ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 17

Savaşın daha ilk gününde Arap güçlerinin %80’ini etkisiz hâle getiren İsrail, savaş sonunda Ürdün’ün elindeki Batı Şeria ve Doğu Kudüs’ü, Suriye’ye ait olan Golan Tepeleri’ni ve Mısır’a ait olan Gazze bölgesi ve Sina yarımadasını işgal etmişti. İsrail böylece 1947’deki Genel Kurulun taksim kararıyla kendine bırakılan toprakları 1967’de aşağı yukarı dört katına çıkarmış oluyordu. Ayrıca İsrail’in güvenliğine en büyük tehdidi oluşturan Mısır ordusu, bu karşılaşmada askerî kapasitesinin % 80’ini kaybetmişti.

1967 Savaşı, Arap-İsrail sorununu daha da karmaşık hâle getirmiştir. Savaş öncesinde sadece İsrail’in nihai sınırlarının tespiti ve mülteciler sorunu üzerinde durulurken artık komşusu olan Arap topraklarının büyük bir kısmını ele geçirmiş bir İsrail söz konusuydu. Şimdi tüm bunların geri verilmesi, Kudüs’ün Statüsü, Batı Şeria’nın durumu ve yeni ilavelerle 1,5 milyona varan ve sayıları giderek artan mülteci sorunu çözüm bekleyen sorunlar arasında yer almaktaydı. 1967 sonrasında uluslararası bir sorun hâline gelen Orta Doğu sorunuyla bundan sonra ABD ve SSCB başta olmak üzere bölge dışı güçler daha fazla ilgilenmek durumunda kalacaklardı.

Suriye ve Mısır’ın ortaklaşa kararlaştırdıkları bir savaş planı uyarınca 6 Ekim günü saat 14.00’te biri Suriye cephesinde diğeri Sina cephesinde olmak üzere iki cephede başlatılan bir sürpriz saldırı ile 1973 Ekim Savaşı başlamıştır. Savaşın ilk dört günü yani 10 Ekim’e kadar güneyde Mısır Sina’nın doğusuna zorlanmadan geçer ve Bar Lev Hattı’na kadar olan toprak parçasını kontrol altına alırken kuzeyde Suriye de 1967’de kaybettiği toprakları geri aldığı gibi daha da ileriye geçmiş ve her iki cephede İsrail’e ağır kayıplar verdirilmişti. Daha ilk gün Mısır Kanal’ın doğusuna 200.000 asker geçirirken sadece 200 asker kaybetmişti. Aslında bu ilk göstergelere bakıldığında Mısır, İsrail karşısında şaşırtıcı bir başarı göstermişti. Ayrıca Mısır’ın amacı daha ileriye gitmekten ziyade belli bir hatta durarak İsrail’I barışa zorlamaktı.

Bağdat Paktı, 1955 yılında Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan güvenlik ve savunma örgütüdür. Amacı Sovyetler Birliği’nin Orta Doğu’ya nüfuzunu engellemekti. 1958’de Irak’ın Paktan ayrılması üzerine merkezini Ankara’ya taşıyarak Merkezi Antlaşma Örgütü (CENTO) adını almıştır. 1979’a kadar devam eden Bağdat Paktı 1979’da İran ve Pakistan’ın ayrılmasıyla varlığı sona ermiştir. Doğru cevap C'dir.

Gelişmekte olan 8 ülke anlamındaki D-8 Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş,
Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya arasında N. Erbakan’ın önderliğinde oluşturulan bir organizasyondur. Doğru cevap C'dir.

İslam Konferansı Örgütü,
Eylül 1969’da Fas’ın Başkenti
Rabat’ta toplanan İslam
ülkeleri tarafından kurulan
uluslararası bir kuruluştur.
Örgütün adı 38. Dışişleri
Bakanları Toplantısında
alınan kararla adı İslam
İşbirliği Teşkilatı (IIT) olarak
değiştirilmiştir.

Doğru cevap A'dır.

“Çekiç Güç” adıyla da bilinen ancak resmî ismi 1996 yılına kadar Operation
Provide Comfort (OPC) olan ve İncirlik üssünden havalanan Amerikan ve İngiliz
uçaklarıyla denetlenen bu misyon, Irak merkezi hükûmetinin ülkenin kuzeyine
hâkim olmasını engellemiş ve bölgede fiili bir Kürt devletinin oluşması sonucunu
doğurmuştur. Doğru cevap A'dır.

ABD’ye daha da yakınlaşan Ankara, Irak’ın ayrılmasının
Bağdat Paktı’nın sona ermesine yol açmaması için çaba sarf etmiş ve bu
ittifakın adı CENTO’ya dönüştürülerek merkezi Ankara’ya taşınmıştır (Bağcı,
1990: 96-99). Doğru cevap D'dir.

