ORTA DOĞUDA SİYASET

Bilindiği gibi bugün İsrail’i içine alan Filistin’in Müslümanların egemenliğine girmesi ikinci Halife Hz. Ömer zamanında yani 637’de söz konusu olmuştur. Bölge on birinci yüzyılın sonunda yaşanan Haçlı Seferlerine kadar da Müslümanların denetiminde kalmıştır. Bölgenin tekrar Müslümanların denetimine girmesi Selahaddini Eyyübi’nin 1187’de Haçlıları yenerek bölgeyi tekrar denetimine almasıyla söz konusu olmuş; bu durum Eyyübilerden sonra Memlukler ve Osmanlılar zamanında da devam etmiştir.

Birinci Dünya Savaşı esnasında desteğe ihtiyaç duyan İngiliz yönetiminin vaadlerini yeterli gören Mekke Şerifi Hüseyin ile İngiliz Yüksek Komiseri McMahon
arasındaki mektuplaşmalar 1916 Temmuz’undan 1916 Mart’ına kadar devam etmiştir.

2 Kasım 1917’de Dışişleri Bakanı Lord Arthur James Balfour’un İngiltere’deki Siyonist Teşkilatları Federasyonu’nun Başkanı İngiliz Yahudi’si Baron Lionel Walter Rothschild’e göndermiş olduğu mektupta kısaca şöyle denilmekteydi:
“Saygıdeğer Lord Rotschild,
Majestelerinin hükûmeti, Filistin’de Yahudiler için bir milli yurt kurulmasını uygun
karşılamaktadır ve bu hedefin gerçekleştirilmesini kolaylaştırmak için elinden geleni yapacaktır. Filistin’deki mevcut Yahudi olmayan toplumların medeni ve dini haklarına ve başka ülkelerde yaşayan Yahudilerin sahip oldukları hak ve politik statülerine zarar verecek hiçbir şeyin yapılmayacağı açıkça anlaşılmalıdır. Bu deklarasyonu Siyonist Federasyonu’nun bilgisine sunmanızdan memnuniyet duyacağım.”
Saygılarımla
Arthur James Balfour.

İngiltere’nin daha önce açıkladığı gibi Filistin’deki manda yönetimi 14 Mayıs gecesi saat 24.00’ te sona erdi.

İsrail devletinin kurulduğunun açıklanmasıyla beraber Mısır, Suriye, Ürdün, Lübnan ve Irak kuvvetlerinin Filistin’e girmeye başlamasıyla Birinci Arap-İsrail Savaşı resmen başlamış oldu.

1967 Savaşı’na kadar Orta Doğu’da en önemli gelişme 1952’de Mısır’da darbeyle monarşiye son verilmesinin ardından 1954’te bütün denetimi ele geçiren Nâsır’ın darbenin yıl dönümü olan 26 Temmuz 1956’da Süveyş Kanalı Şirketini millîleştirdiğini açıklaması olmuştur. Bu hamle Süveyş Krizine yol açmıştır.

İsrail’in 5 Haziran 1967’de saat 7:45’teki saldırısıyla başlayan savaş 6 Gün Savaşı olarak bilinir.

ABD’nin açıkça İsrail’e yardım etmesiyle savaşın dengesi İsrail lehine değişmiş ve 22 Ekim’de BM’nin ateşkes kararının kabul edilmesiyle sona eren savaş başladığı yerde bitmişti.

17 Mayıs 1999 seçimlerinde başbakanlık için yapılan seçimlerde %43.9 oy
alan rakibi Netanyahu karşısında %56.1 oy alarak önemli bir başarı elde eden İşçi
Partisi lideri Ehud Barak'tır.

28 Eylül 2000, Filistin sorununun tarihi dönüm noktalarından biri olmuştur. Camp David’deki başarısızlığın neden olduğu olumsuz ortamda, Benjamin Netanyahu’nun ardından dönemin ana muhalefet partisi Likud’un Genel Başkanı Ariel Şaron, yaklaşık 1.000 askerle birlikte provokasyon niteliğindeki Harem-i Şerif (el-Aksâ Camii) ziyareti Filistinlilerin protesto gösterilerine yol açmış ve kısa süre içinde El-Aksâ İntifadası olarak da bilinen İkinci İntifadayı başlatmıştır.

