ORTA DOĞUDA SİYASET

Yaklaşık 400 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu’nun denetiminde kalan Orta Doğu halkları, Birinci Dünya Savaşı’ının sağladığı konjonktürden yararlanarak bağımsızlıklarına kavuşmak isterken, onların bu beklentisi İngilizler tarafından maniple edilmiş ve savaşta dengeyi kendi lehlerine çevirmek için değerlendirilmişti. İngiliz hükûmeti, Osmanlının bölgeden çekilmesi sonrasında bağımsız Arap devletleri kurulacağı konusunda Müslüman Arap halkları büyük beklentiye sokarak onların desteğini almayı başarmıştı. Doğru cevap D'dir.

1516’dan 1918’e kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğinde kalan ve bu süre zarfında zaman zaman yaşanan Marunî-Dürzi çatışmaları dışında göreli bir istikrarın söz konusu olduğu Lübnan’da Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesi üzerine bölgeden çekilmesi gündeme geldiğinde Müslümanlar bağımsızlık beklentisine girerken, Marunîler manda yönetimini tercih ettiklerini ortaya koymuşlardı. Nitekim Arapların muhalefetine rağmen Müttefikler Yüksek Konseyi 24 Nisan 1920’de San Remo’da (İtalya’da) vardığı mutabakatla Suriye’nin (ve Lübnan’ın) Fransızların manda rejimi altına alınmasını kararlaştırmıştı. Doğru cevap B'dir.

Fransa, geçici bir manda yönetimi oluşturmak yerine kalıcı bir egemenlik kurmak amacıyla hareket ettiği için “böl ve yönet” yöntemine başvurarak Suriye ve Lübnan’daki ulusal birliği sağlamak ve güçlendirmek yerine etnik, dinî ve mezhepsel farklılıkları olabildiğince derinleştirmeye çalıştı. Doğru cevap C'dir.

7 Mayıs 1945’te Fransa’nın kıyıya asker çıkararak Suriye ve Lübnan’da yeniden sıkı bir denetim kurmak istemesi halkın sert tepkisiyle karşılaştı. Fransızların, halkın direncini kırmak için Suriye’yi havadan bombardımanı sırasında çok sayıda insan hayatını kaybetmişti. Nitekim Fransız askerleri 1946 Nisanında Suriye’den; aynı yılın sonuna gelindiğinde ise Lübnan’dan tamamen çekilmişlerdi. Doğru cevap A'dır.

Lübnan’da bağımsızlıktan sonra yaşanan krizlerden ilki 1958’de Hristiyan Cumhurbaşkanı Camille Chamoun’un görev süresini uzatmak istemesinden kaynaklanan ve ABD’nin yardıma çağrıldığı kriz, ikincisi ise 1976 iç savaşıdır. Bu arada biri 1978’de, ikincisi 1982’de ve son olarak 2006’da olmak üzere ülke üç defa İsrail tarafından işgal edilmiştir. Doğru cevap E'dir.

1919 Ocak’ında başlayan Paris Konferansı’nda bağımsız bir Arap devleti kurulması yönündeki Faysal’ın çabalarının bir fayda vermemesi üzerine Arap temsilcilerin katılımıyla oluşan Suriye Ulusal Kongresi 1920 Martında Faysal’ı Suriye Kralı ilan etmiş; fakat bu gelişmeye ilk karşıçıkan ülke şüphesiz Fransa olmuştur. 1920 Nisanında Müttefikler Yüksek Konseyi’nin San Remo’daki (İtalya) toplantısında Lübnan ve Suriye’nin Sykes-Picot gizli anlaşması doğrultusunda Fransız mandası olmasına karar verilmesi üzerine harekete geçen Fransa’nın kısa sürede Suriye’yi de denetimi altına almasıyla Arap milliyetçilerinin ve Faysal’ın bağımsız Arap devleti rüyası sona ermiş ve 1920 Temmuzu itibarıyla Lübnan’ın yanı sıra Suriye de bu devletin tam denetimine girmiştir. Ortaya çıkan bu sonuç 1922’de Milletler Cemiyeti tarafından onaylanmıştır. Doğru cevap C'dir.

