ORTA DOĞUDA SİYASET

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği ile yaşanmaya başlanan görüş ayrılıkları üzerine, özellikle ABD ve İngiltere Sovyetlerin Orta Doğu’ya girmesini engellemek için çalışmalara başlamıştır. Bu doğrultuda 1947 Mart’ında ilan edilen Truman Doktrini ile Türkiye’nin stratejik açıdan güçlendirilerek gerek Avrupa’ya gerekse Orta Doğu’ya yönelik Sovyet yayılmasının önlenmesi amaçlanmıştır. Doğru cevap C'dir.

1945-1955 döneminde Orta Doğu’nun silahlanmasında deyim yerindeyse “İngiliz tekeli” söz konusu olmuştur. İngiltere bu dönemde bölgedeki silahlanma faaliyetlerinin yüzde 50’sinden fazlasını tek başına yapmış ve bu stratejisinde Mısır, Ürdün ve Irak’taki monarşileri daha ön planda tutmuştur. Doğru cevap E'dir.

Savaş’ın sonuçlarına değinmek gerekirse İsrail 1947 Taksim kararı kapsamında kendisine önerilen Filistin topraklarının üstüne 2,500 km2’lik bir alanı daha işgal etmiştir. Böylelikle Filistin topraklarının %80’i İsrail’in denetimi altına girmiş olmaktaydı. Oysa Taksim kararında Filistin topraklarının %56’sı İsrail’e bırakılmıştı.Doğru cevap B'dir.

ABD, Orta Doğu’daki Arap ülkelerinde bulunan ekonomik çıkarlarını kaybetmemek, bölgedeki İngiliz nüfuzunun ortadan kalkmasına engel olmak ve olası bir Sovyet yayılmasını önlemek amacıyla İsrail’e askerî anlamda destek vermemiştir. Doğru cevap C'dir.

ABD, İngiltere ve Fransa tarafından 25 Mayıs 1950’de açıklanan Üçlü Deklarasyon, Orta Doğu’daki silahlanmayı ilk kontrol girişimidir. Deklarasyon, Orta Doğu ülkelerine yönelik bir silah ambargosundan ziyade kontrollü silah satmayı amaçlamaktaydı. Doğru cevap E'dir.

Süveyş Savaşı’nın temel nedeni, ABD ve İngiltere’nin Nâsır yönetiminin oldukça önem verdiği Asvan Barajı projesinin finansmanından çekilmesi olmuştur. Nitekim 19 Temmuz 1956’da ABD, arkasından da İngiltere ve Dünya Bankası, resmî olarak bu koşullarda barajın finansmanını üstlenemeyeceklerini açıklamıştır. Doğru cevap D'dir.

Mısır ve Suriye’nin 1 Şubat 1958’de Birleşik Arap Cumhuriyeti (BAC) çatısı altında birleştiklerini ilan etmeleri, Orta Doğu’da ve özellikle de Arap devletleri arasındaki güvenlik parametrelerinin değişmesine neden olmuştur. doğru cevap A'dır.

Savaş kararının alınmasından, hazırlıkların ve planlamaların yapılmasına; savaşın yürütülmesinden, sonuçlandırılmasına kadar Arap tarafı içinde en etkili aktörün Mısır olduğunu belirtmek gerekir. Doğru cevap D'dir.

1967’ye kadar yoğun bir şekilde silahlanma faaliyetlerine girişen Arap ülkeleri açısından hezimetle sonuçlanan 1967 Savaşı, silahlanma ve bunun yarattığı  tehdit algılamalarından kaynaklanmıştır. Doğru cevap B'dir.

1967 Savaşı’nın bölgesel sonuçlarını irdelemek gerekirse, öncelikle belirtilmesi gereken, Nâsırizm olarak ifade edilebilecek ve Mısır’ın 1952’den beri diğer ülkeleri ve halkları peşinden sürükleyen Pan-Arap düşüncesinin öncüsü konumunda olduğu akım sona ermiştir. Diğer bir bakış açısıyla, 1952’den beri gerek İsrail gerekse geleneksel Arap rejimleri açısından en büyük tehdit olarak görülen Nâsır’ın etkisi, bir daha asla eskisi gibi olmamıştır.Doğru cevap D'dir.

