Tanrı her şeyi bir yetkinlik sıradüzeni içine yerleştirmiştir. Bu sıradüzenin en üstünde melekler bulunmaktadır. Thomas Aquinas bunlara maddesiz tözler adını vermektedir.

Thomas Aquinas’ın kullandığı participio (pay alma) terimi genel anlamıyla Platon ve Platoncuların kullandıkları bir terimdir. Terimin Grekçesi metheksis’tir ve terimi Platon’un Phaidon [100d] ve Parmenides [130c-131a] diyaloglarında kullanıldıkları bağlam ile düşünmemiz gerekir.

Thomas Aquinas’a göre doğadaki şeyler, oluş (generatio) ve bozuluşa (corruptio) tabi olarak yaratılmışlardır.Bundan dolayı, olmaları veya olmamaları türünden bir olasılığı kendilerinde taşımaktadırlar.

II'deki eser Ockham'a aittir

Platoncu düşünceyi de etkilemiş olan anlayışa göre, her şey sürekli yer değiştirdiğinden, değişenin kendisinden hareketle bilgi elde etmek mümkün değildir. Thomas Aquinas, bu yüzden, Herakleitos’un akıp gitmekte olan nehrin suyuna iki defa dokunulamayacağı (“non est possibile aquam fluvii currentis bis tangere.”) yönündeki yaklaşımının üzerinde durmak gereksinimini duyar.

Thomas Aquinas’a göre imgelem, aktüel durumdaki duyulardan türeyen bir tür harekettir.

Thomas Aquinas’a göre akıl bilgi bakımından potansiyel durumda olmakla birlikte doğuştan herhangi bir bilgiye de sahip değildir.

Thomas Aquinas’ın ahlak ve toplum anlayışı Aristoteles’in felsefesi ile Hristiyanlığın akılcı kavranışının bir karışımıdır.