1921’de İngilizlerin eliyle bir devlet hâline getirilen Ürdün, önceden planlanmış bir politikanın ürünü olmaktan öteye daha ziyade bedevi Arap kabilelerinin yaşadığı bölgedeki istikrarı sağlama aracı olarak ve Prens Abdullah bin Hüseyin’in de İngiltere’nin bölgesel politikalarına hizmet edebilecek bir kişi olarak düşünülmesiyle ve biraz da gelişmelerin yönlendirmesiyle ortaya çıkmıştı. Doğru cevap A'dır.

İngiltere’nin 1881’de Osmanlının denetiminde ve egemenliğinde bulunan Mısır’ı işgal etmesinde emperyal çıkarları ve Süveyş Kanalı’nı denetim altında bulundurmak istemesinin yanında, kendisinden önce Fransa’nın harekete geçerek Mısır’ı işgal edebileceği olasılığı da büyük bir rol oynamıştır. Doğru cevap E'dir.

Günümüzde Yemen olarak bilinen ülke 1990’a kadar biri 1517’den 1918’e kadar yaklaşık dört yüzyıl Osmanlı egemenliğinde kalmış ve başkenti Sana olan Kuzey Yemen, diğeri ise 1967’de bağımsızlığını kazanıncaya kadar İngiliz sömürgesi ve başkenti Aden olan Güney Yemen’dir. Yemen, aslında milattan önce yaşamış olan Seba Melikesi Belkıs ile bilinen ülkedir. Ancak Osmanlı İmparatorluğu daha sonra Güney Yemen olarak bilinen ve İngiltere tarafından işgal edilerek 1839’da protektora hâline dönüştürülen Aden üzerinde herhangi bir şekilde denetim sağlayamamıştır. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun 1918 Ekim’inde bölgeden çekilmesiyle beraber Basra, Bağdat ve Musul’u hemen işgal eden İngiltere, 1920 Nisan’ındaki San Remo kararları doğrultusunda bu üç ili Irak devleti adıyla birleştirerek manda yönetimi altına aldı. Etnik ve dinsel bakımdan çeşitlilik gösteren Irak’ta Araplar çoğunluğu oluşturmakla beraber bunlar da Sünni ve Şii olmak üzere ikiye ayrılmışlardı. Bunların dışında en kalabalık topluluk ülkenin kuzeyinde yaşayan Kürtler ve Türkmenler ile küçük bir azınlığı oluşturan Hristiyan Asurîler ile Yahudilerdir. Doğru cevap D'dir.

Arapların muhalefetine rağmen Müttefikler Yüksek Konseyi 24 Nisan 1920’de San Remo’da (İtalya’da) vardığı mutabakatla Suriye’nin (ve Lübnan’ın) Fransızların manda rejimi altına alınmasını kararlaştırmıştı.

Fransızlar İngilizlerden farklı olarak dolaylı bir yönetim yerine bütün yönetim kademelerine Fransızların yerleştirildiği doğrudan yönetimi tercih ederek yerli halkın bürokrasiye katılımına izin vermediler. Dolayısıyla Fransızların 1946’da tamamen çekilmesine kadar parlamenter bir sistem yerleştirilmeye çalışılmışsa da yerel anlamda halkın katılımından yoksun olduğundan, bunun meşruiyeti de söz konusu değildi. Fransa, geçici bir manda yönetimi oluşturmak yerine kalıcı bir egemenlik kurmak amacıyla hareket ettiği için “böl ve yönet” yöntemine başvurarak Suriye ve Lübnan’daki ulusal birliği sağlamak ve güçlendirmek yerine etnik, dinî ve mezhepsel farklılıkları olabildiğince derinleştirmeye çalıştı.

