ORTA DOĞUDA SİYASET

İran ve Irak'ta yönetimde aileler yoktur. Bu nedenle bu iki ülkenin yer aldığı tüm şıklar hatalıdır. Doğru yanıt a şıkkıdır.

2011 yılında Şii ayaklanması Bahreynde gerçekleşmiş ve Suudi Arabistan bu ayaklanmayı bastırmak için Bahreyn'e asker göndermiştir.

Soru kökünde yer alan tüm ifadeler liberalleşme ifadeleridir. Doğru yanıt a dır. Öğrencinin bu soruyu yorumlayabilmesi beklenmektedir.

2006 Nisanında bir açıklama yapan İran Petrol Bakanı Kazım Hamaneh ülkesinin yabancı şirketler üzerindeki kısıtlayıcı yasaları değiştirmek için çalışacağını ifade etmişti. 1979 Devriminden sonra dış yatırımcılarla ilgili olarak ilk kez hükûmet yasal bir düzenlemeyi yürürlüğe koymuş olmaktaydı. En önemli gelir kaynağını petrol ve doğal gazın oluşturduğu İran’da kanıtlanmış petrol rezervleri 147 milyar varil dolayında olup, dünya toplam petrol rezervi içindeki payı %11 do- layındadır.

Kanıtlanmış dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %57’si ve doğal gaz kaynaklarının da %41’i Orta Doğu’da bulunmaktadır. Bu olgu Orta Doğu’yu dünya siyasetinin merkez üssü hâline dönüştürmektedir. Doğru cevap C'dir.

Orta Doğu’daki ham petrol rezervi miktarı yaklaşık 797 milyar varildir. Bu rezervlerin önemli bir kısmı 265 milyar varili S. Arabistan, 141 milyar varili İran, 141 milyar varili Irak, 98 milyar varili BAE, 101 milyar varili Kuveyt, 5.5 milyar varili Umman, 2.5 milyar varili Suriye, 25 milyar varili Katar ve diğer Orta Doğu ülkelerinde de toplamda yaklaşık 3 milyar varillik bir rezerv bulunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Ülkeler bazında, dünya rezervinin yaklaşık %22’sini elinde bulunduran Rusya, sahip olduğu 44.6 trilyon m3 ile en fazla doğal gaz rezervine sahip ülkesidir. Doğru cevap C'dir.

2001 yılında İran’da gerçekleştirilen toplantıda doğal gaz üreticisi ülkeler Doğal Gaz İhracatçısı Ülkeler Forumu’nun (The Gas Exporting Countries Forum -GECF) kurmuşlardır. Sekretaryasının Katar’da bulunduğu GECF’nin son toplantısı da Aralık 2011’de Doha’da gerçekleştirilmiştir. GECF’e üye olan ülkelerin başında Rusya, İran, Katar ve Venezuela gelmektedir. Diğer üyeler ise Cezayir, Bolivya, Mısır, Ekvator Ginesi, Libya, Nijerya ve Trinidad-Tobago’dır. Forum toplantılarına ayrıca Norveç ve Kazakistan’da gözlemci olarak katılmaktadırlar. Doğru cevap E'dir.

OPEC, (Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) 1960 Eylül’ünde Irak’ta kurulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Kurucu üyeler arasında İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela bulunmaktaydı. Ancak daha sonraları OPEC’e Katar (1961), Endonezya (1962), Libya (1962), BAE (1967), Nijerya (1971), Ekvator (1973), Gabon (1975) ve Angola (2007) üye olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %16 (yüzde onaltı)’sına sahip S. Arabistan aynı zamanda en düşük maliyetlerle petrol üreten ülkedir. S. Arabistan uzun yıllar dünyanın en büyük petrol sağlayıcısı olarak kalacaktır. 

II ve III numaralarda verilen faktörler içsel nedenlerken, I numarada belirtilen ABD ambargosu İran ekonomisinin büyümesine ve dışa açılmasının önündeki en büyük engellerden biri olmuştur. 1995 yılında Amerikalı yatırımcıların ve şirketlerin İran’a yatırım yapmasının engellenmesi amacıyla alınan Yaptırım Kararı, 1996’da ABD’li olmayan şirketleri de kapsayacak şekilde genişletilmişti (Zedalis. 2009:539-548). Nitekim Washington’un baskıları sonucu yaklaşık 26 milyar varil rezerv olduğu varsayılan Azedegan petrol sahasının geliştirilmesini üstlenen Inpex’in (Japon Konsorsiyumu) ortaklarından Tomen projeden çekilmişti. 2004 Şubat’ında imzalanan yaptırım anlaşması çerçevesinde Inpex Konsorsiyumunun yaklaşık 2-2.8 milyar dolar yaptırım yapması beklenmektedir (Cordesman, 2005:10). Öte yandan 2004 Mart’ında Başkan Bush, İran’ın ABD ulusal çıkarlarına yönelik “olağanüstü tehdidi” sürdürdüğü gerekçesi ile ambargo kararının sürdürülmesini kabul etmişti. 2012 Temmuz’unda yaptırımlar daha da genişletilmiş ve Batılı ülkeler İran’dan aldığı petrolü almamaya başlamışlardır. Doğru cevap A'dır.

BAE, aynı zamanda Rusya, İran ve Katar’dan sonra en fazla kanıtlanmış doğal gaz rezervine sahip ülkedir. Doğru cevap B'dir.

DTÖ’ne (Dünya Ticaret Örgütü) katılan Birleşik Arap Emirlikleri’nde özel sektör girişimi özendirilmekte ve su, elektrik gibi alanlara yatırım yapılması teşvik edilmektedir. Bölgedeki en liberal ekonomiye sahip olan BAE’de Abu Dabi toplam petrol rezervinin % 95’ine sahipken, geri kalan petrolün önemli bir kısmı Dubai’ye aittir. Doğru cevap A'dır.

Sorunun Kuveyt cevabı doğrudur. Dönüt ile belirtilen cevap Irak değil, fonu kuran ülke Kuveyttir. İlgili sorunun cevabının kaynağı için üniteden şu kısma bakılabilir;  "Ortadoğuda Siyaset" konusunun "6." ünitesinin "178." sayfasında "Kuveyt yönetimi Gelecek Nesiller Fonunu neden oluşturmuştur?" başlığı yeterli olacaktır.

Kitaba göre kanıtlanmış dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %57’si ve doğal gaz kaynaklarının da %41’i Orta Doğu’da bulunmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kitaba göre OPEC verilerine göre 2011'de İran'ın petrolden geliri 115 milyar dolardır böylelikle diğer şıklardaki ülkelerin gelirleriyle karşılaştırdığımızda en fazla İran'ın gelirinin olduğunu görüyoruz. Doğru cevap A şıkkıdır.

Kitaba göre OPEC, İngilizce ''Organization of Petroleum Exporting Countries'' teriminin kısaltmasıdır ve bu terimin Türkçesi kitapta ''Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü'' şeklinde verilmiştir. Doğru cevap 'B' şıkkıdır.

Kitaba göre doğal gaz rezervi bakımından yaklaşık dünya doğal gaz rezervlerinin %16’sına sahip olan İran, bu konuda dünyada Rusya’dan sonra ikinci sırada gelmektedir. Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

Kitaba göre Kuveyt'in dünya petrol rezervinin yaklaşık %9’una denk gelen yaklaşık 101 milyar varil rezervi bulunmaktadır.  Ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalı olup, dış ihraç gelirlerinin %90-95’ini oluşturmaktadır. Petrol fiyatlarındaki dalgalanma Kuveyt’in ekonomisini etkilemektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.