ORTA DOĞUDA SİYASET

Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında Orta Doğu’da siyasal açıdan İngiltere ve Fransa nüfuz sahibiyken ABD ekonomik anlamda bölgede etkiliydi. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

BM Genel Kurulu’nun 1947’de aldığı 181(II)A sayılı kararla, Filistin’in bir Arap devleti, bir Yahudi devleti ve özel statülü Kudüs bölgesi olmak üzere üçe bölünmesine karar verilmiştir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Yahudilerin İsrail devletinin kurulduğunu ilan etmesiyle Mısır, Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün ve Suudi Arabistan ile İsrail arasındaki Birinci Arap İsrail Savaşı başlamış oldu. Bu ülkeler arasında Katar bulunmamaktadır. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Üçlü Deklarasyon; ABD, İngiltere ve Fransa tarafından 25 Mayıs 1950’de açıklanmıştır. Üçlü Deklarasyon, Orta Doğu’daki silahlanmayı ilk kontrol girişimidir. Deklarasyon, Orta Doğu ülkelerine yönelik bir silah ambargosundan ziyade kontrollü silah satmayı amaçlamaktaydı. Buna göre Orta Doğu’ya üç ülkenin onayı olmadan silah satışı yapılmayacaktı. Ancak gerek üç ülkenin farklı çıkarlara sahip olmaları gerekse Mısır’ın Sovyetlerden silah alımı, bu mekanizmanın ortadan kalkmasına neden olmuştur. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

1955’te İngiltere, Türkiye, İran, Irak ve Pakistan’ın katılımıyla Bağdat Paktı kurulmuştu. İsrail bu pakt'ta yer almamıştır. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

İsrail’in Mısır’a saldırmasıyla 29 Ekim 1956’da Süveyş Savaşı başlamıştır. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Mısır ve Suriye, 1 Şubat 1958’de Birleşik Arap Cumhuriyeti (BAC) çatısı altında birleştiklerini ilan etmişlerdir. Ancak 1961 Eylül’ünde Suriye’de bir grup subayın Şam’da gerçekleştirdiği darbe sonucunda yönetimi devralan grup, ilk iş olarak Suriye’nin BAC’dan ayrıldığını ilan etmiştir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

1967 Arap-İsrail Savaşı 5-11 Haziran 1967 tarihleri arasında yaşandığından, Altı Gün Savaşı olarak da adlandırılmaktadır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

1973 Arap-İsrail Savaşı'nda Arap tarafının silah tedarikçisi, SSCB ve İsrail’in temel silah tedarikçisi ise ABD olmuştur. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

ABD’nin arabuluculuğunda gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda 1978 Eylül’ü ve 1979 Mart’ında Mısır ile İsrail arasında Camp David Anlaşmaları imzalanmıştır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Ikinci Dünya Savaşı sona erdiğinde Türkiye, Suudi Arabistan ve kısmen İran, savaş öncesinde bağımsız devletler olarak uluslararası politika sahnesinde yer alırken Mısır, Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Yemen, Kuveyt ve diğer Körfez Şeyhlikleri, henüz bağımsızlıklarını kazanamamış veya hukuksal anlamda bağımsız olmakla birlikte, etkin İngiliz veya Fransız denetimi altında bulunmaktaydı.

Soğuk Savaş, Orta Doğu’da dünyanın çoğu bölgesinde yaşandığı gibi sadece ideolojik rekabet ve gerilimlerle dolu yıllar olarak geçmemiştir. Zira bölge ülkeleri arasındaki tarihsel husumetler, petrol ve özellikle de Filistin sorunu gibi faktörler, Soğuk Savaş döneminde bölge siyasetinde önemli belirleyiciler arasında yer almıştır.

1947 Mart’ında ilan edilen Truman Doktrini ile Türkiye’nin stratejik açıdan güçlendirilerek gerek Avrupa’ya gerekse Orta Doğu’ya yönelik Sovyet yayılmasının önlenmesi amaçlanmıştır.

