ORTA DOĞUDA SİYASET

Ortadoğu dışında miktar olarak en fazla doğalgaz rezervi olan ülke sorulmaktadır. Bu ülke yaklaşık 44 trilyon metreküp rezerv ile rusyadır. Onu Ortadoğu ülkeleri (tek tek olamk üzere İran, Katar, Suudi Arabistan, Irak..) takip etmektedir. Orta doğu ülkelerinde toplamda daha fazla rezerv olsa da, bu bölge haricinde en çok rezerv Rusya'dadır. Eski Sovyet ülkelerinde ve Türki Cumhuriyetler'de de hatırı sayılır bir gaz rezervi mevcuttur. Doğru cevap 'B'.

Kazakistan ve Norveç gaz ihraç eden ülkelerin toplantılarına  gözlemci olarak katılmaktadırlar. Üye olan ülkeler Rusya, İran,Katar, Venezuella, Bolivya, Mısır, Ekvator Ginesi, Libya, Nijerya ve Trinidad Tobaggo'dur. Doğru yanıt 'E'.

Opec ilk olarak 1990 yılında Irak'da kurulmuş olup temel görevlerinden en önemlisi petrol üretimi ve petrol fiyatlarını düzenlemektir. Doğru yanıt 'D'.

Gabon OPEC üyelerinden birisi değildir. Bu ülke 1975'te üye olmuş idiyse de 1995 senesinde iç çekişmeler yüzünden birlikten ayrılmıştır. Doğru yanıt 'C'.

Amerika dünyadaki önemli petrol kaynaklarına gerek Çin ve Japonya gibi pasifik ülkeleri, gerek İngiltere, Almanya gibi Avrupa ülkeleri ve Rusya'dan daha kolay ulaşabilmektedir. Amerika kıtasında Venezuela, Kanada ve Meksika'da da Kuzey Amerika'daki gibi Petrol kaynakları vardır. Bu avantajı sebebiyle Amerika diğer devletlere enerji açısından üstünlük sağlayabilmiştir. Doğru yanıt 'C'.

OPEC ülkelerinin toplam petrol üretimi, tüm petrol üretiminin yüzde 60'ına tekabül eder. Doğru yanıt 'D'.

Bulaşıcı hastalıkların artması ve Çevre Kirliliği sonradan gelen ve dolaylı etkilerdir. Fiyatların bazı ülke bütçelerinde fazlaya ve sosyal refahın artmasına etkisi ise olumludur. Ancak dünyada varil başına her 10 dolarlık artış 400 bin kişinin işsiz kalmasına yol açmaktadır. (Örneğin Otomotiv sanayi) Doğru yanıt 'D'.

İlk dört şıkta verilen Katar, BAE, Umman ve Suudi Arabistan bazı ailelerin söz sahibi olduğu kral ve emirliklerle yönetilmektedir. İran ise İslami Cumhuriyet ile yönetilmektedir. Doğru yanıt 'E'.

B,C,D ve E şıkkındaki eşleştirmeler doğrudur. Ancak A şıkkında Shell İngiltere'de kurulmuş ancak merkezi Hollanda'da olan bir şirkettir. Doğru yanıt 'A'.

2012 yılı itibarıyla Dünya’da kanıtlanmış toplam ham petrol rezervi yaklaşık 1 trilyon 520 milyar varildir. 1 Ocak 2007’de Angola’nın da OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) üyesi olmasıyla birlikte OPEC üyesi 12 ülke toplam ham petrol rezervinin %81’ini elinde tutmaktadır. Bu da yaklaşık 1.200 milyar varillik bir rezerv demektir. Öte yandan salt Orta Doğu’daki ham petrol rezervi miktarı ise yaklaşık 797 milyar varildir. Bu rezervlerin önemli bir kısmı 265 milyar varili S. Arabistan, 141 milyar varili İran, 141 milyar varili Irak, 98 milyar varili BAE, 101 milyar varili Kuveyt, 5.5 milyar varili Umman, 2.5 milyar varili Suriye, 25 milyar varili Katar ve diğer Orta Doğu ülkelerinde de toplamda yaklaşık 3 milyar varillik bir rezerv bulunmaktadır.

BP verilerine göre 2012 başında dünyada kanıtlanmış doğal gaz rezervi ise 209 trilyon m³ düzeyinde bulunuyor. Orta Doğu bölgesi, tıpkı petrolde olduğu gibi doğal gaz rezervi bakımından da dünyanın en zengin bölgesi konumunda yer alıyor. Orta Doğu ülkelerinde yaklaşık 80 trilyon m³ doğal gaz rezervi bulunuyor. Bir başka deyişle dünya doğal gaz rezervinin yaklaşık %40 (yüzde kırk)’ı Orta Doğu bölgesinde yer alıyor.