1948-1949 Arap-İsrail Savaşı ile başlayan bölgesel savaşlar, daha sonraki yıllarda 1956 Süveyş Savaşı, 1967 Arap-İsrail Savaşı, 1973 Arap-İsrail Savaşı ve 1980-1988 İran-Irak Savaşıyla sürmüştür. Soğuk Savaş’ın sona erdiği dönemde ise Irak’ın Kuveyt işgali ve ardından 1991 Kuveyt Savaşı gündeme gelmiştir. Doğru cevap D’dir.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği ile yaşanmaya başlanan görüş ayrılıkları üzerine, özellikle ABD ve İngiltere Sovyetlerin Orta Doğu’ya girmesini engellemek için çalışmalara başlamıştır. Bu doğrultuda 1947 Mart’ında ilan edilen Truman Doktrini ile Türkiye’nin stratejik açıdan güçlendirilerek gerek Avrupa’ya gerekse Orta Doğu’ya yönelik Sovyet yayılmasının önlenmesi amaçlanmıştır. Truman’ın önerisinin Kongre tarafından onaylanmasının ardından, aynı yıl Türkiye’ye gelen bir Araştırma Grubu yaptığı çalışmalar sonunda Türkiye’ye öncelikle 100 milyon dolar civarında bir yardım yapılmasını önermiştir. Bu 100 milyon dolarlık yardımın, 95 milyon doları doğrudan silah ve askerî teçhizatlar için ayrılırken 5 milyon dolar da yol yapımı, havaalanı inşası gibi altyapı güçlendirmesine tahsis edilecekti. Doğru cevap A’dır.

Savaş sonrası bölgede oluşan siyasi atmosfer, İngiliz yönetimini ve bölge ülkelerindeki iktidarları olumsuz etkilemekteydi. Bir diğer ifadeyle Savaş sonrasında bölge ülkelerinde oluşan sömürge karşıtı tutum ve “bağımsız” politika yanlısı talepler, Savaş öncesi dönemle karşılaştırılmayacak ölçüdeydi. Bu nedenle İngiltere, bölgede kendisine bağlı rejimleri desteklemek ve iktidarda kalmalarını sağlamak için bunları silahlandırma yoluna gitti. Bu bağlamda Türkiye ve İran bir tarafa konacak olursa 1945-1955 döneminde Orta Doğu’nun silahlanmasında deyim yerindeyse “İngiliz tekeli” söz konusu olmuştur. İngiltere bu dönemde bölgedeki silahlanma faaliyetlerinin yüzde 50’sinden fazlasını tek başına yapmış ve bu stratejisinde Mısır, Ürdün ve Irak’taki monarşileri daha ön planda tutmuştur. Doğru cevap C’dir.

ABD, İsrail devletinin ilanından 11 dakika sonra bu devleti tanıyarak destek verirken SSCB ilandan üç gün sonra İsrail’i tanımış; İngiltere ise 1949 Ocak’ında fiilen tanıdığı İsrail’i, resmî olarak tanımamayı 1950 Nisanına kadar sürdürmüştür. Doğru cevap E’dir.

Üçlü Deklarasyon: ABD, İngiltere ve Fransa tarafından 25 Mayıs 1950’de açıklanan Üçlü Deklarasyon, Orta Doğu’daki silahlanmayı ilk kontrol girişimidir. Deklarasyon, Orta Doğu ülkelerine yönelik bir silah ambargosundan ziyade kontrollü silah satmayı amaçlamaktaydı. Buna göre Orta Doğu’ya üç ülkenin onayı olmadan silah satışı yapılmayacaktı. Ancak gerek üç ülkenin farklı çıkarlara sahip olmaları gerekse Mısır’ın Sovyetlerden silah alımı, bu mekanizmanın ortadan kalkmasına neden olmuştur. Doğru cevap A’dır.

