ORTA DOĞUDA SİYASET

Kitaba göre İkinci Dünya Savaşı sona erdiğinde Türkiye, Suudi Arabistan ve kısmen İran, savaş öncesinde bağımsız devletler olarak uluslararası politika sahnesinde yer alırken Mısır, Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Yemen, Kuveyt ve diğer Körfez Şeyhlikleri, henüz bağımsızlıklarını kazanamamış veya hukuksal anlamda bağımsız olmakla birlikte, etkin İngiliz veya Fransız denetimi altında bulunmaktaydı. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kitaba göre İngiltere bu dönemde bölgedeki silahlanma faaliyetlerinin yüzde 50’sinden fazlasını tek başına yapmış ve bu stratejisinde Mısır, Ürdün ve Irak’taki monarşileri daha ön planda tutmuştur (Tackney, 1972: 4; Sayigh, 1998: 18). Doğru cevap E seçeneğidir.

Kitaba göre İkinci Dünya Savaşı’nın ardından başlayan ve 1990’lı yılların başına kadar uluslararası sisteme egemen olan Soğuk Savaş’tan

Kitaba göre Yahudilerin İsrail devletinin kurulduğunu ilan etmesiyle Mısır, Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün ve Suudi Arabistan ile İsrail arasındaki Birinci Arap-İsrail Savaşı başlamış oldu. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kitaba göre Mısır ise İngiliz-Fransız-İsrail saldırıları karşısında askerî anlamda yenilgi alsa da siyasi açıdan süreçten en kazançlı çıkan aktörlerden biri olmuştur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kitaba göre Orta Doğu’da hızla eriyen İngiliz-Fransız nüfuzunun ortaya çıkardığı boşluk ise ABD tarafından doldurulmaya çalışılmış ve ABD artık, Orta Doğu’da kendi patronajında bölgesel güvenlik politikaları uygulamaya başlamıştır. Ancak Orta Doğu’daki Sovyet etkisi bir önceki dönemle karşılaştırılmayacak biçimde artmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kitaba göre Savaş’ın tarafları açısından düşünüldüğünde İsrail, bu savaştan kısa vadeli ve doğrudan en kazançlı çıkan taraf olmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kitaba göre Süveyş Savaşı’nın temel nedeni, ABD ve İngiltere’nin Nâsır yönetiminin oldukça önem verdiği Asvan Barajı projesinin finansmanından çekilmesi olmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kitaba göre Üçlü Deklarasyon, ABD, İngiltere ve Fransa tarafından silahlanmayı kontrol eden ilk girişimdir. Deklarasyon, Orta  Doğu ülkelerine yönelik bir silah ambargosundan ziyade kontrollü silah satmayı amaçlamaktaydı. Buna göre Orta Doğu'ya üç ülkenin onayı olmadan silah satılmayacaktı. Doğru cevap B seçeneğidir.

İngiltere’nin çekilmesine saatler kala, Yahudilerin İsrail devletinin kurulduğunu ilan etmesiyle Mısır, Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün ve Suudi Arabistan ile İsrail arasındaki Birinci Arap-İsrail Savaşı başlamış oldu.

Savaş’ın sonuçlarına değinmek gerekirse İsrail 1947 Taksim kararı kapsamında kendisine önerilen Filistin topraklarının üstüne 2,500 km2’lik bir alanı daha işgal etmiştir. Böylelikle Filistin topraklarının %80’i İsrail’in denetimi altına girmiş olmaktaydı. Oysa Taksim kararında Filistin topraklarının %56’sı İsrail’e bırakılmıştı. Bunun yanı sıra Filistin’de herhangi bir Arap devleti kurulamamış ve Gazze bölgesi Mısır’ın kontrolüne, Batı Şeria ve Doğu Kudüs bölgesi ise Ürdün’ün kontrolüne girmiştir. Savaş’ın insani açıdan en önemli sonucu, yaklaşık 700.000’den fazla Filistinlinin yurtlarını terk ederek mülteci konumuna düşmesidir.

