ORTA DOĞUDA SİYASET

Fransa, Suriye’den farklı olarak daha 1926’da kabul ettiği bir anayasa ile Lübnan’a parlamenter demokrasi ile yönetilen bir cumhuriyet görünümü vermiştir. 1926 Anayasası ile Lübnan Cumhuriyeti, temsilin dinsel niteliklere göre belirlendiği, önce iki, hemen bir yıl sonra da tek kanatlı hâle getirilen ve hâlen bu hâliyle devam eden bir meclise sahip olmuştu.

1920 Nisanında Müttefikler Yüksek Konseyi’nin San Remo’daki (İtalya) toplantısında Lübnan ve Suriye’nin Sykes-Picot gizli anlaşması doğrultusunda Fransız mandası olmasına karar verilmesi üzerine harekete geçen Fransa’nın kısa sürede Suriye’yi de denetimi altına almasıyla Arap milliyetçilerinin ve Faysal’ın bağımsız Arap devleti rüyası sona ermiş ve 1920 Temmuzu itibarıyla Lübnan’ın yanı sıra Suriye de bu devletin tam denetimine girmiştir

1958 darbesiyle beraber ülkenin İngiltere’yle olan 37 yıllık bağı da kopmuştu. Bu tarihten itibaren Irak’ın da Suriye ve Mısır gibi bağlantısızlık politikasına yöneldiği görülmektedir. Ancak bağlantısızlık adı altında ülke her geçen gün biraz daha Sovyet denetimine girmiştir. Irak’taki yeni yönetimin, Türkiye ile 1955 Şubat’ında imzalanan anlaşmayla kurulan ve Pakistan, İran ve İngiltere’nin de üye olduğu Bağdat Paktı’ndan 1959 Mart’ında ayrıldığını açıklamasıyla Paktın adı CENTO olarak değiştirilmiş ve merkezi Bağdat’tan Ankara’ya taşınmıştır

1968’de İngiltere’nin bölgeden çekileceğini açıklaması ile beraber 1971’de yedi emirliğin (Dubai, Şaryah, Ra’s el-Hayma, Ümmü’l-Kayvan, Acman ve Füceyre) birleşmesiyle oluşan Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere ile bağlarını tamamen koparmamış daha önceki anlaşmaların yerini alacak yeni bir anlaşma imzalamıştır. Ancak yine de artık protektora statüsü sona ermekte ve egemenlikleri İngiltere tarafından da tanınmaktaydı. Aslında ilk başta kararsız kalan Ra’s el-Hayma, federasyona 1972 Şubat’ında katılmıştır. BAE, 1971 Aralık’ında ilan edilen bağımsızlıkla beraber hem BM’ye hem de Arap Birliğine üye olmuştur.

Kuveyt Şeyhi Ahmed’ten sonra işbaşına gelen ve oldukça temkinli ve tutumlu kişiliğiyle bilinen Şeyh Abdullah el-Sabah’ın (1950-1965) petrol gelirlerinin artmaya başladığı yıllara rastlayan iktidar dönemi, aynı zamanda Orta Doğu’nun en hareketli yıllarıydı. Bu arada 1961’de İngiltere’den bağımsızlığını kazanan Kuveyt’te ulusal meclisin açılışı 1963’te gerçekleşmişti.

Basra Körfezi ile Umman Körfezi’nin bitiştiği yerde oldukça stratejik bir noktada bulunan Umman, Hürmüz Boğazı’nın ağzında bulunan Musandam yarım adasıyla, Körfez trafiğinin kontrolünü elinde tutmaktadır. Umman birçok bakımdan diğer Körfez ülkelerinden ayrılmaktadır. Geniş bir toprağa sahip olan Umman diğerlerinden farklı olarak aynı zamanda önemli bir tarım ülkesidir. Ayrıca Körfez ülkelerinden İran, Irak ve Bahreyn’de Şiiler, diğerlerinde ise Sünniler çoğunlukta olduğu hâlde Umman’da hariciliğin ılımlı bir kolu olan İbadiler çoğunluğu oluşturmaktadır. Umman diğer Körfez ülkelerinden farklı olarak, onu önemli kılan asıl unsur geçmişten günümüze petrolden ziyade stratejik konumu olmuştur.

1870’lere kadar Katar’ın denetimi, 1783’te Bahreyn’i denetimlerine alan elHalife hanedanının elinde bulunmaktaydı. Bu tarihte el-Tani hanedanının Osmanlının süzeranlığını kabul etmesiyle beraber el-Halife hanedanı Katar’ı terk etmek zorunda kalmıştır. I. Dünya Savaşı’na kadar Osmanlının etkisi altında kalan Katar, 1916’da İngiltere’nin denetimine girmiştir.

Fransa, Suriye topraklarını Halep, Şam, Lazkiye (Alawite State) ve Cebel-i Dürzî’yi dört ayrı eyalet hâline getirerek her birinin ayrı hükûmete ve ayrı Fransız danışmanlara sahip olmasını sağlamıştır. Bunların dışında İskenderun sancağı 1921’de Türkiye ile Fransa arasında imzalanan Ankara Antlaşması’nın gereği olarak ayrı bir özerk idari yapıya kavuşturulmuştu.

1926’da Hicaz Krallığı, 1932’de ise Suudi Arabistan Krallığı adını alan devletin kurucusu olan Abdül Aziz, dağınık hâlde bulunan kabilelerin oluşturduğu bir konfederasyon yerine merkezî bir devletin kurulmasını sağlamakla beraber, 1953’te öldüğünde devletin anayasası olarak Kur’an, yasaları olarak da şeriat kabul edildiğinden ayrı bir anayasası, ayrı bir yasası ve kurumsallaşmış bir danışma meclis bulunmamaktaydı.

Katar’da petrolün ortaya çıkarılması 1930’larda söz konusu olmasına rağmen petrol üretimine ancak 1949’da başlanabilmiştir. Katar’ın petrol rezervi, BAE ve Kuveyt’e göre daha sınırlı düzeydedir. Katar’ın dünya petrol rezervi içindeki payı % 1.9 (26 milyar varil) dolayındadır. Kişi başına 100.000 dolar millî geliri ile refah düzeyi bakımından Körfez ülkeleri arasında ilk sırada dünyada ise ikinci sırada yer alan Katar’da günlük petrol üretimi yaklaşık 1.4 milyon varil dolayındadır. Katar’ın diğer önemli yeraltı zenginliği ise 25 trilyon m3 dolayında olduğu tahmin edilen doğal gaz rezervidir. % 13.5’lik payıyla Rusya ve İran’dan sonra doğal gaz rezervleri bakımından dünyada üçüncü sırada yer alan Katar, yaklaşık 100 milyar m3 (metre küp) doğal gaz ihracatıyla da Rusya ve Norveç’ten sonra üçüncü sırada yer almaktadır.

Orta Doğu ülkelerinden Suudi Arabistan ise 1932’de bağımsız olmakla beraber fiilen daha uzun yıllar, önce İngilizlerin daha sonra da ABD’nin fiilî sömürgesi hâline gelmiştir.