Türkiye ise bu nehrin sularına duyduğu ihtiyacın gelecekteki nüfus artışı ve yeni projelerle artacağı düşüncesiyle Suriye ile bir paylaşım anlaşması yaparak “kendi suyu” üzerindeki haklarından vazgeçmek istemiyordu. Suriye’nin bu konudaki temel tezi “taksim” (sharing) anlayışına dayanmakta iken, Türkiye tezini “tahsis” (allocation) ilkesi üzerine oturtmaktaydı. Doğru cevap A'dır.

Suriye yönetimi ile bu şekilde bütün bağlarını koparan Türkiye 26 Mart 2012’de
Şam Büyükelçiliğini kapatmış, onun yerine Türkiye’nin Suriye’deki diplomatik
temsilciliğini üstlenen Halep Başkonsolosunu da 23 Temmuz 2012’de Türkiye’ye
çağırmıştır. Doğru cevap B'dir.

Başbakan Erdoğan
ve Dışişleri Bakanı Davutoğlu’nun yaptığı açıklamalarla İsrail’in bu saldırısını
lanetleyen, yapılanın “devlet eliyle işlenmiş bir cinayet” ve “haydutlukla eş
değer” olduğunu ifade eden Türkiye, Tel Aviv yönetimini özür dilemeye, tazminat
ödemeye ve Gazze’ye uyguladığı ablukayı sona erdirmeye çağırmış, aksi takdirde
Türkiye’nin karşı tedbirlere başvuracağını ilan etmiştir.

Doğru cevap E'dir.

İsrail ile ilişkiler kesilmemiş, ikinci katip düzeyine indirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap C'dir.

Londra son tahlilde Yunan Ordusu’nun mutlak yenilgisi ile sonuçlanan Anadolu işgaline 1917'de değil 1919'da destek temin etmiştir.

İngiltere’nin Orta Doğu’da I. Dünya Savaşı öncesi hazırlanan ve Sovyet Devrimi sonrasında Lenin tarafından açıklanan Anadolu gizli paylaşım planlarında Rusya ile Boğazların kontrolü esasa bağlanmıştır. Bu doğrultuda, Kafkaslar bölgesinde Osmanlı Ordusuna karşı Ermeni ayaklanması desteklenmiştir. İngiltere, Türkiye ile Rusya arasına bir set çekmek için Amerika himayesinde bir Ermenistan devleti kurmak istemiştir. İngiltere, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çarlık Rusya’sı karşısında toprak bütünlüğünün muhafazasında destek verilmesini öngören politikasında 1907 yılında değişikliğe gitmiştir. Almanya’nın Bağdat Demiryolu projesi ile Orta Doğu petrollerine hakim olabileceği düşüncesi, Rusya ile ittifak edilmesi fikrini ön plana çıkarmıştır.

Medeniyetler ittifakının ortasında yer alması, deniz ve ticaret yollarının geçiş noktasında yer alması ve kontrollerinin gerçekleştiği coğrafyada yer alması, üç kıtayı birleştiren kara ve demir yollarının orta noktasında yer alması, Orta Doğu’nun petrol kaynaklarına ve deniz ulaşım yollarına sahip olması vb. Orta Doğu’nun önemini gösteren unsurlar arasındadır.

Kremlin’in değişen konjonktüre bağlı olarak Orta Doğu’da ABD hegemonyasını kırmak, bu konuda gerekirse Çin ile kısıtlı ortaklıklar yürütülmesi, Orta Doğu ticari pazarında ham madde ve nükleer enerji gibi alanlarında ön alınması, kültürel açıdan ılımlı Arap devletleri ile iş birliği sayesinde Rusya sınırları içinde yaşayan Müslüman nüfus ile iletişimin derinleştirilmesi, ABD’nin Körfez ülkeleri ile Suudi Arabistan’a yüksek teknolojiye sahip silah satışları ile güç dengesini bozmasına karşı tedbirler geliştirmek vb. Rusya’nın Orta Doğu politikasının en önemli amaçları arasındadır.

Sovyetler Birliği döneminde göç etmelerine izin verilmeyen Rusça konuşan Yahudiler, Birliğin dağılmasından sonra İsrail’e göç etmiştir.

Orta Doğu’nun petrol kaynaklarına ve deniz ulaşım yollarına sahip olması, İsrail’in Arap dünyasına karşı bağımsızlık ve güvenliğinin korunması, Çin’in Orta Doğu’da güçlenmesinin engellenmesi ABD’nin Orta Doğu politikalarının oluşmasında etken olan faktörlerdendir.

ABD’nin Orta Doğu politikasında önemli partneri konumundaki İran politikası, 1979 Humeyni Devrimi ile ciddi ölçüde değişime uğramıştır.