Bu gelişmeler, Mısır’la Batı Bloku arasındaki gerilimi arttırmakla beraber, Süveyş Savaşı’nın temel nedeni, ABD ve İngiltere’nin Nâsır yönetiminin oldukça önem verdiği Asvan Barajı projesinin finansmanından çekilmesi olmuştur.

Zira Süveyş Savaşı İngiltere’nin Orta Doğu’dan tasfiye edilmesi sürecini beraberinde getirmiş ve bir dönem Orta Doğu ülkelerinin çoğunda önemli bir nüfuza sahip olan İngiltere’nin bu etkisi kısa süre içinde ortadan kalkmaya başlamış ve yerini Amerikan nüfuzuna bırakmıştır.

Böylece Mısır, bir yandan Yemen ve Suriye’nin katılımıyla BAC’daki başat konumunu sürdürürken diğer yandan Suudi Arabistan ve Ürdün’le ilişkilerini geliştirmekte ve liderlik kaygısı nedeniyle Irak’ı bölgede izole etmekteydi.

avaş öncesinde 20.250 km2 toprağı elinde bulunduran İsrail, savaş esnasında Gazze Şeridi, Sina yarımadası, Golan tepeleri, Batı Şeria ve Kudüs’ü işgal ederek kontrolü altında bulundurduğu toprakları 88.000 km2’ye çıkarmıştır

Bu bağlamda Yıpratma Savaşı, Altı Gün Savaşı’nın hemen ardından silahlanma faaliyetlerine ağırlık veren, ancak henüz İsrail’le doğrudan mücadele edecek kapasiteden yoksun olan Mısır’ın tercih ettiği yöntem olmuştur.

Irak ise savaş esnasında Suriye’yi desteklemek için askerî yardımda bulunmuş; ancak Bağdat yönetiminin desteği de Savaş’ın seyrinde etkili olmamıştır. Bu noktada Mısır ve Suriye 1967’ye göre Savaş’ın başında daha koordineli bir strateji geliştirmişse de Savaş’ın seyrinde koordinasyon hatalarının yaşanması söz konusu olmuştur. Arap ülkeleri arasındaki koordinasyonsuzluğa örnek vermek gerekirse Irak’ın Suriye’ye yardım amaçlı gönderdiği 12 uçaktan oluşan Mig filosunun altısı, bizzat Suriye tarafından yanlışlıkla açılan dost ateşi sonucunda SAM-6’larla düşürülmüştür. Kalan altı uçak ise İsrail tarafından düşürülmüştür.

1962’deki Küba krizinin ardından ABD ile SSCB arasında kurulan kırmızı hat, ilk defa 1967 Savaşı’yla beraber kullanılmıştır.

Diğer bölge ülkelerinin savaş sırasında ve sonrasındaki politikaları ele alındığında, savaştan bir gün önce Bağdat’ta toplanan Suudi Arabistan, Libya, Cezayir, Kuveyt, Bahreyn, Katar ve Abu Dabi temsilcileri, aldıkları bir kararla herhangi bir Arap ülkesine saldıran veya İsrail’e yardım eden ülkelere petrol ambargosu uygulama kararı almışlardı. Savaşın başlamasının ardından Kahire’nin Amerikan ve İngiliz güçlerinin İsrail’e yardım ettiğini iddia etmesinin ardından, ABD ve İngiltere’ye petrol ambargosu uygulamaya başlayan ülkelerin önemli bir kısmı bu iki ülkeyle diplomatik ilişkilerini kesmiştir. Bölge ülkelerinden sadece Mısır ve Irak’tan tehdit algılayan ve Batı Bloğu ile iyi ilişkiler içinde bulunan İran ise petrol üretimini arttırarak bu yaptırımı telafi etmeye çalışmıştır.