ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 18

Sadabat Paktı 1937 yılında Türkiye, Irak, İran ve Afganistan’ın katılımıyla imzalanmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

A) Hİndistan

E)

29 Haziran 1939’da toplanan Hatay Meclisi’nin oy birliğiyle Türkiye’ye katılma kararı
almıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

D) S. Arabistan

Kuveyt

İngiltere, deniz egemenliğini Hint Okyanusu’na kadar garanti altına almayı hedef edinmiştir. Öte yandan, Doğu Akdeniz’in güvenliğini sağlayan Süveyş Kanalı vasıtası ile Mısır- Hindistan deniz ticaret hattının açık tutulması için, Osmanlı İmparatorluğu’nu tasfiye ederek Londra’nın çıkarlarını kayıtsız şartsız destekleyecek küçük devletler kurulmasının sağlanması politikasını başlatmıştır. Bu maksatla, İngiliz ekonomisi için hayati önemi haiz bulunan Arap yarımadasındaki petrol kaynaklarının elde edilmesinde Arap milliyetçiliği Osmanlı devletine karşı ideolojik ana eksen olarak kullanılmıştır.

Büyük Güçler arasındaki Orta Doğu mücadelesi, günümüzde olduğu üzere, I. ve II. Dünya Savaşları esnasında da devam etmiştir. Esasen, uluslararası ilişkiler disiplini açısından “Great Game-Büyük Oyun” olarak tanımlanan Rusya İngiltere arasında Hindistan Orta Asya bölgesindeki hâkimiyet mücadelesini kırılma noktası Afganistan olmuştur.

Orta Doğu ve özellikle de İran üzerinden bu bölgeye radikal İslami akımların yayılmasından endişe duyan Rusya, Orta Doğu politikalarında İran’a öncelik vermiştir. Ticari ilişkiler, Çeçenistan meselesi, Tacikistan’daki iç savaş ve Hazar havzasındaki enerji kaynakları konusundaki Rusya-ABD rekabetindeki İran’ın rolü gibi belirli etmenler İran’ın Moskova için önemine katkıda bulunmuştur.

Soğuk Savaş döneminde Orta Doğu, Sovyetler ile ABD’nin çatışma alanlarından biri olmuştur.

Soğuk Savaş döneminde SSCB Orta Doğu’da daha çok Arap ülkeleri yanlısı bir politika gütmesine rağmen günümüzde Rusya ve İsrail’in birçok alanda karşılıklı ve çok farklı parametrelere dayalı yeni ilişkiler geliştirdikleri gözlerden kaçmamaktadır.

.1935 tarihinde 7. Komintern Toplantısında ise “anti-emperyalist” halk kitleleri hareketlerini, ulusal reformcu liderler himayesinde desteklenmesi kararlaştırılmıştır. Sovyet liderleri bu bağlamda 1949’da “Birleşik Cephe’nin” işçiler, köylüler, aydınlar, orta sınıf esnaflar ve zanaatkârlar sanayi ile genişletilmesi fikrini benimsemiştir.Sovyetler bu amaçla, Orta Doğu’da İran, Suriye Lübnan, Mısır ve İran’daki Komünist parti üyelerine destek çabalarını yoğunlaştırmışlardır.

Orta Doğu ve barış kavramlarının birbirine çok uzak kavramlar olarak görülmesinin birden çok nedeni var. Bunlar arasında bölgenin doğal zenginliklere sahip olması ve bütün dinler için kutsal mekânların bu coğrafyada bulunması en başta gelmektedir. Bölgenin dünya enerji rezervlerinin yaklaşık yarısını bulundurmasının özellikle petrol ve doğal gazın gündelik hayatta artan önemine paralel olarak siyasi sorunlara yol açtığı söylenebilir. Tarihsel ve dinsel açıdan ise her üç dinin de doğuş yerinin bu topraklar olması, bölgeyi geçmişten günümüze geleneksel ve modern imparatorluklar için üzerinde mücadele edilmeye değer bir alan hâline getirmiştir. Özellikle Filistin bölgesi ve kutsal yerin içinde yer aldığı Kudüs (özellikle doğu Kudüs) bu anlamda merkezî bir öneme sahip bulunmaktadır. Bunlara ilave olarak bir de bölgenin Batılı ülkelerin desteğiyle İsrail tarafından işgal edilmiş olması ve bunun sürdürülmeye çalışılması bölgede istikrar ve güveni erişilmesi zor bir amaç hâline getirmektedir.

