ORTA DOĞUDA SİYASET

Kitaba göre Körfez Savaşlarının sonuncusu ve Basra Körfezi’ndeki güç dengesinin günümüzdeki şeklini almasına yol açan son savaş, ABD ve öncülüğündeki koalisyon güçlerinin 2003 Mart’ında Irak’a saldırmasıyla başlayan savaştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

1981 yılında rejime karşı daha çok sol kesimden gelenlerin kurduğu Halkın Mücahitleri Örgütü (HMÖ) rejime karşı silahlı mücadele başlatmıştır. Haziran 1981’de bir karşı darbe teşebbüsünde bulunan HMÖ ile Devrim Muhafızları arasında yüzlerce insanın ölümüyle neticelenen şiddetli sokak çatışmaları yaşanmıştır. HMÖ militanları bu olaydan sonra suikastlara başlamış, sadece 1981 yılının son çeyreğinde yüzlerce üst düzey kişiyi öldürmüştür.

İran’daki devrim ve devamındaki rejim değişikliğinin en çok etkilediği ülkelerin başında Türkiye gelmektedir. Bunun başlıca nedenleri şunlardır: Öncelikle, bölgenin tek seküler rejimi olan Türkiye, yeni dinsel cumhuriyet rejimini kendine bir tehdit olarak algılamış; İran’daki yeni rejim de Türkiye’deki rejimi ötekileştirmiştir. İki ülke arasında zaman zaman Humeyni ve Atatürk gibi kişilikler ve ulusal semboller üzerinden basının da katıldığı çatışmalar yaşanmıştır. İkinci olarak, Batı bloku’na mensup bir ülke olan Türkiye, İran’ın revizyonist söylemini onaylamamış, aksine bunu bölgesel istikrar ve kendi güvenliği bakımından bir tehdit olarak algılamıştır. Üçüncü olarak, İslami İran Türkiye’ye karşı silahlı mücadele yürüten PKK ve diğer silahlı gruplara destek vermiştir. Bunun karşılığında da Türkiye, İran’a karşı mücadele eden Halkın Mücahitleri Örgütü mensuplarının Türkiye’de yaşamalarına göz yummuştur.

Bütün bu sorunların varlığını potansiyel olmaktan gerçek bir çatışma ortamına alan da iki ülke arasındaki sınır sorunlarıdır. 1937 yılında imzalanan İran-Irak Sınır Antlaşması ile Irak’a bırakılan 200 km uzunluğundaki Şatt-ül Arap Suyolunu iki ülke arasında ciddi bir gerilim konusu olmuştur.

1975 yılında ise iki arasında imzalanan Cezayir Antlaşması ile bu sorun çözülmüştür. Varılan antlaşmaya göre İran, Irak yönetimine karşı isyan eden Kürtlere desteğini çekmiş, Irak da iki ülke arasındaki sınırın Şatt-ül Arap’ın en derin noktasından geçtiğini kabul etmek zorunda kalmıştır.

Savaş sırasında Irak’ın yenilmesini önlemek için özellikle ekonomik yardımlarla savaşın sürdürülebilirliğini sağlayan Körfez ülkeleri savaşın başlamasıyla beraber oluşturdukları Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ile de bölgesel güvenlik için koordinasyon mekanizması oluşturmaya çalışmışlardır. Savaş sonrasında KİK’in kurumsal mekanizmasını genişletmeye çalışan Körfez ülkeleri, İran tehdidini engelleyen Irak’ı örgüte almaya yanaşmamışlardır. Bu noktada ekonomik açıdan yıpranmasına rağmen askerî açıdan o kadar yıpranmayan Irak’ın Körfezdeki savaş sonrası tehdit algılamalarında yavaş yavaş dikkate alınmaya başlandığı görülmektedir.

Savaş boyunca Suriye’deki Nusayri ve Baas rejimi, benimsediği Arapçılık ideolojisine ihanet ederek İran’ın yanında yer almıştır. İran’ı destekleyen tek bir bölge ülkesi vardı, o da Suriye.

İran’la yaptığı uzun yıpratıcı savaş sırasında ekonomisi zayıflayan Irak, savaş sırasında kendisini destekleyen Kuveyt’in verdiği borçlardan feragat etmesi talebinde bulunmuştur. Kuveyt Irak’ın hem borç silme hem de Arap çıkarlarının savunulması karşılığında yapılan masrafları tazmin etme taleplerine olumsuz cevap vermiştir.

Koalisyona katılan Arap ülkelerinden başta Suudi Arabistan olmak üzere Katar, BAE, Umman, Bahreyn ve Mısır ise topraklarını doğrudan Amerikan askerlerine açmıştır

11 Eylül saldırılarından kısa bir süre sonra Saddam rejimini kitle imha silahlarını geliştirmek ve uluslararası terörizme destek vermekle suçlayan Bush yönetimi, Güvenlik Konseyi üyelerini de Irak’a askerî bir saldırıya onay veren yeni bir karar tasarısı kabul etmeye zorlamıştı.

Ancak Amerikan önerilerine sıcak bakmayan Çin, Rusya ve Fransa gibi ülkeler ABD’yi tek taraflı ve periyodik olarak Irak’ı bombalamakla suçlamışlardı. 2002 yılına gelindiğinde Amerikan yönetimi ciddi bir ikilemle karşı karşıya kalmıştı.

Devrim lideri Humeyni 3 Haziran 1989 tarihinde ölünce din adamlarından oluşan Uzmanlar Meclisi, Cumhurbaşkanı Ali Hamaney’i yeni dinî lider (devrim rehberi) olarak seçmiştir.