Orta Doğu’nun ardından en zengin rezervler, yaklaşık 79 trilyon m3 ile Rusya’nın da içerisinde bulunduğu Doğu Avrupa ve eski Sovyet Cumhuriyetleri bölgesinde bulunmaktadır. Bununla birlikte ülkeler bazında, dünya rezervinin yaklaşık %22’sini elinde bulunduran Rusya, sahip olduğu 44.6 trilyon m3 ile en fazla doğal gaz rezervine sahip ülkesidir. Öte yandan Rusya’nın ardından en fazla doğal gaz rezervine sahip ülkelerin önemli bir kısmı Orta Doğu bölgesinde bulunmaktadır

BP ve OPEC istatistiğine göre dünyada ithal edilen petrolün yıllara göre değişmekle birlikte yaklaşık %36-38’i Orta Doğu’dan gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla salt rezerv değil aynı zamanda petrol ithalatı açısından da Orta Doğu oldukça yaşamsal bir öneme sahiptir.

OPEC, (Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) 1960 Eylül’ünde Irak’ta kurulmuştur. Kuruluşundaki temel amaç petrol fiyatlarına istikrar kazandırmak gelmekteydi. Ancak 1970’lerden sonra OPEC petrol fiyatlarının yanı sıra üretim ve üye ülkeler arasında petrol piyasasının istikrarını sağlamak için eş güdüm sağlama amacına yönelmiştir. Kurucu üyeler arasında İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela bulunmaktaydı. Ancak daha sonraları OPEC’e Katar (1961), Endonezya (1962), Libya (1962), BAE (1967), Nijerya (1971), Ekvator (1973), Gabon (1975) ve Angola (2007) üye olmuştur. Gabon 1995’de OPEC üyeliğinden ayrılmıştır. Endonezya’nın üyeliği de 2009 Ocağından itibaren askıya alınmıştır. OPEC dünyada kanıtlanmış petrol rezervlerinin yaklaşık %81’ina sahip olmasına karşın, en büyük rezervler Orta Doğu ülkelerinde bulunmaktadır.

OPEC’in Orta Doğu bölgesi üyeleri yıllara göre değişmekle birlikte günlük yaklaşık 25 milyon varil petrol ihraç etmektedirler. OPEC ülkeleri dünyadaki toplam petrol ihracatının yaklaşık %60’ını gerçekleştirdiği dikkate alınırsa, 2012 yılında ham petrol ihracatında dönen nakit paranın miktarının 2 trilyon dolara yaklaştığı görülmektedir. Dolayısıyla her yıl petrol fiyatlarındaki değişime bağlı olarak tüketici ülkelerden üretici ülkelere ciddi bir gelir transferi yapıldığı görülmektedir. Ulaştırma ve rafine sonrası petrol fiyatlarına bir de ülkeler tarafından uygulanan vergiler de eklenince, her yıl petrol piyasasında dönen paranın miktarı 3.5- 4 trilyon dolarla ifade edildiği ileri sürülebilir.

Dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %16’sına sahip S. Arabistan aynı zamanda en düşük maliyetlerle petrol üreten ülkedir. S. Arabistan uzun yıllar dünyanın en büyük petrol sağlayıcısı olarak kalacaktır. Günlük değişmekle birlikte 9-10 milyon varillik bir üretim gerçekleştiren S. Arabistan, tek başına ABD petrol talebinin yaklaşık %15-20’sini karşılamaktadır. En önemli gelir kaynağını petrol ihracatının oluşturduğu S. Arabistan’da kanıtlanmış petrol rezervleri yaklaşık 265 milyar varil dolayında olup, dünya toplam petrol rezervi içindeki payı %16 civarındadır

Diğer Körfez ülkelerinden, yedi Emirliğin oluşturduğu BAE, petrol ve doğal gaz rezervleri bakımından dünyanın en zengin ülkeleri arasında sayılmaktadır. BAE’nin, 1995’te 2.3 milyon varil olan günlük üretimi 2009’da yaklaşık 3 milyon varile çıkmıştır. 2007 Nisan’ında bir açıklama yapan Dışişleri Bakanı Abdullah Zayid Nahyan 2014 tarihinde üretimin günlük 5 milyon varile çıkacağını ileri sürmüştür. BAE, aynı zamanda Rusya, İran ve Katar’dan sonra en fazla kanıtlanmış doğal gaz rezervine sahip ülkedir. DTÖ’ne (Dünya Ticaret Örgütü) katılan Birleşik Arap Emirlikleri’nde özel sektör girişimi özendirilmekte ve su, elektrik gibi alanlara yatırım yapılması teşvik edilmektedir. Bölgedeki en liberal ekonomiye sahip olan BAE’de Abu Dabi toplam petrol rezervinin % 95’ine sahipken, geri kalan petrolün önemli bir kısmı Dubai’ye aittir.