İngilizlerin bölgenin kaderini belirleyen asıl girişim yine Araplardan habersizce Yahudi ileri gelenleri aracılıyla Filistin’de bir Yahudi yurdunun kurulmasına verilecek güçlü destek vaadiydi. Dönemin İngiltere Dışişleri Bakanı Arthur Balfour’ın adıyla bilinen Balfour Deklarasyonu, 1917 Kasım’ında yani Rusya’da Bolşevik devrimi (1917 Ekimi’nde) dolayısıyla yeni kurulan Sovyet yönetiminin savaştan çekildiğini açıklamasından hemen sonra gündeme gelmekteydi.

Filistin Komitesi’nin çalışmaları esnasında biri Çoğunluk Planı diğeri Azınlık Planı olarak bilinen iki görüş ortaya çıktı. Komitede Çekoslovakya, Hollanda, İsveç, Kanada, Guatemala, Peru ve Uruguay temsilcileri tarafından desteklenen Çoğunluk Planı’na göre, Filistin Arap Devleti, Yahudi Devleti ve Kudüs Bölgesi olmak üzere üç ayrı bölgeye taksim edilmekteydi. Arap ve Yahudi devletleri 1 Eylül 1947’den itibaren iki yıllık bir geçiş döneminden sonra bağımsız olacaklardı.

İsrail devletinin kurulduğunun açıklanmasıyla beraber Mısır, Suriye, Ürdün, Lübnan ve Irak kuvvetlerinin Filistin’e girmeye başlamasıyla Birinci Arap-İsrail Savaşı resmen başlamış oldu. Savaş sonunda İsrail, Filistin topraklarının %78’ini (yani Gazze ve Batı Şeria hariç) ele geçirmiş bulunuyordu. Maalesef bu savaş her ne kadar Batı’nın ve Amerika Birleşik Devletleri’nin desteğiyle BM eliyle oluşturulmuş bir yapının provoke etmesiyle başlamıştır.

Güvenlik Konseyinin 19 Ekim 1948 tarihli ateşkes çağrısının taraflarca 22 Ekim’de kabul edildiğinin açıklanmasına karşılık çatışmalar durmadı. Öte yandan BM Genel Kurulu 11 Aralık 1948’de kabul ettiği 194 (III) sayılı kararla ABD, Fransa ve Türkiye temsilcilerinden oluşacak bir Filistin Uzlaştırma Komisyonu kurulmasına karar verdi. Kararın diğer hükümlerine göre Kudüs, güneyde Bethlehem’i (Beytüllahim) içine alacak şekilde sınırları çok geniş tutularak ayrı bir varlık olarak (corpus separatum) askersiz hâle getirilmekte ve BM gözetimine bırakılmaktaydı. Kararın üçüncü önemli unsuru mültecilere ilişkindi. Buna göre komşuları ile barış içinde yaşamak isteyen mültecilerin evlerine dönmelerinin sağlanması ve dönmek istemeyenlere ise tazminat ödenmesi öngörülmekteydi.

1967 Savaşı’na kadar Orta Doğu’da en önemli gelişme 1952’de Mısır’da darbeyle monarşiye son verilmesinin ardından 1954’te bütün denetimi ele geçiren Nâsır’ın darbenin yıl dönümü olan 26 Temmuz 1956’da Süveyş Kanalı Şirketini millîleştirdiğini açıklaması olmuştur.

İsrail’in 5 Haziran 1967’de saat 7:45’teki saldırısıyla başlayan ve Altı Gün Savaşı olarak bilinen savaş Mısır tarafından fark edildiğinde saatler 10:35’i göstermekteydi. Mısır’ın hava gücü daha henüz yerde iken etkisiz hâle getirilmiş ve devre dışı bırakılmıştı. Bundan sonra söz konusu olacak olan bir kara harekâtı bir hava savunmasından yoksun ve İsrail saldırılarına karşı korumasız hâlde yürütülecekti. Bu da özellikle Sina gibi coğrafik konumu dolayısıyla savunma imkânlarının daha kısıtlı olduğu bir bölgede yürütülen savaşta Mısır askerî kuvvetlerinin ağır kayıplar vererek geri çekilmesini beraberinde getirecekti.