Süveyş krizinin ortaya çıkmasına ve bir savaşın yaşanmasına neden olan bazı gelişmeler olmuştur. Bu bağlamda Nâsır’ın Sovyetler Birliği aracılığıyla Doğu Blokundan silah transferi, özellikle Afrika'daki sömürge karşıtı hareketleri desteklemesi, Ürdün’de Monarşi karşıtı halk hareketlerini desteklemesi ve Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıması gibi gelişmeler ABD ve İngiltere'nin tepkisini çekmişti. Öte yandan Orta Doğu'daki Sovyet yayılmacılığına karşı Mısır'ın içinde yer aldığı bir savunma örgütünün kurulamayacağı görülünce, 1955’te İngiltere, Türkiye, İran, Irak ve Pakistan'ın katılımıyla Bağdat Paktı kurulmuştu. Bağdat Paktı, her ne kadar Moskova’ya karşı bölgesel bir güvenlik önlemi olarak kurulsa da bölgesel etkisinin azalacağını düşünen Mısır'ı rahatsız etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Mısır ve Suriye’nin 1 Şubat 1958’de Birleşik Arap Cumhuriyeti (BAC) çatısı altında birleştiklerini ilan etmeleri, Orta Doğu’da ve özellikle de Arap devletleri arasındaki güvenlik parametrelerinin değişmesine neden olmuştur. Bu birleşme, sadece 1949’da üç tane darbenin gerçekleştiği 1952 ve 1954’te de darbelere sahne olan Suriye’nin, Sovyetler güdümüne girdiğinin tartışıldığı bir dönemde gerçekleşmişti. Kurulan BAC, yapısı itibarıyla bir birleşmeden ziyade BAC adı altında Suriye’nin Mısır’a katılması anlamına gelmekteydi. Nitekim Nâsır, birleşmenin bir ön şartı olarak Suriye’deki bütün siyasi partilerin feshedilmesini istemiş ve Mısır’la birleşmenin önemli savunucularından Baas dahil olmak üzere bütün siyasi partiler feshedilmişti. Suriyeli siyasi gruplar eğer isterlerse siyasi faaliyetlerini sadece Mısır’da Nâsır’ın kontrolünde bulunan Ulusal Birlik hareketi çatısı altında sürdürebilecekti. Böylece BAC ile birlikte kurulan merkezî yönetim sayesinde Nâsır’ın bölgedeki etkisi oldukça artmış olmaktaydı. Doğru cevap D’dir.

5 Haziran 1967’de İsrail’in hava saldırılarıyla başlayan 1967 Savaşı’nın ilk saatlerinde İsrail savaş uçakları başta Mısır olmak üzere Suriye ve Ürdün hava gücünü daha hava savaşı yaşanmadan etkisiz hâle getirmiş ve Savaş’ın ilk gününde hava üstünlüğünü mutlak bir şekilde ele geçirmiştir. Hava güçlerinin desteğinden yoksun kalan Arap ordularına karşı, İsrail hava güçlerinin yoğun desteğiyle yaşanan kara savaşında ise ikinci gün Gazze Şeridi, üçüncü gün Batı Şeria ve Kudüs İsrail tarafından işgal edilmiştir. Savaş’ın bir diğer cephesi olan Suriye ile ilk günlerde Mısır ve Ürdün cephesine göre yoğun çatışma olmamakla beraber Mısır ve Ürdün’ün etkisiz hâle getirilmesinden sonra Suriye cephesinde çatışmalar artmış ve askersizleştirilmiş bölgeler ile Golan tepeleri İsrail işgaline uğramıştır. Bu bağlamda Kudüs ve Batı Şeria’nın düşmesinden sonra Ürdün’le 7 Haziran’da, Mısır’la ise 8 Haziran’da ateşkes anlaşmaları imzalanmış Suriye ile 9 Haziran’da ateşkes yapılmasına rağmen bunun uygulamaya konulması Golan tepelerinin işgal edildiği 11 Haziran’da söz konusu olmuş ve savaş toplam altı gün. Doğru cevap E’dir.

1978 Eylül’ü ve 1979 Mart’ında Mısır ile İsrail arasında Camp David Anlaşmaları imzalanmıştır. Doğru cevap B’dir.

İsrail Mısır’la antlaşma yaptıktan sonra Kudüs’ü ilhak etmiş ve başkenti ilan etmiş, Lübnan’a saldırmış ve güney Lübnan’ı işgal etmiş, Filistinliler üzerinde uyguladığı baskıyı arttırmış ve işgal altındaki topraklarda yasa dışı yeni yerleşimler kurarak işgali kalıcı hâle getirmeye çalışmıştır. Doğru cevap B’dir.