Dönemin İngiltere Dışişleri Bakanı Arthur Balfour’ın adıyla bilinen Balfour Deklarasyonu Filistin'de Yahudi devleti kurulması konusunda İngilizlerin açık desteğini ortaya koymuştur.

İngiltere’nin Filistin’deki manda yönetimi 14 Mayıs gecesi saat 24.00’ te sona erdi. 14 Mayıs günü Manda’nın sona ermesinden birkaç saat önce Tel Aviv’de toplanan Yahudi Ulusal Konseyi İsrail Devleti’nin kurulduğunu açıkladı. ABD yeni devleti ilk tanıyan ülke olurken SSCB de hemen onun arkasından İsrail’i tanıyan ülkeler arasında yerini aldı.

İsrail devletinin kurulduğunun açıklanmasıyla beraber Mısır, Suriye, Ürdün, Lübnan ve Irak kuvvetlerinin Filistin’e girmeye başlamasıyla Birinci Arap-İsrail Savaşı resmen başlamış oldu. Savaş sonunda İsrail, Filistin topraklarının %78’ini (yani Gazze ve Batı Şeria hariç) ele geçirmiş bulunuyordu.

Süveyş Krizi sırasında İsrail, Fransa ve İngiltere 29 Ekim’den itibaren başta Kanal bölgesi olmak üzere Mısır’ın önemli noktalarını işgal ettiler. Ancak Sovyetler Birliği’nin oldukça sert tepki göstermesi üzerine bu devletin bölgede politik bir üstünlük elde etmesinden çekinen ABD’nin İngiltere ve Fransa’ya baskı yapması üzerine bu devletler BM kararlarına uyarak 6 Kasım’da güçlerini işgal ettikleri bölgelerden çektiler.

Savaşın daha ilk gününde Arap güçlerinin %80’ini etkisiz hâle getiren İsrail, savaş sonunda Ürdün’ün elindeki Batı Şeria ve Doğu Kudüs’ü, Suriye’ye ait olan Golan Tepeleri’ni ve Mısır’a ait olan Gazze bölgesi ve Sina yarımadasını işgal etmişti.

Camp David Anlaşması’yla, 1967’de İsrail’e kaptırdığı topraklarını (Sina’yı) geri almayı garanti eden Mısır, bu defa Arap dünyasının tepkisiyle karşılaşmıştır. Özellikle 1979 Martında Mısır ile İsrail arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasını ve İsrail’in Sina’dan 1982’ye kadar aşamalı bir şekilde çekilmesini öngören barış antlaşmasının imzalanması üzerine Mısır’ın Arap Birliğine üyeliği askıya alınmış ve Arap Birliği’nin merkezi Kahire’den Tunus’a taşınmıştır.

1982 Eylül’ünde Reagan tarafından yapılan ve adına Reagan Planı denen teklifin arkasından 1982 Eylül’ünde Fez’de toplanan Arap Zirvesinde İsrail’in işgal ettiği topraklardan çekilmesi ve başkenti Kudüs olan bağımsız bir Filistin devletinin kurulması gibi ana noktalar üzerinde durularak ABD ile Arapların barışa yönelik yaklaşımlarında ciddi görüş ayrılıkları olduğu bir kez daha ortaya konmuştur.

Tarihe “Oslo II” ya da “Geçici Antlaşma” (Interim Agreement) olarak geçen antlaşma 28 Eylül 1995’te Washington’da Arafat ve Rabin’in yanı sıra Clinton, Mübarek ve Kral Hüseyin tarafından da imzalanmıştır.

İsrail’in El-Halil’den (Hebron) çekilmesini öngören antlaşma ise 1996 Mayıs’ındaki seçimlerde işbaşına gelen ve sertlik yanlısı olarak bilinen Likud lideri Netanyahu döneminde ABD Filistin Özel Temsilcisi Dennis Ross’un da girişimiyle 17 Ocak 1997’de imzalanmıştır.

Yaser Arafat 11 Kasım 2004'te ölmiş yerine ise 9 Ocak 2005'te yapılan seçimlerden sonra Mahmud Abbas geçmiştir.