1921’de oluşturulan ve başında İngiliz Yüzbaşı Peake’in bulunduğu Ürdün Arap ordusu oluşturulmuştu. 1,300 kişiden ibaret olan ve daha sonraki Arap Lejyonunun çekirdeğini oluşturacak olan bu küçük ordu o günler için yeterli görülmüştü. 1930’da ise bunun yerini tamamen çöl şartlarına göre teçhiz edilen ve eğitilen ve başına bir İngiliz komutanın (John Glubb ya da Glubb Paşa) getirildiği Arap Lejyonu aldı. 1956’ya kadar Ürdün ordusunun başında bulunacak olan Glubb, bedevi kabilelerden topladığı kişilerden monarşiye bağlı disiplinli bir ordu oluşturmuştu. Glubb Paşa’nın başında bulunduğu Arap Lejyonu’nun alt kademelerinde de çok sayıda İngiliz subay bulunmaktaydı.

Lübnanlı Müslüman ve Hristiyan liderler arasında 1937’de başlatılan bir geleneğe
dayanan, fakat kurumsal nitelik kazanması 1943’teki “Ulusal Pakt”la söz konusu
olan uzlaşmaya göre, cumhurbaşkanı Hristiyan, başbakan Müslüman olacaktı. Ulusal mecliste temsil 6’ya 5 (6 Hristiyan’a karşılık 5 Müslüman) oranında gerçekleştirilmişti ve kabinede Marunîler ve Sünni Müslümanlar ikişer veya üçer bakanla temsil edilirken, diğer unsurlar birer bakanlığa sahip olacaktı.

Yemen, aslında milattan önce yaşamış olan Seba Melikesi Belkıs ile bilinen ülkedir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun 1918 Ekim’inde bölgeden çekilmesiyle beraber Basra, Bağdat ve Musul’u hemen işgal eden İngiltere, 1920 Nisan’ındaki San Remo kararları doğrultusunda bu üç ili Irak devleti adıyla birleştirerek manda yönetimi altına aldı. Etnik ve dinsel bakımdan çeşitlilik gösteren Irak’ta Araplar çoğunluğu oluşturmakla beraber bunlar da Sünni ve Şii olmak üzere ikiye ayrılmışlardı. Bunların dışında en kalabalık topluluk ülkenin kuzeyinde yaşayan Kürtler ve Türkmenler ile küçük bir azınlığı oluşturan Hristiyan Asurîler ile Yahudilerdi.

Şah Muhammed Rıza Pehlevi 1979 Devrimine kadar işbaşında kalmıştır.
1970’lerin sonlarında ortaya çıkan gelişmeler bölgenin stratejik yapısında önemli değişikliklere neden olmuştur. 1979 Şubat’ında Şah devrilmiş ve yıkılan monarşik rejimin yerine Şiiliği esas alan Ayetullah Humeyni’nin İslam Cumhuriyeti’nin kurulmuştur.

Türkiye’de 1924 Mart’ında halifeliğin kaldırılması üzerine Şerif Hüseyin’in hemen harekete geçerek kendisini halife ilan etmesi Müslümanlar tarafından kabul görmediği gibi İslam dünyasından da dışlanmasına yol açmıştır.

Ulusal meclis uygulaması, bölgede başka bir örneği olmadığı için Kuveyt diğer Körfez ülkelerine göre daha demokratik bir ülke olarak nitelenebilirse de sadece 1920’den önce Kuveyt’te mukim olanların oy kullanabildikleri bir seçimle oluştuğu, Emir tarafından zaman zaman feshedildiği ve meclisin yarısının Emir tarafından atandığı için yine de gerçek anlamda bir parlamento ve gerçek anlamda bir demokratikleşme saymak mümkün değildir.

Nüfusun tamamına yakını Müslüman olan Umman’da en yaygın mezhep, Hariciliğin yaygın bir kolu olan İbadiliktir.