Tüm Bahreyn topraklarında ve deniz alanlarında kanıtlanmış/üretilebilir toplam petrol rezervi (1932 yılında petrol bulunan Avali sahasında) 125 milyon varil ve günlük üretimde 2009 başında yaklaşık 33 bin varil dolayındadır. Ancak Avali’nin yanında Hawar Adaları dolayında petrol bulunma olasılığı bulunmaktadır. Dolayısıyla deniz alanlarında da yeni petrol rezervleri bulunabilir. Daha önce Katar ve Bahreyn arasında sorun oluşturan ve Uluslararası Adalet Divanı’na götürülen sınır sorunu, Divan’ın Mart 2001’de Hawar Adaları’nı Bahreyn’e ve Zubarah ve Janan adalarının da Katar’a veren kararı sonucu çözülmüştü. Aralık 2001’de Bahreyn hükûmeti, güneydoğu kıyılarında petrol araması yapılması için Petronas Petrol Şirketi (Malezya) ile anlaşırken, gene bu bölgeye yakın kıyılarda da ChevronTexaco şirketi ile anlaşmıştı. Ancak 2002 yılında ChevronTexaco ekonomik değerde bir petrol rezervine rastlamadığını açıklamıştı. Diğer Körfez ülkelerinin aksine Bahreyn petrol endüstrisi ham petrol ihracından ziyade rafine petrol ihracına dayanmaktadır.

Katar hükûmeti, petrol ve özellikle doğal gaz konusunda çok sayıda uluslararası firmayla yapılan sözleşmelerle ülkede yabancı sermaye yatırımlarını artırma çabası içindedir. Son beş yılda yoğunlaştırılan doğal gaz arama ve üretim çalışmaları sonucu hem rezerv hem de üretim ikiye katlanmıştır. 2004-2009 arası yaklaşık 100 milyar dolar doğal gaz geliri elde edilmiştir. 2002 sonrası dönemde ChevronTexaco, Total, BP, Occidental Petroleum, Maersk Oil (Danimarka) gibi uluslararası şirketler Katar enerji endüstrisinde faaliyet göstermektedir. Günlük petrol ihraç kapasitesinin yaklaşık 850 bin olduğu Katar da toplam rezerv ise son yıllarda yapılan araştırmalar sonucunda 27 milyar varile çıkmıştır. Özellikle Maersk Oil’le sürdürülen araştırma ve geliştirme çalışmaları sonucunda 2010 yılında Katar’ın petrol üretiminin 1 milyon varilin üzerine çıkması planlanmaktadır. Bahreyn gibi Katar da ekonomisini çeşitlendirmeye yönelik olarak ham petrol ihracından ziyade rafine petrol ihraç kapasitesini geliştirmeye çalışmaktadır. Bu bağlamda Ulusal Petrol Dağıtım Şirketi Umm Said’deki rafinerinin kapasitesi 2002 yılında 57,500 varilden 137 bin varile çıkarma projesini tamamlamıştır. Katar’ın günlük petrol tüketimi ise 30 bin varildir. Ekonominin çeşitlendirilmesine yönelik olarak Katar Petroleum ile Chevron Phillips Chemical Company arasında 1997 Kasım’ında toplam tutarı 1.1 milyar doları bulan ve 2007’ye kadar bir alüminyum tesisi kurulmasını öngören bir anlaşma imzalanmıştır. Ham petrol rezervinin yanında Katar’ın bir diğer önemli yeraltı zenginliği ise doğal gaz rezervidir. Ülkenin ihraç gelirlerinin yaklaşık % 70-75 (yüzde yetmiş- yetmişbeş)’inin petrol ihracına dayanmasına karşın, dünyada doğal gaz rezervleri bakımından Rusya ve İran’dan sonra dünyada üçüncü büyük rezerve sahip olması, toplam yaklaşık 500 bin kişilik bir ülke olan Katar için büyük bir zenginliktir

Petrole bağımlılığın artmasının temel üç nedeni, kullanım kolaylığı, güvenirliği ve yenilenebilir bir kaynak olmaması olarak tanımlanmıştır. Diğer yandan petrol ürünleri ucuz, kolay elde edilebilir, kolay taşınabilir değildir.