ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 4

Orta Doğu politikaları doktrinde Batılı oryantalistler ve dış politika uzmanları
tarafından, genel olarak kültürel, etnik ve dinsel farklılıkların algılanması ve Batı modernizasyonu, demokrasi prensip ve kurumlarının işleyiş modellerindeki kıyaslamaları esas alan yaklaşımlar içinde yorumlanmıştır. Ticari farklılıklar bunlar arasında sayılmamıştır.

XX. yüzyılın başında Büyük Güçler arasındaki mücadelede, İngiltere’nin Osmanlı Devleti ve O’nun müttefiki konumundaki Almanya’yı etkisiz kılarak, Mezopotamya bölgesinde Çarlık Rusya’sının nüfuzunun önlenmesi yolunda bir temel diplomatik çizgi izlediği söylenebilir. Osmanlı Devleti’ne karşı İngiltere, Mısır, Suudi Arabistan, Irak ve Körfez ülkeleri üzerinde kurmayı planladığı yeni düzende Fransa ile kısmen Suriye ve Lübnan üzerinde bir ortaklık ittifakını benimsemiştir.

İngiltere’nin Orta Doğu’da I. Dünya Savaşı öncesi hazırlanan ve Sovyet Devrimi sonrasında Lenin tarafından açıklanan Anadolu gizli paylaşım planlarında Rusya ile Boğazların kontrolü esasa bağlanmıştır. Bu doğrultuda, Kafkaslar bölgesinde Osmanlı Ordusuna karşı Ermeni ayaklanması desteklenmiştir. İngiltere, Türkiye ile Rusya arasına bir set çekmek için Amerika himayesinde bir Ermenistan devleti kurmak istemiştir. (Kürkçüoğlu, 1978:65) İngiltere, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çarlık Rusya’sı karşısında toprak bütünlüğünün muhafazasında destek verilmesini öngören politikasında 1907 yılında değişikliğe gitmiştir.

İngiltere, özellikle 1917 Sovyet Devrimi’nden sonra Komünist ideolojinin Hindistan bölgesine yayılmasını önlemek için “Tampon Bölge” olarak tanımladığı Afganistan’a yardımlarını 1919’dan itibaren arttırmıştır.

Rusya, Büyük Güçler mücadelesinde. XIX. yüzyılda, İngiltere ile Hindistan yarımadası ve bölgenin kontrolünü içeren Great Game - Büyük Oyun teorisi içinde rekabet hâlinde olmuştur.

Londra’da hayata geçirilen Balfour Deklarasyonu ile Orta Doğu’da Filistin toprakları üzerinde bağımsız İsrail devletinin kurulmasını planlayarak İngiltere emperyalist çizgisini devam ettirmiştir

Soğuk Savaş’ın bir sembolü olarak nitelendirilen Berlin Duvarı’nın
1989’da yıkılmıştır.

Riyad’ın dış politikasında dört kayda değer unsurdan söz etmek
mümkündür. Suudi Arabistan dış politikası kesinlikle bu unsurlar tarafından sınırlandırılmamakla beraber bu unsurlar diğerlerine nazaran daha ön planda yer almaktadırlar. Bunlar sırasıyla aşağıdaki gibi sıralanabilir;
• Dini unsurlar
• Arap davalarına bağlılık
• Petrol ve Dış Ekonomik İlişkiler
• Bölgesel İstikrar ve Güvenlik

Birleşik Devletlerin 2000li yılların başında izlemekte olduğu Orta Doğu politikalarını etkileyen ve bu politikaları kökünden değiştiren olay 11 Eylül 2001 tarihinde Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon’a yolcu uçaklarıyla gerçekleştirilen terör saldırılarıdır.

Günümüzde her şeyden önemlisi İsrail, Rusya’nın bölgedeki en büyük ticari ortağıdır. Eski SSCB devletleri dışında en kalabalık Rusça konuşan halk grubu İsrail’de yaşamaktadır.

Kanıtlanmış dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %57’si ve doğal gaz kaynaklarının da %41’i Orta Doğu’da bulunmaktadır. Bu olgu Orta Doğu’yu dünya siyasetinin merkez üssü hâline dönüştürmektedir. Doğru cevap C'dir.

