ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 7

OPEC, (Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) 1960 Eylül’ünde Irak’ta kurulmuştur. Kuruluşundaki temel amaç petrol fiyatlarına istikrar kazandırmak gelmekteydi. Ancak 1970’lerden sonra OPEC petrol fiyatlarının yanı sıra üretim ve üye ülkeler arasında petrol piyasasının istikrarını sağlamak için eş güdüm sağlama amacına yönelmiştir. Kurucu üyeler arasında İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela bulunmaktaydı. Ancak daha sonraları OPEC’e Katar (1961), Endonezya (1962), Libya (1962), BAE (1967), Nijerya (1971), Ekvator (1973), Gabon (1975) ve Angola (2007) üye olmuştur. Gabon 1995’de OPEC üyeliğinden ayrılmıştır. Endonezya’nın üyeliği de 2009 Ocağından itibaren askıya alınmıştır. OPEC dünyada kanıtlanmış petrol rezervlerinin yaklaşık %81’ina sahip olmasına karşın, en büyük rezervler Orta Doğu ülkelerinde bulunmaktadır.

OPEC’in Orta Doğu bölgesi üyeleri yıllara göre değişmekle birlikte günlük yaklaşık 25 milyon varil petrol ihraç etmektedirler. OPEC ülkeleri dünyadaki toplam petrol ihracatının yaklaşık %60’ını gerçekleştirdiği dikkate alınırsa, 2012 yılında ham petrol ihracatında dönen nakit paranın miktarının 2 trilyon dolara yaklaştığı görülmektedir. Dolayısıyla her yıl petrol fiyatlarındaki değişime bağlı olarak tüketici ülkelerden üretici ülkelere ciddi bir gelir transferi yapıldığı görülmektedir. Ulaştırma ve rafine sonrası petrol fiyatlarına bir de ülkeler tarafından uygulanan vergiler de eklenince, her yıl petrol piyasasında dönen paranın miktarı 3.5- 4 trilyon dolarla ifade edildiği ileri sürülebilir.

Dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %16’sına sahip S. Arabistan aynı zamanda en düşük maliyetlerle petrol üreten ülkedir. S. Arabistan uzun yıllar dünyanın en büyük petrol sağlayıcısı olarak kalacaktır. Günlük değişmekle birlikte 9-10 milyon varillik bir üretim gerçekleştiren S. Arabistan, tek başına ABD petrol talebinin yaklaşık %15-20’sini karşılamaktadır. En önemli gelir kaynağını petrol ihracatının oluşturduğu S. Arabistan’da kanıtlanmış petrol rezervleri yaklaşık 265 milyar varil dolayında olup, dünya toplam petrol rezervi içindeki payı %16 civarındadır

Diğer Körfez ülkelerinden, yedi Emirliğin oluşturduğu BAE, petrol ve doğal gaz rezervleri bakımından dünyanın en zengin ülkeleri arasında sayılmaktadır. BAE’nin, 1995’te 2.3 milyon varil olan günlük üretimi 2009’da yaklaşık 3 milyon varile çıkmıştır. 2007 Nisan’ında bir açıklama yapan Dışişleri Bakanı Abdullah Zayid Nahyan 2014 tarihinde üretimin günlük 5 milyon varile çıkacağını ileri sürmüştür. BAE, aynı zamanda Rusya, İran ve Katar’dan sonra en fazla kanıtlanmış doğal gaz rezervine sahip ülkedir. DTÖ’ne (Dünya Ticaret Örgütü) katılan Birleşik Arap Emirlikleri’nde özel sektör girişimi özendirilmekte ve su, elektrik gibi alanlara yatırım yapılması teşvik edilmektedir. Bölgedeki en liberal ekonomiye sahip olan BAE’de Abu Dabi toplam petrol rezervinin % 95’ine sahipken, geri kalan petrolün önemli bir kısmı Dubai’ye aittir.