İngiltere 1 Ocak 1948’de Filistin Manda Yönetimi’ni 14 Mayıs’ta sona erdireceğini ve bölgeden çekileceğini duyurdu. İngiltere’nin çekilmesine saatler kala, Yahudilerin İsrail devletinin kurulduğunu ilan etmesiyle Mısır, Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün ve Suudi Arabistan ile İsrail arasındaki Birinci Arap-İsrail Savaşı başlamış oldu.

Üçlü Deklarasyon: ABD, İngiltere ve Fransa tarafından 25 Mayıs 1950’de açıklanan Üçlü Deklarasyon, Orta Doğu’daki silahlanmayı ilk kontrol girişimidir. Deklarasyon, Orta Doğu ülkelerine yönelik bir silah ambargosundan ziyade kontrollü silah satmayı amaçlamaktaydı. Buna göre Orta Doğu’ya üç ülkenin onayı olmadan silah satışı yapılmayacaktı. Ancak gerek üç ülkenin farklı çıkarlara sahip olmaları gerekse Mısır’ın Sovyetlerden silah alımı, bu mekanizmanın ortadan kalkmasına neden olmuştur.

ABD, İsrail’in ilanına siyasal anlamda büyük destek verse de Birinci Arap-İsrail Savaşı’nda askerî açıdan aynı oranda destek vermemiştir. Zira ABD, Orta Doğu’daki Arap ülkelerinde bulunan ekonomik çıkarlarını kaybetmemek, bölgedeki İngiliz nüfuzunun ortadan kalkmasına engel olmak ve olası bir Sovyet yayılmasını önlemek amacıyla İsrail’e askerî anlamda destek vermemişti.

Orta Doğu’daki Sovyet yayılmacılığına karşı Mısır’ın içinde yer aldığı bir savunma örgütünün kurulamayacağı görülünce, 1955’te İngiltere, Türkiye, İran, Irak ve Pakistan’ın katılımıyla Bağdat Paktı kurulmuştu.

Mısır’la Batı Bloku arasındaki gerilimi arttırmakla beraber, Süveyş Savaşı’nın temel nedeni, ABD ve İngiltere’nin Nâsır yönetiminin oldukça önem verdiği Asvan Barajı projesinin finansmanından çekilmesi olmuştur. Nitekim 19 Temmuz 1956’da ABD, arkasından da İngiltere ve Dünya Bankası, resmî olarak bu koşullarda barajın finansmanını üstlenemeyeceklerini açıklamıştır. Nâsır’ın buna yönelik tepkisi ise Hür Subaylar Devrimi’nin yıl dönümü olan 26 Temmuz 1956’da Süveyş Kanal Şirketi’ni millîleştirmek şeklinde olmuştur

1869’da hizmete açılan Süveyş Kanalı, Hint Okyanusu ile Akdeniz arasında Kızıldeniz üzerinden bir bağlantı kurmakta ve önceleri Batı Avrupa’ya ulaşmak için Afrika kıtasını dolaşan ticari gemilerin yolunu yarı yarıya kısaltmaktaydı. Bu nedenle kanal, stratejik açıdan oldukça önemliydi. Kanalın kontrolü, 1956’da Mısır’ın millîleştirme kararına kadar Kanal Şirketi’nin elinde olup çoğunluk hisseleri İngiltere ve Fransa’ya aitti.

Süveyş Savaşı, kazananları ve kaybedenlerinin, farklı açılardan değişkenlik
gösterdiği bir savaş olarak değerlendirilmelidir. Savaş’ın tarafları açısından düşünüldüğünde İsrail, bu savaştan kısa vadeli ve doğrudan en kazançlı çıkan taraf olmuştur. İngiltere ve Fransa, savaştan askerî anlamda kazançlı çıkmakla beraber, savaşın orta ve uzun vadeli sonuçları değerlendirildiğinde siyasi açıdan mağlup oldukları söylenebilir. Zira Süveyş Savaşı İngiltere’nin Orta Doğu’dan tasfiye edilmesi sürecini beraberinde getirmiştir. Mısır ise İngiliz-Fransız-İsrail saldırıları karşısında askerî anlamda yenilgi alsa da siyasi açıdan süreçten en kazançlı çıkan aktörlerden biri olmuştur. Zira Nâsır yönetimindeki Mısır, Kanalı elinde tutarak rejimini korumuştur.