Orta Doğu’daki ham petrol rezervi miktarı yaklaşık 797 milyar varildir. Bu rezervlerin önemli bir kısmı 265 milyar varili S. Arabistan, 141 milyar varili İran, 141 milyar varili Irak, 98 milyar varili BAE, 101 milyar varili Kuveyt, 5.5 milyar varili Umman, 2.5 milyar varili Suriye, 25 milyar varili Katar ve diğer Orta Doğu ülkelerinde de toplamda yaklaşık 3 milyar varillik bir rezerv bulunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Ülkeler bazında, dünya rezervinin yaklaşık %22’sini elinde bulunduran Rusya, sahip olduğu 44.6 trilyon m3 ile en fazla doğal gaz rezervine sahip ülkesidir. Doğru cevap C'dir.

2001 yılında İran’da gerçekleştirilen toplantıda doğal gaz üreticisi ülkeler Doğal Gaz İhracatçısı Ülkeler Forumu’nun (The Gas Exporting Countries Forum -GECF) kurmuşlardır. Sekretaryasının Katar’da bulunduğu GECF’nin son toplantısı da Aralık 2011’de Doha’da gerçekleştirilmiştir. GECF’e üye olan ülkelerin başında Rusya, İran, Katar ve Venezuela gelmektedir. Diğer üyeler ise Cezayir, Bolivya, Mısır, Ekvator Ginesi, Libya, Nijerya ve Trinidad-Tobago’dır. Forum toplantılarına ayrıca Norveç ve Kazakistan’da gözlemci olarak katılmaktadırlar. Doğru cevap E'dir.

OPEC, (Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) 1960 Eylül’ünde Irak’ta kurulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Kurucu üyeler arasında İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela bulunmaktaydı. Ancak daha sonraları OPEC’e Katar (1961), Endonezya (1962), Libya (1962), BAE (1967), Nijerya (1971), Ekvator (1973), Gabon (1975) ve Angola (2007) üye olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %16 (yüzde onaltı)’sına sahip S. Arabistan aynı zamanda en düşük maliyetlerle petrol üreten ülkedir. S. Arabistan uzun yıllar dünyanın en büyük petrol sağlayıcısı olarak kalacaktır. 

II ve III numaralarda verilen faktörler içsel nedenlerken, I numarada belirtilen ABD ambargosu İran ekonomisinin büyümesine ve dışa açılmasının önündeki en büyük engellerden biri olmuştur. 1995 yılında Amerikalı yatırımcıların ve şirketlerin İran’a yatırım yapmasının engellenmesi amacıyla alınan Yaptırım Kararı, 1996’da ABD’li olmayan şirketleri de kapsayacak şekilde genişletilmişti (Zedalis. 2009:539-548). Nitekim Washington’un baskıları sonucu yaklaşık 26 milyar varil rezerv olduğu varsayılan Azedegan petrol sahasının geliştirilmesini üstlenen Inpex’in (Japon Konsorsiyumu) ortaklarından Tomen projeden çekilmişti. 2004 Şubat’ında imzalanan yaptırım anlaşması çerçevesinde Inpex Konsorsiyumunun yaklaşık 2-2.8 milyar dolar yaptırım yapması beklenmektedir (Cordesman, 2005:10). Öte yandan 2004 Mart’ında Başkan Bush, İran’ın ABD ulusal çıkarlarına yönelik “olağanüstü tehdidi” sürdürdüğü gerekçesi ile ambargo kararının sürdürülmesini kabul etmişti. 2012 Temmuz’unda yaptırımlar daha da genişletilmiş ve Batılı ülkeler İran’dan aldığı petrolü almamaya başlamışlardır. Doğru cevap A'dır.

BAE, aynı zamanda Rusya, İran ve Katar’dan sonra en fazla kanıtlanmış doğal gaz rezervine sahip ülkedir. Doğru cevap B'dir.

DTÖ’ne (Dünya Ticaret Örgütü) katılan Birleşik Arap Emirlikleri’nde özel sektör girişimi özendirilmekte ve su, elektrik gibi alanlara yatırım yapılması teşvik edilmektedir. Bölgedeki en liberal ekonomiye sahip olan BAE’de Abu Dabi toplam petrol rezervinin % 95’ine sahipken, geri kalan petrolün önemli bir kısmı Dubai’ye aittir. Doğru cevap A'dır.