Tüm Bahreyn topraklarında ve deniz alanlarında kanıtlanmış/üretilebilir toplam petrol rezervi (1932 yılında petrol bulunan Avali sahasında) 125 milyon varil ve günlük üretimde 2009 başında yaklaşık 33 bin varil dolayındadır. Ancak Avali’nin yanında Hawar Adaları dolayında petrol bulunma olasılığı bulunmaktadır. Dolayısıyla deniz alanlarında da yeni petrol rezervleri bulunabilir. Daha önce Katar ve Bahreyn arasında sorun oluşturan ve Uluslararası Adalet Divanı’na götürülen sınır sorunu, Divan’ın Mart 2001’de Hawar Adaları’nı Bahreyn’e ve Zubarah ve Janan adalarının da Katar’a veren kararı sonucu çözülmüştü. Aralık 2001’de Bahreyn hükûmeti, güneydoğu kıyılarında petrol araması yapılması için Petronas Petrol Şirketi (Malezya) ile anlaşırken, gene bu bölgeye yakın kıyılarda da ChevronTexaco şirketi ile anlaşmıştı. Ancak 2002 yılında ChevronTexaco ekonomik değerde bir petrol rezervine rastlamadığını açıklamıştı. Diğer Körfez ülkelerinin aksine Bahreyn petrol endüstrisi ham petrol ihracından ziyade rafine petrol ihracına dayanmaktadır.

Katar hükûmeti, petrol ve özellikle doğal gaz konusunda çok sayıda uluslararası firmayla yapılan sözleşmelerle ülkede yabancı sermaye yatırımlarını artırma çabası içindedir. Son beş yılda yoğunlaştırılan doğal gaz arama ve üretim çalışmaları sonucu hem rezerv hem de üretim ikiye katlanmıştır. 2004-2009 arası yaklaşık 100 milyar dolar doğal gaz geliri elde edilmiştir. 2002 sonrası dönemde ChevronTexaco, Total, BP, Occidental Petroleum, Maersk Oil (Danimarka) gibi uluslararası şirketler Katar enerji endüstrisinde faaliyet göstermektedir. Günlük petrol ihraç kapasitesinin yaklaşık 850 bin olduğu Katar da toplam rezerv ise son yıllarda yapılan araştırmalar sonucunda 27 milyar varile çıkmıştır. Özellikle Maersk Oil’le sürdürülen araştırma ve geliştirme çalışmaları sonucunda 2010 yılında Katar’ın petrol üretiminin 1 milyon varilin üzerine çıkması planlanmaktadır. Bahreyn gibi Katar da ekonomisini çeşitlendirmeye yönelik olarak ham petrol ihracından ziyade rafine petrol ihraç kapasitesini geliştirmeye çalışmaktadır. Bu bağlamda Ulusal Petrol Dağıtım Şirketi Umm Said’deki rafinerinin kapasitesi 2002 yılında 57,500 varilden 137 bin varile çıkarma projesini tamamlamıştır. Katar’ın günlük petrol tüketimi ise 30 bin varildir. Ekonominin çeşitlendirilmesine yönelik olarak Katar Petroleum ile Chevron Phillips Chemical Company arasında 1997 Kasım’ında toplam tutarı 1.1 milyar doları bulan ve 2007’ye kadar bir alüminyum tesisi kurulmasını öngören bir anlaşma imzalanmıştır. Ham petrol rezervinin yanında Katar’ın bir diğer önemli yeraltı zenginliği ise doğal gaz rezervidir. Ülkenin ihraç gelirlerinin yaklaşık % 70-75 (yüzde yetmiş- yetmişbeş)’inin petrol ihracına dayanmasına karşın, dünyada doğal gaz rezervleri bakımından Rusya ve İran’dan sonra dünyada üçüncü büyük rezerve sahip olması, toplam yaklaşık 500 bin kişilik bir ülke olan Katar için büyük bir zenginliktir

Sorunun çözümü Türkiye'nin İsrail-Filistin Politikası" bölümünde verilmiştir. Cevap A seçeneğidir

İsrailin Kudüsü işgali, Mısıra saldırması ve Gazze'ye yardım götüren gemiye baskın düzenlenmesi, Türkiye'nin İsrail ilişkilerinde gerginliğe yol açan nedenlerdir. Cevap A seçeneğidir

Türkiye'nin Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde yaptığı ve yapma aşamasındaki barajlar nedeniyle suyun akışının azaltılması Suriye ile yaşanan su krizine dönüşmüştür. (s.208)

Petrole bağımlılığın artmasının temel üç nedeni, kullanım kolaylığı, güvenirliği ve yenilenebilir bir kaynak olmaması olarak tanımlanmıştır. Diğer yandan petrol ürünleri ucuz, kolay elde edilebilir, kolay taşınabilir değildir.

İran ve Irak'ta yönetimde aileler yoktur. Bu nedenle bu iki ülkenin yer aldığı tüm şıklar hatalıdır. Doğru yanıt a şıkkıdır.

2011 yılında Şii ayaklanması Bahreynde gerçekleşmiş ve Suudi Arabistan bu ayaklanmayı bastırmak için Bahreyn'e asker göndermiştir.

Soru kökünde yer alan tüm ifadeler liberalleşme ifadeleridir. Doğru yanıt a dır. Öğrencinin bu soruyu yorumlayabilmesi beklenmektedir.

Birinci Dünya Savaşının ardından 1932 yılına kadar Irak’ı vesayet yönetimi altında bulunduran İngiltere’nin bu ülkenin iç ve dış politikaları üzerindeki etkisi 1950’li yıllara kadar devam ederken bu tarihlerden itibaren Türk dış politikası üzerinde Batı’nın etkisinin arttığı görülmüştür.

Milletler Cemiyeti tarafından oluşturulan komisyonun, Musul’un Irak toprakları içerisinde kalması yönündeki tavsiyesinin Milletler Cemiyeti Konseyi tarafından kabul edilmesi üzerine Musul’un kaderi belli oldu. O dönemde izlediği Batıcı politika çerçevesinde, İngiltere gibi Avrupa’nın en önemli ülkesiyle arasını bozmak istemeyen yeni Türkiye yönetimi Milletler Cemiyetinin bu karaını kabul etti ve Musul petrollerinden 25 yıl süreyle %10 pay almak koşuluyla bu bölgenin Irak sınırları içerisinde yer almasını kabul etti

Türkiye, Soğuk Savaş’ın getirdiği güvensiz ortamda ABD’ye yakınlaşmasının bir sonucu olarak İsrail-Filistin sorunu konusundaki politikasını bu ülkenin çizgisine getirmiştir. Bu çerçevede 1948 yılında kurulan İsrail devletini 28 Mart 1949 tarihinde tanıyarak bu devletin meşruiyetini kabul eden ilk Müslüman devlet olmuştur.

2006 Nisanında bir açıklama yapan İran Petrol Bakanı Kazım Hamaneh ülkesinin yabancı şirketler üzerindeki kısıtlayıcı yasaları değiştirmek için çalışacağını ifade etmişti. 1979 Devriminden sonra dış yatırımcılarla ilgili olarak ilk kez hükûmet yasal bir düzenlemeyi yürürlüğe koymuş olmaktaydı. En önemli gelir kaynağını petrol ve doğal gazın oluşturduğu İran’da kanıtlanmış petrol rezervleri 147 milyar varil dolayında olup, dünya toplam petrol rezervi içindeki payı %11 do- layındadır.

2002 yılından itibaren Rusya Müslüman ülkelerle yeniden yakınlaşarak bölgeye geri dönüş yapmasının ana nedeni Çeçen savaşçıların Arap dünyasındaki desteğini kesme isteğidir.

İngiltere, deniz egemenliğini Hint Okyanusu’na kadar garanti altına almayı hedef edinmiştir. Öte yandan, Doğu Akdeniz’in güvenliğini sağlayan Süveyş Kanalı vasıtası ile Mısır- Hindistan deniz ticaret hattının açık tutulması için, Osmanlı İmparatorluğu’nu tasfiye ederek Londra’nın çıkarlarını kayıtsız şartsız destekleyecek küçük devletler kurulmasının sağlanması politikasını başlatmıştır.

İsrail ile sıkı işbirliğine gidilerek desteklenmesi, Sovyetlerin sömürge ve yarı sömürge halklarının özgürleştirilmesine dayalı olarak yapılan faaliyetlerden biri değildir.